قدیمی‌ترین سکونتگاه همدان، در دوراهیِ تخریب یا حفاظت!
برخی کشاورزان از خاک تپه تاریخی "پیسا" برای کود استفاده می‌کنند، برخی دیگر با مسطح کردن محوطه، به زمین‌های خود اضافه کرده‌اند؛ عبور لوله‌های آب‌رسانی به همدان نیز یکی دیگر از این تهدیدهاست.
به گزارش مثلث آنلاین به نقل از ایسنا، دو روایت از نشست خبری «شورای هماهنگی مبارزه با موادمخدر استان همدان»، وضعیت محوطه‌ی تاریخی «پیسا» در همدان را در شرایطی کاملا متغیر قرار داد. یک روایت خبر از تخریب احتمالی محوطه تاریخی "پیسا" و روایت دوم این محوطه تاریخی را در بهترین شرایط ممکن قرار می‌دهد.
استفاده از کلماتی توسط محمدناصر نیکبخت، استاندار همدان با این مضمون که «قصد گودبرداری نداریم، تپه را مسطح کرده و ساخت‌وساز می‌کنیم»، باعث انتشار این خبر شد: «استاندار همدان دستور تبدیل تپه پیسا به پارک را صادر کرد»، تپه‌ای تاریخی در ضلع شمال غربی شهر و در حاشیه بلوار آیت‌الله نجفی در همدان.
این جمله‌ها در حالی روز شنبه - دوم دی ماه - ازسوی نیکبخت در نشستی خبری کاملا غیرمرتبط با میراث فرهنگی مطرح شدند که از چند روز قبل از برگزاری این نشست، بار دیگر خبرهایی از هجوم معتادان به تپه تاریخی مطرح شده بود، که البته دوستداران میراث فرهنگی آن اتفاق را تائید نکردند.
اما دومین روایت از صحبت‌های استاندار همدان که توسط کارشناس روابط عمومی استانداری همدان در اختیار ایسنا قرار داده شد، اینگونه بود: «تملک و تغییر کاربری محدوده اطراف تپه پیسا و تبدیل به پارک و فضای سبز پیگیری شود، یک سوم هزینه این کار را استانداری تقبل می‌کند»
انتشار روایت دوم از این صحبت‌های استاندار همدان از اهمیت محوطه‌ی تاریخی یادشده نمی‌کاهد، محوطه‌ای تاریخی که حتی برخی از باستان‌شناسان در نخستین فصل‌های کاوش‌هایش تا امروز این احتمال را مطرح می‌کنند که امکان دارد شهر باستانی هگمتانه در همین نقطه از شهر باشد.
تپه‌ای تاریخی که هرچند تا کنون سه فصل کاوش به خود دیده، اما هنوز آن‌قدر نسبت به آن بی‌توجهی می‌شود که دیگر تهدیدهای از بین رفتن این محوطه‌ی تاریخی، را می‌توان به اندازه انگشتان دو دست دانست.
معتادان بخش کوچکی از عوامل تهدید تخریب تپه
حسین زندی، فعال میراث فرهنگی استان همدان در این زمینه به ایسنا می‌گوید: بعد از انتشار خبرهایی مبنی بر تخریب محوطه‌ی تاریخی پیسا با تجمع معتادان در حدود یک سال قبل و پاکسازی محوطه توسط نیروی انتظامی، معتادان حدود 500 متر از این تپه‌ی تاریخی فاصله گرفتند و با ایجاد گودالی و ساخت اتاقک درون آن، در آن نقطه زندگی کردند، که احتمالا منظور آقای نیکبخت از ایجاد پارک در این نقطه است.
او با اشاره به صحبت‌های پیشین استاندار همدان مبنی بر لزوم حفاظت از 1800 محوطه استانی همدان، ادامه می‌دهد: از کسی که این صحبت‌ها را مطرح می کند و بر حفاظتِ این تعداد از تپه‌های تاریخی تاکید دارد، بیان چنین حرفی که تپه تاریخی پیسا به پارک تبدیل شود، عجیب است.
وی با اشاره به پیگیری‌هایی که براساس صحبت‌های استاندار همدان انجام داده، بیان می‌کند: در صحبت‌هایی که با نماینده شهردار، میراث فرهنگی و دیگر دستگاه‌های متولی داشتم، گفتند هر کدام از این دستگاه‌ها پیشنهادهایی داشته‌اند که یکی از پیشنهادها نیز تبدیل محوطه‌ی قرار گرفته در اطراف تپه باستانی "پیسا" (جائی که امروز معتادان زندگی می‌کنند) به پارک بود که استاندار آن را قبول کرد، اما هنوز هیچ چیز نهائی نشده است.
زندی در ادامه با تاکید بر این نکته که فقط یک اتفاق تپه پیسا را تهدید نمی‌کند، می‌گوید: تهدید اصلی این است که در طول سال غیر از زمستان، عشایر یا عشایرنماها مدتی روی تپه تاریخی چادر می‌زنند و بعد از رفتن از منطقه، نشانه‌هایی از حفاری‌های غیرمجاز به وضوح مشاهده می‌شود.
