اقتدارگرایی اردوغانی یا فروپاشی معرفتی
مخالفان اردوغان آچمز شده‌اند
حسین پاشایی
در حالی سالگرد کودتای نافرجام 15 جولای سپری شد که در یک نگاه کلی وضعیت سیاست و حکومت در جمهوری ترکیه به نسبت تحولات ما‌قبل کودتا تغییرات چشمگیری داشته است. رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه به‌خصوص پس از پیروزی هرچند شکننده در رفراندم افزایش اختیارات رئیس‌جمهوری و تغییر نظامی سیاسی از سیستم پارلمانی به ریاستی اقتدارگراتر شده است؛ مخالفان هرچند توانستند در رفراندم موفقیت چشمگیری به دست آورند ولی باز به نسبت قبل از کودتا از تشتت و اختلافات بسیاری رنج می‌برند. رهبران حزب دموکراتیک خلق‌ها با اتهام‌های همکاری با تروریسم پ‌ک‌ک در زندان به سر می‌برند. دودستگی و اختلاف در حزب حرکت ملی تاثیر چشمگیر خود را در عدم‌همراهی قشر کثیری از پایگاه اجتماعی حزب در جریان برگزاری رفراندم به وضوح نشان داد. با این اوصاف دو نفر از اخراج‌شدگان از حزب (مرال آک شنر و اومیت اوزداغ) که اتفاقا در جریان برگزاری رفراندم نشان دادند که محبوبیت زیادی در بین رای‌دهندگان حزب حرکت ملی دارند، سودای راه‌اندازی حزب جدید یا عضویت در یک حزب لا‌ئیک و دست‌راستی را در سر دارند. همچنین در روزهای اخیر کمال قلیچداراوغلو راهپیمایی موسوم به عدالت را از مرکز آنکارا تا استانبول پیمود و سعی کرد کمپین «نه» به رفراندم قانون اساسی را در راهپیمایی عدالت بازنمایی کند؛ ولی آنچنان که باید نتوانست حاکمیت را با مشکل مواجه سازد و اتفاقا حاکمیت با تامین کامل امنیت راهپیمایی‌کنندگان در طول مسیر توانست برای خود، دموکراتیک پروپاگاندا کند. قلیچداراوغلو در میتینگ پایانی این راهپیمایی بیست و چند روزه در استانبول خواهان پایان دادن به حالت فوق‌العاده (دوباره تصویب شد)، دادرسی و دادگستری مستقل، آزادی بیان و مطبوعات، آزادی آکادمیسین‌ها و استقلال دانشگاه‌ها شد. این خواسته‌ها که در طول یک سال گذشته دموکراسی ترکیه را با مشکلات زیادی مواجه کرده، از نظر مخالفان خواسته‌هایی است که مغفول مانده و هرچه زودتر باید به آنها پرداخته شود.
این شمایی که ترسیم شد وضعیت احزاب و گروه‌های سیاسی در یک سال گذشته است. با وجود این اوصاف بعضی معتقدند که با همه این برخوردها و تصفیه‌هایی که در یک سال گذشته انجام شده است هنوز دولت ترکیه نتوانسته با عوامل کودتا به‌طور کامل برخورد کند. یکی از کارشناسان شبکه سی‌ان‌ان‌ترک که دادستان سابق نظامی نیروی هوایی ارتش بود و سال‌ها به واسطه پرونده‌سازی‌هایی که عوامل گروه فتو در دادستانی و ارتش به اتهام کودتا داشتند، در زندان به‌سر برده، معتقد بود که طبق اظهارنامه دادستانی جمهوریت آنکارا فقط در بین سال‌های 2004 تا 2016 از تعداد چهار هزار نفری که هر سال به عضویت ارتش ترکیه در می‌آمدند، 80 درصد آنها از عوامل فتو‌بوده‌اند که با دزدیدن سوالات استخدامی و دادن آنها به عوامل خود توانسته‌اند نیروهای وفادار به خود را وارد نیروهای مسلح ترکیه نمایند. در حالی که تعداد اخراجی‌های نیروهای مسلح در یک سال گذشته طبق گفته فیکری ایشیق وزیر دفاع ترکیه رقم 20 هزار و 88 نفر است. وقتی به آمار ورودی‌های دهه 90 وفاداران فتو اضافه شود تعداد اخراج‌شوندگان رقم زیادی نخواهد بود.
