"پهپاد های ایرانی از آغاز تا اکنون + تصاویر

در گزارش زیر به این سوال پاسخ خواهیم داد که ایران چگونه و از چه زمانی به توان پهپادی دست یافت و اینکه آیا کشورهای دیگر در تولید و توسعه پهپادهای ایرانی نقش داشتند؟ گزارش زیر همچنین به این سوال پاسخ خواهد داد که ویژگی‌های پهپادهای ایرانی از دیروز تا به امروز چه بوده است.

* پهپاد کجا متولد شد؟

پهپاد در ایران عمری کمتری از 40 سال دارد. اگرچه گفته می‌شود که در یکی از پایگاه‌های نظامی ایران از پیش از انقلاب اسلامی چند فروند پهپاد هدف وجود داشته است، اما هیچگاه دیده نشد که آن پهپادها در بحبوحه جنگ تحمیلی به پرواز درآیند.

نخستین بار در اواخر سال 1362 به گوش فرماندهان سپاه رسید که افرادی در جهاد دانشگاهی اصفهان اقدام به طراحی و ساخت پرنده‌های کوچکی کرده‌اند که می‌توانند از مواضع دشمن عکسبرداری کنند. فرشید سعیدی و مسعود زاهدی از جمله افرادی بودند که در جهاد دانشگاهی اصفهان بنا بر علاقه شخصی خود اقدام به ساخت پهپاد کرده بودند که طول آن پهپادها حدود 80 سانتی‌‌متر و مداومت و ارتفاع پروازی آن هم در حد دید چشم بود.

آنان برای عکسبرداری هم از دوربین‌های ساده‌ای که آن زمان در بازار موجود بود، استفاده می‌کردند. اولین دوربین‌ها 110 و 135 بودند. هر حلقه فیلم دوربین نیز 38 تایی بود. بعدها در پهپادهای دیگر از دوربین‌های U1 استفاده شد.

نیروهای گردان پهپادی رعد سپاه

سازندگان اولین پهپادهای ایرانی برای عملیاتی شدن پرنده‌ها به جبهه‌های جنگ رفتند و در آنجا با گردان پهپادی رعد سپاه همکاری و به رفع برخی از ایرادات پهپادها پرداختند.

** ساخت اولین پهپاد ایرانی در صنایع قدس وزارت سپاه

با توسعه استفاده از پهپاد برای عملیات‌های شناسایی در جبهه‌های جنگ و سازمان یافتن گردان پهپادی رعد در سپاه، ضرورت شکل‌گیری واحدی برای طراحی و ساخت پرنده‌های هدایت پذیر از دور در وزارت سپاه به وجود آمد. صنایع هوایی قدس سپاه در سال 1364 با این هدف شکل گرفت و «صادق عمل‌نیک» که ارتباط خوبی با نیروهای گردان رعد داشت به عنوان اولین مسئول صنایع قدس انتخاب شد.

اولین محصول صنایع قدس، پهپاد «تلاش» بود. گرچه مقدمات ابتدایی ساخت این پهپاد توسط جهاد دانشگاهی اصفهان انجام گرفته بود، اما صنایع قدس به ارتقا و ساخت این پهپاد پرداخت. پهپاد تلاش توسط رادیوکنترل هدایت می‌شد و بیشینه سرعتش نیز 120 کیلومتر بر ساعت بود. این پهپاد همچون پهپادهای مدل ساده، کوچک و بدون پیچیدگی‌های خاصی بود.

پهپاد مهاجر یک در دوران دفاع مقدس

از پهپاد تلاش، 2 مدل تولید شد که تفاوت‌هایی با یکدیگر داشتند. پهپاد «تلاش 1» دارای چرخ برای نشست و برخاست بود، اما پهپاد «تلاش 2» که با نام «هدف 3 هزار» نیز شناخته می‌شود، سرعت و مانورپذیری بیشتری نسبت به پهپاد تلاش 1 داشت. این مدل پهپاد برای برخاستن از پرتابگر JATO (پرتابگر گاز فشرده) و برای بازیابی از چتر استفاده می‌کرد. تلاش 2، بیشترین سرعتش 140 کیلومتر بر ساعت، حداکثر شعاع عملیاتیش 5 کیلومتر، سقف پروازیش 2 هزار و 700 متر و مداومت پروازیش 45 دقیقه بود.