او "تپه‌خواری" را از دیگر تهدیدهای "پیسا" می‌داند و ادامه می‌دهد: برخی کشاورزان از خاک منطقه به عنوان کود استفاده می‌کنند و برخی دیگر از کشاورزان که در نزدیکی تپه هستند، با تسطیح محوطه، به زمین‌های خود اضافه می‌کنند. همچنین عبور لوله‌های سیستم آب‌رسانی به شهرهمدان که از دشت بهار منتقل می‌شود یکی دیگر از این تهدیدهاست.
وی ایجاد سازه‌های گردشگری در نزدیکی حریم تپه پیسا را تهدید دیگر می‌داند و بیان می‌کند: مراکز صنعتی و ساختمانی فعال، از جمله کارگاه بلوک‌زنی دقیقا در عرصه‌ی تپه پیسا قرار گرفته‌اند، همچنین کشاورزان عامل دیگری در تخریب این محوطه‌ی تاریخی هستند.
۲۰۱۸ پایتخت گردشگری کشورهای آسیایی، عامل حفاظت از تپه تاریخی
این فعال میراث فرهنگی تجمع معتادان در این منطقه را آخرین موردی می‌داند که به واسطه‌ی تمرکز آن‌ها در 500 متری این تپه‌ی تاریخی می‌تواند این محوطه‌ی تاریخی را تهدید کند و ادامه می‌دهد: معتقدم باید همه جانبه به وضعیت این محوطه نگاه کرد. سال آینده یعنی 2018 همدان پایتخت گردشگری کشورهای آسیایی است، بنابراین قطعا همه‌ی مدیران شهری دوست دارند همه‌ی آثار و محوطه‌های تاریخی این استان حفاظت وساماندهی شوند و در بهترین وضعیت ممکن باشند.
او با اشاره به وضعیت مناسب این محوطه‌ی تاریخی در حال حاضر اظهار می‌کند: این محوطه اکنون در وضعیت خوبی به سر می‌برد، از سوی دیگر در صورتی که محدوده‌ی اطراف تپه تاریخی پیسا به پارک تبدیل شود، قطعا دور آن را فنس‌کشی و حفاظت می‌کنند.
تپه پیسا، درگاه ورودی شهر سفال ایران
زندی همچنین به پیشنهادی که دوستداران میراث فرهنگی استان همدان درباره‌ی توجه به این محوطه‌ی تاریخی به زهرا احمدی‌پور، رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری داشته‌اند اشاره کرد، که «تپه پیسا درگاه یا ورودی جاده شهر سفال لالجین است و سفال‌هایی که در این تپه به دست آمده‌اند به اعتقاد باستان‌شناسان بین پنج تا هفت‌هزار سال قدمت دارند»، حال اگر یک موزه‌ی سفال در حاشیه این تپه ایجاد شود، علاوه بر حفظ سفال‌های به دست آمده از این تپه، یک نشانی و تبلیغ برای شهر لالجین نیز رخ می‌دهد، یعنی می‌توان در کنار این پارک، یک موزه نیز در نظر گرفت.
تپه پیسا، پتانسیل تبدیل به محور گردشگری همدان را دارد
عباس مترجم، باستان‌شناسی که سه فصل کاوش باستان‌شناسی در تپه پیسا انجام داده است ، نیز به ایسنا توضیح می‌دهد: سال 83 یک کار لایه‌نگاری با همکاری میراث‌فرهنگی در این محوطه انجام شد، پس از آن در سال 86 و 87 یک فصل کاوش گسترده در محوطه رخ داد، سال 89 نیز فصل سوم کاوش در این محوطه انجام شد. در واقع سه فصل کاوش در این منطقه‌ی حدود هفت هکتاری با دوبخش تاریخی غربی و شرقی انجام شد.
او با تاکید بر این‌که تپه تاریخی پیسا از دوره‌ی مفرغ قدیم تا دوره‌ی اشکانی به طور مداوم مورد سکونت بوده است، ادامه می‌دهد: در دوره اسلامی و حتی در اواخر دوره‌ی قاجار نیز یکسری استقرارهای پراکنده روی این بخش از محوطه انجام شده است، تا دوره‌ی قاجار نیز به این محوطه «باغ روسی» گفته می‌شد اما در اواخر قاجار با ایجاد کمپ‌هایی برای افرادی جذامی، تپه به "تپه پیسا" تغییر نام می‌دهد.
این باستان‌شناس با اشاره به تاریخچه‌ی این محوطه‌ی تاریخی نیز توضیح می‌دهد: برای نخستین بار و در جنگ جهانی اول «شارل دوفوسه» در این محوطه کاوش می‌کند، او در آن زمان فکر می‌کند آنجا همان تپه‌ی باستانی هگمتانه - پایتخت مادها- است که هرودوت در کتاب تاریخ خود از آن نام برده است، حتی جای ترانشه‌ی آن هنوز در عکس‌های ماهواراه‌ای مشخص است، اما فوسه بعد از مدتی کاوش چون چیز زیادی در این منطقه پیدا نمی‌کند، کار را ادامه نمی‌دهد .
