سقوط اردوغان؟

 رجب طیب اردوغان ( Recep Tayyip Erdoğan) هنگامی‌که بر مسند ریاست‌جمهوری ترکیه نشست، افرادی نظیر عبدالله گل، رئیس‌جمهور سابق ترکیه در حاشیه سیاست قرار گرفتند. سال‌ها بعد از آن احمد داود اوغلو که از حوزه تئوری‌پردازان نگاه و سیاست‌های اردوغان بود نیز از مسئولیت سیاسی کنار گذاشته شد. همان زمان این بحث مطرح شد که رفته‌رفته شخصیت‌های قدیمی و دوستان نزدیک اردوغان نظیر عبدالله گل که پایه‌گذار عدالت و توسعه بود یا داود اوغلو به سمت نوعی دلخوری از رفتارهای اردوغان پیش بروند و پایه‌گذار یک جریان جدید سیاسی باشند، تا اینکه دو اتفاق طی ماه‌های گذشته رخ داد؛ یکی مساله انتخابات شهرداری استانبول بود که رقیب حزب عدالت و توسعه باوجود همه تلاش‌های شخص اردوغان و حتی انتقال بنالی ییلدیریم از پارلمان به استانبول برای شرکت در انتخابات، توانست پیروز انتخابات شهرداری باشد. 

به همین دلیل انتخابات را باطل و مجددا برگزار کردند اما در دور بعد شاهد بودیم که آرای نامزد حزب جمهوری خلق حتی ۱۰درصد بیش از انتخابات نخست افزایش داشت.

 اردوغاندرگیر مساله انتقادهای جدیدی شد و حتی عبدالله گل به صراحت گفته بود که شکست در انتخابات شهرداری استانبول، نتیجه سیاست‌های اقتدارگرایانه اردوغان(Recep Tayyip Erdoğan) است. 

اتفاق دوم نیز، خروج آقای علی باباجان به‌عنوان یک شخص اقتصاددان از حزب عدالت و توسعه بود. وی پس از خروج اعلام کرد که می‌خواهد یک حزب جدید تاسیس کند.

این امر نیز سبب شد تا بحث‌های جدیدی مطرح شود مبنی بر اینکه کسانی مانند عبدالله گل، داود اوغلو و علی‌ باباجان درصدد تشکیل یک جریان یا حزب جدید سیاسی هستند چرا که رویکردهای اردوغان در عرصه داخلی و خارجی رضایت آنها را جلب نکرد و این افراد به منتقدان جدی وی تبدیل شدند.

در کنار این مساله، برخی تحلیلگران معتقد هستند که انتخابات استانبول نمادی است از اینکه در آینده حزب عدالت و توسعه در مسیر تنزل اقبال عمومی قرار بگیرد که این امر به توانمندشدن احزاب رقیب مانند جمهوری خلق منجر خواهد شد. این حزب بعد از انتخابات شهرداری‌ها توان جدیدی گرفت و ممکن است در انتخابات بعدی چه پارلمانی و چه ریاست‌جمهوری، حزب عدالت و توسعه را به چالش جدی بکشد. 

مهمترین نگرانی حزب عدالت و توسعه

همچنین این نگرانی نیز در میان حزب عدالت و توسعه کاملا وجود دارد که مبادا حزب دستخوش انشعاب‌هایی شود و افراد قدیمی به سمت تشکیل جریان جدید سیاسی پیش بروند. مجموعه اینها بحث‌های جدیدی را مطرح کرده مبنی بر اینکه اگر اردوغان نتواند یک نظم و سازمان جدید به عدالت و توسعه بدهد ممکن است این حزب در انتخابات آتی دستخوش تحولات و کاهش اقبال عمومی شود؛ به خصوص که اگر انتخابات پیشین را در نظر بگیریم، حزب عدالت و توسعه مجبور شد به سیستم ائتلافی روی بیاورد، یعنی حزب عدالت و توسعه با حزب حرکت ملی ائتلاف کرد و این ائتلاف سبب شده این بحث مطرح شود که عدالت و توسعه مانند دو دوره قبل نمی‌تواند پیروز انتخابات پارلمانی شود و موقعیت کسب کند.