صنایع هوایی قدس همچنین در سال‌های دفاع مقدس موفق به ساخت پهپاد «مهاجر» شد. وزارت سپاه در کنار طراحی و ساخت پهپاد، موضوع خرید این نوع هواپیماها را هم در دستور کار قرار داشت، اما به دلیل تحریم تسلیحاتی ایران، بودجه محدود ایران در زمینه خرید تسلیحاتی و اولویت وزارت سپاه بر توان موشکی، خرید پهپاد و قطعات آن سرعت کندی داشت و خریدهای مهمی صورت نگرفت.

صنایع قدس پس از ادغام وزارت سپاه با وزارت دفاع، تا سال 1376 زیر نظر موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی به کار خود ادامه داد. سپس از ساصد جدا شد و به سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح پیوست.

ساخت پرنده‌های بدون سرنشین توسط صنایع قدس تنها به سال‌های دفاع مقدس محدود نشد و پس از آن نیز ادامه یافت و پهپادهای شناسایی، مراقبت و رزمی ساخته شد که مهمترین آن‌ها پهپادهای خانواده مهاجر است. صنایع هوایی قدس علاوه بر طراحی و ساخت پهپاد، تولید و بهسازی انواع ملخ، چترهای نجات و چترهای فرود خودکار و غیر خودکار، طراحی و ساخت ایستگاه‌های کنترل زمینی (G.C.S) ، سیستم‌های الکترونیک پروازی، تصویربرداری هوایی، هدف‌یابی، ردگیری و رهیابی اپتیکی، اویونیکی و غیره را برعهده دارد.

علاوه بر صنایع هوایی قدس، شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) نیز که وابسته به وزارت دفاع است، در ایران اقدام به طراحی و ساخت هواپیماهای بدون سرنشین و سامانه‌های مرتبط با آن می‌کند.

** تولید مهاجرهای ایرانی؛ از سال‌های دفاع مقدس تاکنون

پس از ساخت پهپاد «تلاش»، ساخت پهپاد «مهاجر» به یاد شهید «علی‌اصغر مهاجر» در دستور کار قرار گرفت. پهپاد «مهاجر 1» در سال‌های دفاع مقدس ساخته شد و توسعه پهپادهای این خانواده در سال‌های بعد در صنعت دفاعی کشورمان ادامه یافت.

شهید علی اصغر مهاجر از شهدای پهپادی دوران دفاع مقدس که خانواده پهپادهای "مهاجر" به یاد این شهید نامگذاری شده است

پس از دفاع مقدس و در دهه 70، پهپاد «مهاجر 2» برای مراقبت هوایی و عملیات شناسایی ساخته شد. این پهپاد از سطح مقطع راداری کمی برخودار است و به همین دلیل می‌تواند از رادارهای دشمن در امان بماند، به مواضع آنان نزدیک شود و اطلاعات مورد نظر را دریافت کند. مهاجر 2 دارای سامانه کنترل و هدایت الکترونیکی نیمه خودکار یا تمام خودکار است که برای اجرای امور عملیاتی، پژوهشی و شناسایی ساخته شده است.

نسل نوینی نیز از پهپاد مهاجر 2 ساخته شده است که قابل پرتاب از سکوهای پرتاب زمینی است و دارای شعاع عملیاتی 150 کیلومتر، مداومت پروازی 6 ساعت، طول 2.9 متر، حداکثر سرعت 200 کیلومتر بر ساعت و وزن برخاست 85 کیلوگرم است. مهاجر-2 نوین (M2-N) این قابیلت را دارد که 99 نقطه به صورت پیش فرض روی آن برنامه‌ریزی شود و توسط مرکز هدایت زمینی هدایت و کنترل شود و تصاویر بدست آمده را به صورت آنلاین به مرکز کنترل و فرماندهی مخابره کند.

تطابق ویژگی‌های پهپاد مهاجر 2 و مهاجر 2 نوین نشان می‌دهد که پهپاد مهاجر 2 نوین در بسیاری از مولفه‌ها، بدون اینکه نمونه قبلی پهپاد یعنی مهاجر 2 تغییر در شکل و اندازه و قدرت‌هایش ایجاد شود، بروزرسانی شده و مولفه‌های بهتری پیدا کرده است که از این جمله می‌توان به افزایش 4 برابری مداومت پروازی و افزایش 100 کیلومتری برد عملیاتی اشاره کرد.