به گفته‌ی او براساس کاوش‌ها، مشخص شد از سه دوره‌ی مفرغ قدیم، میانه و جدید بدونِ هیچ وقفه‌ای، برای مدت حدود 1250 سال حکومت دائم وجود داشته است.
مترجم در ادامه با اشاره به صحبتی که مدتی پیش با علی مالمیر، مدیر اداره کل میراث فرهنگی استان همدان درباره‌ی اهمیت این تپه داشته، اظهار می‌کند: این تپه پتانسیل بسیار ویژه‌ای دارد به حدی که می تواند سایت موزه گردشگری شود، چون از کنار تپه پیسا راه آسفالته غار علیصدر می‌گذرد و با توجه به خالی بودن برخی زمین‌های زراعی؛ به میراث‌فرهنگی پیشنهاد کردیم تا در صورت امکان در این محوطه یک موزه باز در تپه ایجاد شود. یعنی بعد از انجام حفاری‌های مورد نیاز در محوطه و بیرون اوردن بناها، کوچه‌ها و خیابان‌ها و هر معماری که زیرخاک است، می‌توان آنجا را به یک محوطه‌ی گردشگری تبدیل کرد.
او به وجود نمونه‌هایی مانند شهر تاریخی هگمتانه و یک شهر تاریخی در ترکیه اشاره می‌کند و می‌گوید: می‌توان با ایجاد اسپیس فریم و نصب سازه‌ی فلزی برای حفاظت از این محوطه آن را برای حضور گردشگران آماده و مکان‌های تفریحی و گردشگری ایجاد کرد.
این باستان‌شناس با تاکید بر این‌که احتمالا منظور آقای استاندار انجام چنین اقدامی بوده، بیان می‌کند: قطعا منظور فقط ایجاد پارک نیست، این تپه‌ی تاریخی در فهرست اثار ملی به ثبت رسیده، بنابراین عملا کسی نمی‌تواند کاربری آن را تغییر دهد.
او با بیان این‌که انجام دو فصل کامل کاوش در این محوطه‌ی تاریخی می‌تواند این محوطه را برای ایجاد فضایی مناسبِ حضور گردشگران آماده کند، می‌گوید: به طور همزمان چند تیم باستان شناس می‌توانند در این محوطه کار کنند، حتی در یک تابستان می‌توان بخش عمده‌ای از این محوطه را از خاک بیرون آورد یا دست‌کم بخشی که یک منظر توریستی ایجاد کند را بررسی کنیم، هر چنداکنون کاوش در این محوطه‌ی تاریخی به دلیل کمبود اعتبار در دستور کار میراث فرهنگی نیست.
وی در توضیح اهمیت این محوطه‌ی تاریخی با بیان این‌که تحقیقات زیادی متعلق به دوره‌ی مفرغ انجام داده است، می‌گوید: هر کدام از تپه‌های تاریخی، نهشته‌های یک دوره خاص را در خود دارند، در همدان تپه‌ای تاریخی متعلق به هزاره‌ی سوم قبل از میلاد از نظر وسعت و توالی تاریخی با تپه پیسا برابری نمی‌کند. در واقع این تپه برای مطالعات دوره‌ی مفرغ از جنبه علمی بی‌نظیر و منحصربفرد است، می‌توان آن را بهترین و کامل‌ترین مجموعه‌ی مفرغ دانست.
قطعا منظور استاندار چیز دیگری است
علی مالمیر، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان که در گفت وگو با ایسنا تاکید می‌کند، در آن جلسه حضور نداشته و از این صحبت‌ها چیزی نمی‌داند، بیان می‌کند: می‌توانم بگویم غیرممکن است که استاندار بخواهد چنین کاری با تپه پیسا انجام دهد، اقای نیکبخت از وضعیت و اهمیت تپه‌ی تاریخی پیسا آگاه است، قطعا منظور او چیز دیگری است.
صحبت از "اطراف تپه پیسا"ست و نه خود تپه
رضا ولیان تابش، کارشناس روابط عمومی استانداری همدان نیز در پاسخ به ابهامات مطرح شده درباره‌ی صحبت‌های استاندار همدان می‌گوید: آقای نیکبخت اعلام کرد؛ «این محیطِ آلوده باید به فضای سبز و پارک برای آسایش مردم تبدیل شود و شهرداری، محیط را در هماهنگی با میراث فرهنگی ساماندهی کند. تملک و تغییر کاربری "محدوده اطراف تپه پیسا" و تبدیل به پارک و فضای سبز پیگیری شود و یک سوم هزینه این کار را استانداری تقبل می کند. در واقع صحبت از "اطراف تپه پیسا" و نه خود تپه است. مگر می شود تپه تاریخی را تغییر کاربری داد؟!»
وی ادامه می‌دهد: استاندار در صحبت‌های خود تاکید کرد شهرداری آن محیط -تپه پیسا- را در هماهنگی با میراث فرهنگی ساماندهی کند و این مهم بدون نظر میراث فرهنگی ممکن نیست.
گزارش از: سمیه ایمانیان
دیدگاه تان را بنویسید