دلایل بی‌اعتنایی بازار سهام به نافرجامی برجام

به گزارش مثلث آنلاین به نقل از خبرگزاری تسنیم - "برنامه جامع اقدام مشترک" یا به اختصار همان "برجام"؛ البته خارجی‌ها آن را Joint Comprehensive Plan of Action ترجمه کرده‌اند. با وجود این، چه برجام بنامیم‌اش یا برنامه جامع اقدام مشترک و یا هر عنوان دیگری، حالا دیگر یکی از اعضای 5+1 از این گروه کم شده است و چند روزی می‌شود که رئیس جمهور همیشه شاکی ایالات متحده فرمان خروج این کشور را از آن صادر کرده است.

برجامی که در زمان تصویب و اجرای آن، برخی دستاوردهایش را برای اقتصاد کشور به معجزه تشبیه می‌کردند و برخی دیگر بر این باورند که بود و نبودنش تفاوتی به حال اقتصاد کشور نداشته و ندارد.

بر این اساس باید گفت مذاکرات ایران و گروه 5+1 طبق ستون سوم پیمان‌نامه جهانی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به منظور اطمینان قدرت‌های جهانی از عدم تولید و توسعه سلاح‌های هسته‌ای توسط ایران و نیز اطمینان ایران از حق خود برای غنی‌سازی سوخت صلح‌آمیز هسته‌ای برای اهداف غیرنظامی در سال 2006 (1385) آغاز شد و برای به ثمر رسیدنش هم زحمات زیادی توسط دولت‌های گوناگون کشیده شد؛ تا این که پس از روی کار آمدن حسن روحانی و چندین دوره مذاکرات، سرانجام در 24 نوامبر 2013(3 آذر 1392)، توافق موقت ژنو بر سر برنامه هسته‌ای ایران بین ایران و کشورهای 1+5 در ژنو سوئیس امضا شد.

بعد از آن نیز تنظیم و پیاده‌سازی توافق از 20 ژانویه 2014 شروع شد تا این که سرانجام روز موعود فرا رسید و در روز سه‌شنبه 23 تیر 1394 (14 ژوئیه 2015) توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین با عنوان شناخته شده و رسمی "برنامه جامع اقدام مشترک" یا همان "برجام" در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه 1+5 (شامل چین، فرانسه، روسیه، پادشاهی متحد بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.

البته در آن مقطع برخی تلاش کردند با گرفتن عکس یادگاری با برجام، آن را دستاوردی بزرگ جلوه دهند و گفتند اگر برجام نبود معلوم نبود الان با چه مشکلاتی مواجه بودیم و در مقابل برخی دیگر بر این باور بودند که بود و نبود برجام تا به امروز تفاوتی به حال اقتصاد کشور نداشته و بدون برجام هم می‌توانستیم روزگار سپری کنیم، بعلاوه این که بهانه برجام موجب شده تا از اتکاء بر توان و تولید داخلی که شاه بیت "اقتصاد مقاومتی" است نیز غافل بمانیم.

جالب آن که در آن مقطع رهبر انقلاب با غیرقابل اتکا خواندن مقامات ایالات متحده و قول و قرارها و امضاهای‌شان، این هشدار را داد که همه تخم‌مرغ‌ها را نباید در سبد برجام گذاشت و آمریکا دوست و همراه قابل اعتمادی برای ما نبوده و نیست، و دیر یا زود نیرنگ‌های مقامات این کشور در این زمینه نیز مشخص خواهد شد.

در هر حال در آن روزها قطار برجام با همه اما و اگرهایش شروع به حرکت کرد؛ حرکتی که در همان ابتدا با موانعی مختلفی از جمله سوئیفت برخورد کرد و تا حدودی مشخص شد که برجام نتایج مناسبی در، برداشته شدن عملی تحریم‌ها و عملیاتی شدن سوئیفت و بسیاری از مسایل دیگر برای کشور به همراه ندارد؛ آن هم با این استدلال که اقدامات مورد توافق در برجام اگر نتیجه می‌داد باید یک سری از مشکلات را حل می‌کرد و هر چند برجام کانال سوئیفت را برای اقتصاد کشور ایجاد کرد اما آب به داخل آن رفت‌ و آمد نکرد و در مواقعی نیز که این کار انجام شد، جزئی و مربوط به واحدهای کوچک بود و بانک‌های بزرگ با ما همکاری نکردند.

از سوی دیگر یکی از خوش‌بینی‌های به سرانجام رسیدن برجام، ورود سرمایه‌گذاری خارجی به کشور بود که جدای از موضوع مشکلات مربوط به سوئیفت و مراودات بین‌المللی بانک‌ها باید گفت یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های پیش پای سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به اقتصاد ایران نوسانات نرخ ارز، عدم دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی، نامناسب بودن قوانین و مقررات حقوقی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ... بوده و است که برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی در اقتصاد و بازار سرمایه کشور پیش‌تر، این زیرساخت‌ها را نیز فراهم نکرده‌ایم.