پهپاد «مهاجر 3» با برد و مداومت پروازی بیشتری نسبت به پهپاد مهاجر 2 طراحی و ساخته شد. ضمن اینکه بدنه و بال آن، مجدد طراحی و به تولید انبوه رسید. این هواپیما می‌تواند توسط پرتابگر JATO با طول ریل صفر و یا با چرخ از روی باند به پرواز درآید. موتور این پهپاد مانند مدل‌های قبلی از نوع ملخی درون‌ساز و فشاردهنده است که در انتهای بدنه نصب شده است. فرود (بازیافت) معمولاً با چتر و یا ارابه انجام می‌گیرد، البته ارابه‌های فرود از نوع ثابت بوده که افزایش نیروهای مقاوم هوا را به دنبال دارد. نمونه‌ای از مهاجر 3 نیز به بالشتک هوا به جای ارابه فرود مجهز شده است. سرعت پایای این پهپاد، 180 کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی آن قریب به 3 ساعت ذکر شده است.

پهپاد مهاجر 4 در نمایشگاه اقتدار 40 که به مناسبت چهل سالگی انقلاب در مصلی امام خمینی (ره) تهران به نمایش عموم گذاشته شد

پهپاد «مهاجر 4» نیز پیشرفته‌تر از پهپادهای قبلی برای مراقبت هوایی و شناسایی اهداف تا فاصله 150 کیلومتری طراحی و ساخته شده است. تغییراتی نیز در بال و بدنه این پهپاد به وجود آمده که نتیجه آن افزایش کارآیی و ارزش عملیاتی این پهپاد بوده است. سطح مقطع راداری کم، کاهش سطح هواپیما از روبرو، کمک اثرسطح به بلند شدن پرنده در صورت برخاست از باند و کاهش نیروی مقاوم (درگ) القایی از جمله مزیت‌های این پهپاد است.

هواپیمای مهاجر 4 با بیشینه سرعت 180 کیلومتر بر ساعت، دارای مداومت پروازی 5 تا 7 ساعت است و در شرایط مختلف جوی نیز می‌تواند به اجرای ماموریت بپردازد. فرود آمدن این پهپاد می‌تواند با چتر و یا ارابه فرود باشد. از پهپاد مهاجر 4، نمونه‌های دیگر هم ساخته شده که می‌توان به پهپادهای «هدهد»، «شاهین» و «صادق» اشاره کرد که تفاوت‌هایی با مهاجر 4 دارند. مهاجر 4، کاربری‌های نظامی و غیرنظامی دارد.

جدیدترین نسل خانواده پهپادی مهاجر هم پهپاد «مهاجر 6» است که اوایل سال 96 برای نخستین بار رونمایی شد. این پهپاد، تغییرات اساسی در طراحی نسبت به دیگر پهپادهای مهاجر دارد. بال این پهپاد به قسمت بالایی بدنه نصب شده است. مداومت پروازی این پهپاد حداقل 12 ساعت است و علاوه بر حمل محموله‌های تصویربرداری، بیش از 40 کیلوگرم محموله رزمی اعم از راکت و بمب (بمب هوشمند نقطه‌زن قائم) را می‌تواند حمل کند.

پهپاد مهاجر 6 توانمندی انجام ماموریت‌های شناسایی، مراقبت و رزمی در شعاع عملیاتی گسترده و مداومت پروازی بالا را برای نیرو‌ها با قابلیت اطمینان فوق العاده فراهم می‌سازد و فرماندهان نیرو با استفاده از قابلیت‌های این پهپاد می‌توانند عملیات شناسایی، مراقبت و انهدام اهداف شناسایی شده را انجام دهند.

پهپاد مهاجر 6

پهپاد تاکتیکی مهاجر 6 مبتنی بر اصل انعطاف‌پذیری و توسعه‌پذیری، توسط سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع طراحی شده است تا در عملیات‌های محوله و محیط‌ها و شرایط متغیر کارآمد باشد. از دیگر ویژگی‌های این پهپاد ارسال داده‌های ماموریتی تصویری به هنگام، در روز و شب به وسیله یک سکوی هواپایه برای اشراف کامل به محیط عملیات و توانایی فرود و برخاست در باندهای پروازی کوتاه است.

