مکانیسم ماشه ترسناک است یا ابزار خیالی؟

دیاکو حسینی کارشناس ارشد روابط بین الملل در گفتگویی اظهار داشت: «اساسا بندی حقوقی به نام مکانیسم ماشه که بتواند تحریم های گذشته لغو شده در قطعنامه 2231 را بازگرداند وجود ندارد. منظور از مکانیسم ماشه که صرفاً جنبه تبلیغاتی برای ایالات متحده داشته ساده سازی از یک روند حقوقی بسیار پیچیده و بی سابقه در شورای امنیت سازمان ملل متحد است. اینکه واشنگتن بتواند به صورت یکجانبه تحریم ها علیه ایران را احیا کند، به نتیجه یک مجادله حقوقی بستگی دارد که تاکنون آمریکا در آن دست پایین و موضع ضعف را داشته است. البته باید منتظر بود و دید که در 30 روز آینده چه اتفاقات دیگری رخ خواهد داد. آنچه که در قطعنامه پیش بینی شده این است که یکی از شرکت کنندگان برجام یا همان1+5 می توانند درصورت عدم حل اختلافات با ایران در کمیسیون برجام اخطاریه ای را صادر کنند که در آن تحریم های سابق بازگردند. این اخطاریه مهلت 30 روزه ای برای بررسی در شورای امنیت دارد و اگر طی این مدت قطعنامه ای از سوی یکی از اعضای شورای امنیت مبنی بر تداوم لغو قطعنامه های پیشین صادر شود مشروط به عدم وتوی یکی از اعضای دائم شورای امنیت، اتفاقی رخ نخواهد داد.

اما اگر وتویی از سوی طرفی که شکایت کرده است صورت گیرد، تحریم های پیشین خودبه خود معتبر محسوب می شود. همانطور که می دانیم آمریکا بنا به اعتراف خودش دیگر عضوی از برجام نیست و این ادعا با مخالفت قاطع اعضای شورای امنیت نیز مواجه شده است. از همین رو این کشور بنیان حقوقی لازم را برای استفاده از این بند ندارد؛ هرچند که با قلدری و زورگویی می تواند خود را صاحب این حق بداند.

حسینی با تاکید بر اینکه مکانیسم ماشه تنها ابزاری است که آمریکای برای پیشبرد اهدافش از آن استفاده می کند درباره نقش کشورهای دیگر و اینکه آیا با امریکا همراهی خواهند کرد، گفت: «اعضای دیگر شورای امنیت می توانند به اخطاریه آمریکا بی اعتنایی کنند و استدلال کنند که ایران همچنان به تعهداتش پایبند بوده و طرح آمریکا برای بازگرداندن قطعنامه های لغو شده، بی اعتبار است. در این شرایط دو احتمال وجود خواهد داشت: اول اینکه اعضای شورای امنیت بی اعتنایی در پیش بگیرند و در مدت 30 روزی که از اخطاریه آمریکا گذشته برای ارائه قطعنامه ای مبنی بر تداوم لغو قطعنامه های پیشین اقدامی نکنند. اما این راه حل چندان موثر نیست چون در اینصورت با گذشت 30 روز تحریم های پیشین خودبه خود اعتبار پیدا کنند و یا حداقل آمریکا می تواند چنین ادعایی داشته باشد. احتمال دوم این است که آمریکا خود قطعنامه ای صادر کند که طی آن قطعنامه های پیشین همچنان معلق باقی بمانند و لغو تحریم ها همچنان پابرجا بمانند اما خودش این قطعنامه پیشنهادی خود را وتو کند. در این صورت زودتر از 30 روز تحریم ها باز خواهند گشت.

 ماجرا به اینجا ختم نمی شود. اگر قطعنامه های پیشین صرفا بخاطر خواست یکجانبه آمریکا دوباره اعتبار پیدا کنند و تحریم ها علیه ایران اعمال شوند، ضروری است تا کمیته هایی برای پیگیری اجرای تحریم های همان قطعنامه ها تشکیل شود.کمیته هایی که قبلا نیز شاهد بودیم؛ برای مثال در قطعنامه 1747 و 1929 وجود داشت اما به واسطه قطعنامه 2231 آن کمیته ها منحل شدند. درصورت احیای تحریم ها این کمیته و پنل تخصصی که زیر نظر دبیرکل سازمان ملل متحد است باید احیا شود. البته تشکیل آن به تصویب بودجه ای نیاز دارد که باید در کمیته پنجم سازمان ملل تصویب شود. بر این اساس روسیه و چین می توانند در این کمیته مانع از تصویب این بودجه شوند و در روند بازگشت قطعنامه ها و تحریم ها اخلال ایجاد کنند.

با شناختی که از آمریکای ترامپ داریم این کشور می تواند استدلال کند که بدون نیاز به چنین کمیته هایی، دایره ای در خزانه داری آمریکا تشکیل خواهد داد که مسئولیت رصد تحریم های پیشین را برعهده بگیرد و خاطیان این تحریم ها را مجازات کند. در این صورت کاری از شورای امنیت ساخته نیست و کشورها می توانند به مخالفت های سیاسی خود ادامه دهند و ادعای آمریکا را رد کنند و یابیانیه هایی صادر کنند مبنی بر آنکه در آن تحریم های پیشین همچنان ملغی باقی بمانند. این شرایط یک آشفتگی را نه تنها در شورای امنیت بلکه در سراسر جهان ایجاد خواهد کرد و در آن تکلیف بسیاری از کشورها نامعلوم خواهد بود که آیا باید از قطعنامه های تحریمی پیروی کنند یا خیر.

به همین دلیل است که عده ای در آمریکا استدلال می کنند که چنین وضعیتی نباید شکل گیرد؛ چرا که نظم بین المللی برخاسته از قوانین بین المللی مندرج حتی در منشور سازمان ملل متحد نیز را برهم خواهد زد و متعاقبا شرایطی ایجاد می شود که می تواند آینده ثبات بین المللی را در مقیاسی بی سابقه با خطر مواجه کند.»

این کارشناس مسائل راهبردی در پاسخ به اینکه با این تفاسیر آیا مکانیسم ماشه تنها یک مانور سیاسی محسوب می شود؟ بیان کرد: «بله دقیقا. یک اصطلاح کاملا تبلیغاتی و خودساخته ای است که فقط مصرف داخلی دارد تا بتوانند استدلال کنند که واشنگتن تمامی جنبه ها را در نظرگرفته و به سادگی می تواند تمام تحریم ها را علیه ایران احیا کند. اما ادعاهایی که مطرح می شود اینگونه نیست و فعال سازی آن به این آسانی نیست و دارای روندی پیچیده و حقوقی است. در این بین باید توجه داشته باشیم که تا حد ممکن به این موضوع وجاهت حقوقی ندهیم و نباید این باور را جا بیندازیم که عملا چیزی به نام مکانیسم ماشه وجود دارد که تنها با اشاره آمریکا می تواند فعال شود.»