از نگاهی دیگر واکنش سایر بازارها بویژه بازار سرمایه نیز به برجام و اجرایی شدنش، قابل توجه است. بر این اساس در زمان انتشار خبر اجرایی شدن برجام، معامله‌گران و سرمایه‌گذاران در بازار سهام به لحاظ روانی چند روزی را مسرور و خوشحال از تصویب و اجرای برجام بودند که به طور منطقی خیلی زود این هیجان مثبت در بازار سرمایه فروش کرد و فعالان اقتصادی و صاحبان صنایع و بنگاه‌ها و همچنین سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سهام منتظر بودند تا ببینند سوغات برجام در میان‌مدت برای اقتصاد کشور چه خواهد بود تا در پی آن شاهد رونق صنایع و بنگاه‌ها و در پی آن بهبود بازار سهام باشند.

در این زمینه باید گفت نوشداروی برجام تنها دوای درد مشکلات اقتصاد و صنایع کشور نبود و هر چند بهتر بود تمام توان و انرژی خود را صرف اتکا بر توان و تولید داخلی می‌کردیم، اما گذر زمان نشان داد آن طور که باید و شاید برجام در این مدت نتوانست عصای دست صنایع و اقتصاد کشور باشد؛ تا این که چندی پیش رئیس جمهور ایالات متحده دستور خروج این کشور از برجام را به طور رسمی صادر کرد تا مشخص شود در قبری به نام برجام که برخی بالای آن ناله و زاری می‌کردند، جسدی نیست.

در این بین اما برخی منتظر واکنش منفی بازارهای مختلف از جمله بازار سرمایه به خبر خروج آمریکا از برجام بودند که البته این اتفاق نیفتد و سرمایه‌گذاران در بازار سهام نیز بدون اعتنا به ترامپ و دستورش به کار خود در تالار شیشه‌ای ادامه دادند. این در حالی است که متاسفانه در یکی دو سال گذشته از گشایش‌های نصف و نیمه بوجود آمده در برجام، استفاده مناسب را در راستای تجهیز صنایع و ورود تکنولوژی روز دنیا به کشور نبردیم.

بر این اساس در خصوص دلایل بی‌اعتنایی معامله‌گران بازار سرمایه به تصمیم رئیس جمهور ایالات متحده مبنی بر خروج از برجام باید گفت شاید مهم‌ترین دلیل این بی‌اعتنایی این موضوع باشد که در مجموع با اجرایی شدن برجام اتفاقی برای اقتصاد و بازار سرمایه نیفتاده که حالا با عدم اجرای آن چیزی را از دست داده باشیم و نگرانش باشیم.

علاوه بر این یکی دیگر از دلایل بی‌اعتنایی‌ها به لغو برجام در بازار سهام این است که در طول ماه‌های قبل، بازار سرمایه اثرات خروج آمریکا از برجام را پیش‌خور کرده است. ضمن این که برخی کارشناسان در این زمینه معتقدند پایان ابهام‌های ناشی از لغو یا ادامه برجام در حال حاضر تکلیف بازار سهام را مشخص کرده است و حالا سرمایه‌گذاران می‌دانند که نباید به برجام به عنوان یک مولفه تاثیرگذار بر تصمیمات‌شان دل ببندند و فکر کنند و از این به بعد "بازار سهام منهای برجام"، استراتژی آنها برای دادوستد سهام در بازار سرمایه خواهد بود.

البته خروج ایالات متحده از برجام بدون حاشیه هم برای اقتصاد و بازار سرمایه نخواهد بود؛ چرا که به باور کارشناسان طبق دستور خزانه‌داری آمریکا٬ به شرکت‌های طرف قرارداد با ایران شش ماه فرصت داده شده تا به همکاری خود پایان دهند؛ بنابراین دستکم در کوتاه‌مدت تغییر فاحشی در شرایط بازار رخ نمی‌دهد؛ ضمن این که اگر اتحادیه اروپا در برجام بماند مشکل خاصی در بازار سرمایه ایجاد نخواهد شد ولی اگر اروپا تحت فشار آمریکا از برجام خارج شود در این صورت برخی صنایع معدنی٬ پتروشیمی و فولاد مثل همیشه از مزیت خوبی برای سرمایه‌گذاری برخوردار خواهند بود و تنها آن بخش از صنعت خودروسازی که به قطعات وارداتی وابسته است٬ احتمالا با کاهش تیراژ تولید مواجه می‌شود.

در مجموع به طور ویژه در خصوص اثرات خروج آمریکا از برجام بر اقتصاد و بازار سهام باید گفت دستکم این موضوع آب پاکی را روی دست افردای ریخت که نوشداروی حل همه مشکلات کشور را برجام و هم‌پیمان بودن و ماندن با هم‌پیمانان برجام می‌دانستند. این در حالی است که برجام چه 5+ 1 باشد چه 4+1، آن چیز که بیش از پیش برای اقتصاد و بازار سرمایه کشور مهم و اثرگذار است توجه به توان و تولید داخلی و حمایت از صنایع و بنگاه‌ها خواهد بود؛ نه انتظار کشیدن برای دست غیبی به نام برجام جهت معجزه در اقتصاد و بازار سهام!

* مهدی حاجی‌وند