خانواده پهپادهای مهاجر با داشتن چندین عضو، پرجمعیت‌ترین خانواده پهپادی ایران است که علاوه بر انجام عملیات‌های شناسایی، از همان دوران دفاع مقدس با نصب آر‌پی‌جی رزمی شدند. در میان مجموعه پهپادهای مهاجر، مهاجر 1 و مهاجر 2، جزو قدیمی‌ترین نوع پهپادهای این خانواده هستند.

** برترین پهپادهای ایرانی؛ «شاهد 129» و «ابابیل 3»

مراحل طراحی و ساخت پهپاد «ابابیل» نیز از دوران دفاع مقدس آغاز شد و پس از طی شدن مراحل تحقیقاتی ساخت این پهپاد در صنایع ساصد در مهر ماه سال 1365 این پهپاد برای تولید انبوه به صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) تحویل داده شد. این پرنده باتوجه به شرایط و ضرورت‌های زمان جنگ تا سال 1368 به صورت غیراستاندارد و یکبار مصرف با قابلیت حمل 40 کیلوگرم موادمنفجره تولید شد.

از سال 1369 با توجه به نیازمندی‌های نیروهای مسلح، تمام بخش‌های این پهپاد از جمله بال و بدنه، سامانه‌های ناوبری و هدایت و کنترل از نو طراحی شد و در سال 1370 در خط تولید انبوه قرار گرفت.

پهپاد ابابیل 3

از پهپاد ابابیل نمونه‌های مختلفی ساخته شده است که مهمترین آن‌ها پهپاد «ابابیل 3» است که جزو برترین‌ پهپادهای ایرانی هم به حساب می‌‌آیند. این پهپاد در آبان ماه سال 1393 رونمایی شد که با موتور 4 سیلندر بنزینی، مداومت پرواز 8 ساعته و قابلیت پرواز تا عمق 250 کیلومتری می‌تواند تصاویر را به صورت همزمان به ایستگاه‌های کنترل زمینی و یا هر پلت‌فرم دیگر ارسال کند. این پهپاد ساخت صنایع هسا از بدنه کاملا کامپوزیت برخوردار بوده و توانایی پرواز در ارتفاع 15 هزار پایی را دارد.

علاوه بر پهپادهای «تلاش»، «مهاجر» و «ابابیل»، وزارت دفاع و پشتیبانی از نیروهای مسلح و جهادهای خودکفایی سپاه و ارتش طی دو سه دهه اخیر اقدام به طراحی و ساخت پهپادهای گوناگونی کرده‌اند که می‌توان به پهپادهای ابابیل، کرار، حازم، شاهد، حماسه، سریر، شاهد 129، صاعقه، عمود پرواز «رهام»، فطرس، فراز، کرار و... اشاره کرد. آخرین پهپادی هم که رونمایی شد، پهپاد جت پهن‌پیکر بود که در نمایشگاه دستاوردهای هوایی نیروهای مسلح به مناسبت چهل سالگ انقلاب به نمایش گذاشته شد.

پهپاد شاهد 129 در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه که مورد بازدید رهبر انقلاب نیز قرار گرفت

یکی از برترین پهپادهای ایرانی، پهپاد «شاهد 129» است. این پهپاد توانایی حمل همزمان 8 بمب یا موشک هوشمند سدید را دارد و برای اهداف ثابت و متحرک طراحی شده و مجهز به دوربین‌های پیشرفته دید در شب است. دقت در هدف گیری با شعاع عملیاتی 1700 کیلومتر و 24 ساعت مداومت پروازی با یک بار سوختگیری از ویژگی های این جنگنده بمب افکن ایرانی است و هر فرودگاهی می‌تواند محل نشست و برخاست شاهد 129 باشد. سقف پروازی این پهپاد 24 هزار پاست که با ایستگاه‌های کنترل قابل حمل زمینی در ارتباط بوده و می‌تواند با هزینه بسیار پایین دفاع از میهن را بدست گیرد.

« شاهد 129» قدرت مراقبت از شعاع 200 کیلومتری خود را دارد و می‌توان از این پرنده بدون سرنشین در مقابله با اشرار و تروریست‌ها، کشف و شناسایی در مرزهای آبی و خاکی، مسائل زیست محیطی، نقشه‌برداری و تهیه عکس‌های هوایی نیز استفاده کرد.