سالمندان ایرانی تا چه اندازه از زندگی خود رضایت دارند؟

دکتر یداله ابوالفتحی ممتاز در گفت و گویی با ایسنا، در آستانه روز جهانی سالمند (۱ اکتبر) مقارن با ۹ مهر ماه و آغاز هفته سالمند، شعار امسال این روز را "فرصت‌های برابر برای تمام سنین" عنوان کرد و سپس به برخی مهم‌ترین دغدغه‌ها و نیازهای این قشر از جامعه، بر اساس مطالعات انجام شده در مرکز تحقیقات سالمندی این دانشگاه پرداخت.

وی به مروری بر کیفیت زندگی و میزان رضایت‌مندی سالمندان ایرانی پرداخت و گفت: بر اساس مطالعات انجام شده، میزان رضایت از زندگی در بین سالمندان در حد متوسط  است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی وتوانبخشی در همین زمینه سه دغدغه سالمندان را "دارا بودن مسکن متناسب با دوران سالمندی"، "حداقل مقرری برای گذران یک زندگی آبرومندانه" و "نیاز به مراقبت" عنوان کرد و توضیح داد: منظور از مسکن متناسب با سالمند، منزلی دارای نور کافی، هوای مناسب و نیز با شرایط فیزیکی است که در آن احتمال سقوط سالمند از پله یا بلندی وجود نداشته باشد.

ممتاز افزود: در بسیاری از کشورهای پیشرفته این برنامه‌ریزی وجود دارد که فرد زمانی که به سالمندی رسید، یک "مستمری همگانی" دریافت کند. این موضوع به ویژه برای کسانی که مشاغل آزاد دارند و از پوشش بیمه‌ای برخوردار نیستند، امیدبخش است.

وی در رابطه با نیاز سالمندان به مراقبت خاطرنشان کرد: همه افراد جامعه نیاز به بهره‌مندی از خدمات سلامت دارند، اما نیاز سالمند به "تحت مراقبت بودن"، بیشتر و مهم‌تر است. همان‌طور که خدمات بهداشتی-درمانی برای افراد تحت پوشش بیمه رایگان است، سالمند هم نیاز به بیمه مراقبت دارد.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سالمندی تأکید کرد: ممکن است سالمند نیازی به بیمارستان نداشته باشد، اما نیاز به مراقبت در آسایشگاه سالمندان  به مدت طولانی داشته باشد.  سالمند باید بتواند از خدمات بیمه در آسایشگاه استفاده کند که متأسفانه در کشور ما چنین خدمتی به سالمندان ارائه نمی‌شود.

ممتاز دیگر عوامل مؤثر در میزان رضایت سالمندان از کیفیت زندگی خود را ویژگی‌های خانوادگی افراد، سطح تحصیلات، وضعیت اقتصادی، تعداد بیماری‌های فرد، نقش حمایتی خانواده‌ها و دوستان برشمرد که هر یک می‌تواند منجر به کم‌تر یا بیشتر شدن میزان رضایت از زندگی در سالمندان شود.

نیاز سالمندان به مستمری همگانی

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با تقسیم زندگی به چهار دوره اصلی، تشریح کرد: مرحله اول زندگی که عموماً به دو دهه ابتدایی آن اطلاق می‌شود، یادگیری (Learning) جهت آماده شدن برای زندگی مستقل است.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سالمندی ادامه داد: این در حالی است که مرحله دوم زندگی (دهه سوم و چهارم) به کار کردن (Working) اختصاص پیدا می‌کند و دوره سوم نیز دوره استفاده کردن (Using) است که معمولاً با دوره بازنشستگی همزمان می‌شود. متأسفانه چه افرادی که دارای دغدغه‌های مالی هستند و چه آن‌هایی که دغدغه مالی ندارند، به درستی از این دوره استفاده نمی‌کنند. مرحله آخر زندگی ، دوره وابسته شدن (Depending) و دوران انتهایی زندگی است.

ممتاز در پاسخ به اینکه آیا حضور مستمر برخی سالمندان در پارک‌ها نشان از بیکاری آن‌ها دارد و یک آسیب تلقی می‌شود یا خیر، توضیح داد: بر اساس توضیحات بالا سالمندانی که شما به آن‌ها اشاره کردید، در مرحله "استفاده" یا مرحله سوم زندگی خود هستند؛ اگر جامعه نتواند جایگاه و منزلتی برای سالمندان فراهم کند که بتوانند از زندگی‌شان استفاده کنند، این نه مشکل سالمندان بلکه یک آسیب است.