مساله مهم دیگر اینکه سیستم سیاسی ترکیه بعد از نظام ریاستی تغییر پیدا کرده و نقش رئیس‌جمهور خیلی مهم‌تر و کارسازتر از گذشته شده است. در چنین شرایطی سیستم پارلمانی در مقایسه با گذشته موقعیت خود را در ارتباط با تشکیل دولت از دست داده است. 

البته اگر حزب عدالت و توسعه در انتخابات، حال چه محلی، چه پارلمانی و چه ریاست‌جمهوری با چالش جدیدی مواجه شود و کرسی‌هایش در مجلس کاهش پیدا کند، این احتمال وجود دارد که این حزب و شخص اردوغان برای حکومت‌داری با افول مواجه شود.

در چنین شرایطی است که تحرکات جدید سیاسی داود اوغلو، علی‌بابا جان و عبدالله گل معنا پیدا می‌کند و این افراد اگر به سمت شکل‌گیری یک حزب جدید گام بردارند می‌توانند عدالت و توسعه را با یک تقابل جدید روبه‌رو کنند. در این میان، احزابی مانند جمهوری خلق یا احزاب وابسته به کردها نیز دنبال این هستند که عدالت و توسعه را با چالش مواجه کنند. به هر تقدیر اکنون شرایط جدیدی برای حزب عدالت و توسعه ایجاد شده است. 

یک نکته را باید در نظر داشته باشیم که به شخصیت خود اردوغان مربوط می‌شود مبنی بر اینکه وی دیسیپلین و زیرکی‌های خاص سیاسی خود را تا به امروز داشته و حفظ کرده است؛ لذا احتمال می‌رود که وی هم برنامه‌ریزی‌هایی برای انسجام حزب داشته باشد و هم بتواند چرخشی در فضای سیاسی امنیتی ترکیه به‌وجود آورد و نگاه‌ها را به جنبه امنیتی‌شدن فضای ترکیه از بیرون معطوف کند. اردوغان پیشتر از این شگردها و اهرم‌ها استفاده کرده و همچنان باید گفت که اردوغان دارای چنین ویژگی‌های شخصیتی و سیاسی هست و این مساله ممکن است رقبا را در تحقق خواسته‌هایشان با مشکل جدی مواجه کند. با این توصیف باید گفت که شرایط حزب عدالت و توسعه نسبت به گذشته تغییر کرده و در این میان، نگاه اقتدارگرایانه اردوغان به‌عنوان رئیس‌جمهور و کسی که خود طراح سیاست خارجی و داخلی است و یک سیستم شخص‌محور را دنبال می‌کند نیز حائز اهمیت است. این مسائل ممکن است باعث تنزل موقعیت حزب عدالت و توسعه شود.

در نهایت در خصوص نگاه مردم ترکیه به احزاب و مهم‌ترین مطالبات آنها باید گفت که طی سال‌های اخیر بحث اقتصادی یعنی کاهش ارزش لیر به‌دلیل تحریم‌های آمریکا و تاثیر آن روی معیشت، بر نگاه مردم ترکیه تاثیر بسزایی داشته اما نمی‌توان گفت که پایگاه اجتماعی حزب عدالت و توسعه به‌کلی متزلزل شده است. 

البته نباید از نظر دور داشت که وقتی حزب «خوب» از «حرکت ملی» جدا شد، مردم به آن حزب اقبال نشان دادند. در عین حال در ترکیه نقش کاریزمایی افراد در جلب توجه مردم و سمت‌وسودادن به ذهن و فکر سیاسی افراد بسیار تاثیرگذار است. با این تفاسیر می‌توان گفت که عدالت و توسعه همچنان پایگاه اجتماعی خود را در ترکیه دارد.

مثلث/ سیامک کاکایی؛کارشناس مسائل ترکیه