همزمان با تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران توسط کنگره ترامپ اعلام کرد که دیگر پایبندی ایران به برجام را تایید نمیکند
پا روی گلوی برجام
تاریخ مصرف دیپلماسی سکوت در برابر اقدامات عهدشکنانه ایالات متحده آمریکا در قبال توافق هسته‌ای پایان یافته است. واشنگتن در طول دو سال اخیر خود کارنامه غیر‌قابل قبولی از خود در موضوع رفع تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط اقتصادی و تجاری و بانکی با ایران به جای گذاشته است. هم‌اکنون زمان آن رسیده است که جمهوری اسلامی ایران صراحتا و در بیانیه‌ای رسمی (به‌عنوان یک سند ماندگار) نقض برجام توسط آمریکا را اعلام کند.
دونالد ترامپ در جریان رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در سال 2016 میلادی وعده داده بود که با توافق هسته‌ای میان ایران و اعضای 1+5 مقابله کرده و حتی آن را در نخستین روز ورود خود به کاخ سفید پاره کند! این وعده ترامپ با مخالفت‌هایی در داخل و خارج از ایالات متحده آمریکا رو‌به‌رو شد. با این حال پس از حضور ترامپ در کاخ سفید، وی دریافت که خروج از برجام، آن هم به صورت مستقیم و صریح، برای ایالات متحده آمریکا تبعاتی خواهد داشت. از این رو ترامپ کارگروهی را با هدف بررسی نحوه اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران (در عین حفظ ظاهر برجام) تشکیل داد. طی روزهای اخیر تحولات مهمی در موضوع توافق هسته‌ای میان ایران و اعضای 1+5 به وقوع پیوسته است؛ تحولاتی که هر یک از آنها می‌تواند مولد منازعه‌ای جدید بر سر برجام محسوب شود. وضع تحریم‌های جدید کنگره علیه ایران، برگزاری جلسه کمیسیون مشترک بررسی برجام در وین، توافق کنگره و کاخ سفید بر سر وضع تحریم‌های جدید علیه ایران، برکناری وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا از تیم بررسی برجام در آمریکا و... موضوعاتی هستند که در این برهه زمانی باید به صورت همزمان مورد توجه و تحلیل قرار گیرد.
پرده اول؛ تشکیل کمیته مشترک
بررسی برجام در وین
جمعه 30 تیرماه، شاهد تشکیل کمیته مشترک بررسی برجام در شهر وین، با حضور نمایندگان ایران و اعضای1+5 بودیم. سید‌عباس عراقچی و مجید تخت‌روانچی، معاونان وزیر امورخارجه کشومان در این نشست به نمایندگی از ایران حضور داشتند. چنانچه اخبار نقل شده از جلسه کمیسیون اخیر بررسی برجام در وین نشان می‌دهد، به‌رغم اعتراض نمایندگان وزارت امور خارجه کشورمان به نمایندگان 1+5 در این جلسه، شدت و نحوه این اعتراض به‌گونه‌ای نبوده است که در آن، نقض صریح و علنی برجام از سوی ایالات متحده آمریکا به صورت رسمی مورد توجه و استناد قرار گیرد. به عبارت بهتر، در این جلسه، صرفا نسبت به اقدامات طرف آمریکایی نوعی عتاب صورت گرفته است. بدیهی است که تجربه دو سال اخیر نشان می‌دهد که ایالات متحده آمریکا در مساله برجام توجهی نسبت به عتاب نمایندگان ایران و حتی دیگر اعضای 1+5 ندارد. اعلام رسمی نقض برجام از سوی ایالات متحده آمریکا با عتاب دیپلماتیک علیه این کشور بر سر عدم عمل کردن به برخی مفاد برجام تفاوت دارد. این در حالی است که بر همگان مسجل است که واشنگتن در حال نقض مفاد 26 تا 29 توافق هسته‌ای است.
در این میان، محکم‌ترین بیانیه در حمایت از ایران، از سوی روسیه صادر شد. کشوری که خود نیز هم‌اکنون از سوی ایالات متحده آمریکا تحریم شده است. روسیه با اشاره به نتایج برگزاری کمیسیون مشترک برجام در وین، اعلام کرد: «طرف روسی در این نشست تاکید کرد که اعمال تحریم‌های جدید در مورد ایران ناقض توافق تهران و 1+5 است.» وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه خود نوشت: «نشست کمیسیون مشترک ایران و گروه 1+5 به مناسبت دومین سال برجام برای حل و فصل وضعیت پیرامون برنامه هسته‌ای ایران در وین برگزار شد و به بررسی روند اجرای تعهدهای طرف‌های شرکت‌کننده مطابق اصول اقدام متقابل قید شده در توافق اختصاص داشت.»