وی تأکید کرد: نگاه سالمندان به دوران سالمندی، در مقایسه با نگاه جامعه به سالمندی، کاملاً مثبت است. سالمند از زندگی‌اش لذت می‌برد و سالمندی به معنی ناتوانی نیست، بلکه دوره‌ای از زندگی است که آدم‌ها وقت بیشتری دارند. اگر نگاه جامعه به سالمندان عوض شود، آن‌ها هیچ نیازی به ترحم ندارند.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سالمندی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از لذت سالمندان از زندگی این است که با همقطارانشان وقت بگذرانند، تصریح کرد: سالمندان در رسیدن  به سالمندی ترس از درد یا مرگ ندارند، بلکه چگونگی گذران دوران سالمندی برای آن‌ها مهم است و اینکه بتوانند حداقل مبلغ برای یک زندگی با کرامت را داشته باشند.

ممتاز اضافه کرد: روز سالمند این نیست که به خانه سالمندان برویم و اشک بریزیم و این دیدگاه هم درست نیست که آن‌هایی که سر از خانه سالمندان درآورده‌اند عاقبت به خیر نشده‌اند یا فرزندان ناصالح داشته‌اند. بنابراین نیازی به ترحم نیست بلکه نیاز هست با برنامه‌ریزی درست، ارائه کیفیت خدمات افزایش  یابد.

ضرورت "فرصت‌های برابر برای همه سنین"

وی با تأکید بر آن که نیازهای دوره سالمندی مانند نیازهای دیگر دوره‌های زندگی است اما چگونگی برآورده شدن آن‌ها متفاوت است، گفت: همه افراد جامعه نیاز به مسکن یا سرپناه دارند، اما آیا در ساخت این مسکن شاخص‌های مختص سالمندان رعایت شده است؟ سالمندان هم مانند سایر اقشار نیاز به بهره‌مندی از خدمات حمل و نقل عمومی دارند؛ اما آیا اتوبوسی مخصوص افراد سالمند وجود دارد که به عنوان مثال بتوانند با ویلچر داخل اتوبوس شوند؟

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی یکی از نکات مهم در حوزه سالمندی را ضرورت مشارکت سالمندان در اداره امور جامعه دانست و با اشاره به شعار روز سالمند سال گذشته، "آینده‌ای بهتر با مشارکت سالمندان"، اظهار کرد: یکی از اهداف برای رسیدن به توسعه پایدار این است که همه افراد یا گروه‌های سنی در جامعه بتوانند در اداره کشور یا فرآیندها مشارکت داشته باشند.

ممتاز افزود: به عنوان مثال سالمندان می‌توانند در نگه‌داری پارکی که هر روز در آن وقت می‌گذرانند، مشارکت کنند و فعالیت‌های روزمره برای آن‌ها در نظر گرفته شود. اینکه بتوانیم از تجارب سالمندان استفاده کنیم و نظرات مشورتی از آن‌ها بخواهیم به سالمندان احساس خودکارآمدی می‌دهد.

وی گفت: شعار امسال روز جهانی سالمند "فرصت‌های برابر برای تمام سنین"  است و منظور از آن این است که فرصت‌ها را برای تمام گروه‌های سنی قرار دهیم؛ اگر بخواهیم در آینده سالمندان رضایتمندی داشته باشیم، باید عدالت و برابری را بین افراد و درون افراد برقرار کنیم.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سالمندی در پاسخ به اینکه کدام یک از دستگاه‌های اجرایی می‌تواند نیاز سالمندان به  مستمری همگانی را برطرف کند، به وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی اشاره کرد و گفت: این وزارت‌خانه و بیمه‌ها می‌توانند چنین خدماتی ارائه دهند.

ممتاز در همین زمینه پیشنهاد کرد "طرح شهید رجایی" (طرحی که در راستای حمایت از سالمندان روستایی اجرا شده بود) توسعه پیدا کند و برای همه سالمندان کشور اجرا شده و آن‌ها را از خدمات بیمه سلامت و بیمه مراقبت بهره‌مند کند.

وی در پایان یادآور شد: افراد می‌توانند چند نوع مستمری (از جمله مستمری بازنشستگی و مستمری همگانی) دریافت کنند. بسیاری از افراد جامعه بعد از سالمندی نمی‌توانند کاری انجام دهند و هیچ ارگانی آن‌ها را پوشش نمی‌دهد که این‌ها نیازمندان واقعی هستند.