این کارشناس معتقد بود که اگر بلایی سر اردوغان بیاید یا اگر او با اجل خود بمیرد ترکیه وارد وضعیت خطرناکی خواهد شد که به قول او، نیروهای خفته طرفداران فتو عامل آن خواهند بود. بنابراین او به‌رغم آنکه دل خوشی از اردوغان نداشت برای سلامتی‌اش دعا می‌کرد. این حالت تناقض نسبت به اردوغان را امروز در بسیاری از نیروهای لا‌ئیک و چپ ترکیه می‌توان مشاهده کرد. جریان پیچیده و مرموز «فتو» مفهوم «صداقت» و «وفاداری» به «دولت» را که در جهان‌بینی معرفتی مردم ترکیه همواره وجود داشته است با مشکل اساسی مواجه کرده است. اینها چه در دوره امپراطوری عثمانی با مفهوم دولت عالیه و چه در دوره جمهوریت با مفهوم دولت جبروت، همواره صداقت و وفاداری خود را به نهاد دولت اعلام کرده‌اند. در ترکیه مثلی هست که گواه کامل این وضعیت است.»
Ya devlet başa ya kuzgun leşe"- یا دولت باشا یا کوزگون لشه- این مثل به مفهوم وجود جاویدان دولت به‌عنوان نهادی است که وجود آن لازم و ضروری است و هیچ چیزی برتر از نهاد دولت نیست. کودتای نافرجام و کشتار مردم توسط کودتاچیان و بمباران مجلس ملی ترکیه به‌عنوان نماد حاکمیت و یادگار جنگ‌های استقلال، لطمه سنگینی به این دیدگاه در جامعه ترکیه زده است. برای اولین بار گروه و جمعیتی وجود دارد که وفاداری و صداقت را نه به نهاد دولت و حاکمیت بلکه به شخص و واعظی ثروتمند و قدرتمند دارند. این امر جهان‌بینی معرفتی آنها را با مشکل اساسی‌روبه‌رو کرده و آن حس تناقض عشق و نفرت نسبت به اردوغان دقیقا از این وضعیت ناشی می‌شود. یعنی به‌رغم تمام اقتدارگرایی که در شخص اردوغان می‌بینند، از این جنبه اقتدارگرایی او که زیست سیاسی دموکراتیک آنها را با خطر مواجه کرده، نفرت دارند ولی از طرفی خود را در مقابل خطری به مراتب بزرگتر از این اقتدارگرایی اردوغان می‌بینند که هیچ کسی غیر از او نمی‌تواند با این جماعت مبارزه کند. این را شخص قلیچداراوغلو به‌عنوان مهمترین و قدرتمندترین مخالف سیاسی و قانونی اردوغان بارها به زبان آورده است. بنابراین ترکیه امروز در وضعیت آچمزی گرفتار شده که در یک طرف اقتدارگرایی اردوغانی وجود دارد و از طرف دیگر فروپاشی معرفتی و خطر کودتای دیگری از طرف عوامل فتو. این امر باتوجه به برخوردها و پاکسازی‌های یک سال اخیر هرچند دور از واقعیت می‌نماید ولی همواره حالت روانی خود را بر جامعه ترکیه مستولی کرده و اردوغان نیز به بهترین شکل از این وضعیت بهره برداری می‌کند.
البته بعد از یک سال کمیسیون حالت فوق‌العاده به ریاست قاضی خوشنامی به نام صلاح‌الدین منتاش تشکیل شده که یکی از کارهای آن رسیدگی به وضعیت کسانی است که در طول پاکسازی‌های یک سال اخیر حقی از آنها ضایع شده است. تعداد زیاد پرونده‌ای که به این کمیسیون سپرده شده، نشانگر وخامت اوضاع است. این کمیسیون 7 عضو اصلی دارد و 200 نفر دیگر اعم از قاضی تحقیق، حسابرس و گزارشگر، عضو آن هستند. باتوجه به حجم زیاد اخراج‌شدگان، معلق از کا‌رشدگان و کسانی که تکلیف آنها مشخص نیست طبیعتا افراد زیادی نیز وجود دارند که حقوقشان تضییع شده و به این کمیسیون امید زیادی بسته‌اند ولی به نظر می‌رسد باتوجه به حجم بسیار بالای مراجعه‌کنندگان، سال‌ها طول خواهد کشید که به این پرونده‌ها رسیدگی شود.
دیدگاه تان را بنویسید