وزارت‌خارجه روسیه همچنین تاکید کرده است: «در نشست کمیسیون مشترک، مسائل مربوط به تحریم‌ها و دسترسی تهران به همکاری‌های مالی و اقتصادی بین‌المللی بررسی شد و طرف روسی بر اهمیت رعایت کامل مفاد برجام از سوی همه طرف‌های توافق بین‌المللی مطابق قطعنامه 2231 شورای امنیت از جمله در مساله مربوط به لغو تحریم‌های یکجانبه علیه ایران تاکید کرد. هرگونه اقدام مغایر با این اصل، به استحکام برجام ضربه می‌زند و به ساختار همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی زیان وارد می‌کند. طرف روسی بر حمایت قاطعانه و بدون قید و شرط از برجام تاکید می‌کند و برای اعمال تدابیر لازم به منظور اجرای موثر توافق‌ها همسو با منافع جامعه جهانی، آمادگی دارد.»
پرده دوم؛ حمایت کنگره و دولت آمریکا از
تحریم‌های جدید ایران
سرانجام پس از یک وقفه زمانی، مجلس نمایندگان و سنای آمریکا بر سر وضع تحریم‌های جدید علیه ایران و روسیه و کره‌شمالی با یکدیگر به توافق رسیدند. سخنگوی کاخ سفید نیز در یک موضع‌گیری زودهنگام، از این تحریم‌ها دفاع کرده و از موافقت دولت آمریکا با آنها خبر داد. به عبارت بهتر، وضع تحریم‌های جدید علیه ایران به بهانه‌های واهی از جمله حمایت از تروریسم و... قطعیت یافته است. اگرچه ترامپ مدعی است که این تحریم‌ها بر سر مسائل غیرهستهای وضع گردیده و برجام را هدف قرار نمی‌دهد، اما بدیهی است که چنین ادعایی نه به لحاظ حقوقی و نه به لحاظ عقلانی قابل قبول نیست. وضع این تحریم‌ها، به مثابه ایجاد خلل در عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران و دیگر کشورهای جهان در دوران پسابرجام محسوب شده و مصداق عینی نقض بندهای 26 تا 29 توافق هسته‌ای محسوب می‌شود. ضمن اینکه فراتر از این تحریم‌ها، کارشکنی‌های وزارت خزانه‌داری دولت آمریکا بر سر ایجاد مراودات بانکی میان ایران و دیگر کشورهای دنیا (به خصوص بانک‌های بزرگ) به قوت خود باقی است.
پرده سوم؛ ماجرای تیلرسون و برجام
رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا که اخیرا پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را مورد تایید قرار داده است، از کمیته بررسی برجام در دولت ترامپ کنار گذاشته شده است. اختلافات مقامات دولت ترامپ بر سر نحوه مواجهه با توافق هسته‌ای به نقطه اوج خود رسیده است. در این میان، کنار گذاشتن تیلرسون از کمیته بررسی برجام حاوی پیام قابل تاملی است، اینکه ترامپ قصد دارد به هر نحو ممکن توافق هسته‌ای را زیر پا بگذارد. شبکه سی‌ان‌ان گزارش داد که رکس تیلرسون، وزیر خارجه به دلیل اختلاف دیدگاه با ترامپ ممکن است تا پیش از پایان سال جاری میلادی از سمت خود کناره‌گیری کند.
این اتفاق که از آن با عنوان REXIT در محافل رسانه‌ای آمریکا یاد شده، بعد از اختلافات دونالد ترامپ با شان اسپایسر سخنگوی کاخ سفید که منجر به استعفای وی شد و همچنین اختلافات وی با جف سشنز، دادستان کل آمریکا در ارتباط با موضوع دخالت روسیه در انتخابات ریاست‌جمهوری، سومین رخداد مهم از این جنس است.
بنابر این گزارش، تیلرسون بر سر موضوعات مختلفی از جمله توافق هسته‌ای ایران و همچنین ترکیب کادر وزارت‌خارجه آمریکا با دونالد ترامپ اختلافاتی دارد. بر اساس گزارش شبکه سی‌ان‌ان، با وجود ناامیدی تیلرسون از اوضاع کاخ سفید، او ممکن است تا پایان سال به‌عنوان وزیر خارجه آمریکا باقی بماند تا حداقل یک سال تمام در این سمت مهم بوده باشد اما دو منبع نزدیک به رکس تیلرسون که نخواستند نام‌شان فاش شود به سی‌ان‌ان گفته‌اند که حتی اگر تیلرسون قبل از پایان سال استعفا کند، آنها هرگز متعحب نخواهند شد. به عبارت بهتر، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا شخص اول دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی خود را از فرآیند بررسی برجام کنار گذاشته است. اما به راستی چه اختلافی میان تیلرسون و ترامپ بر سر توافق هسته‌ای به وجود آمده است؟ اگر به گذشته‌ای نه‌‌چندان دور مراجعه کنیم و مروری بر مواضع وزیر امو خارجه آمریکا در قبال برجام داشته باشیم، اتفاقا در‌می‌یابیم که تیلرسون یکی از سخت‌ترین مواضع را در این خصوص داشته است. در بدو حضور ترامپ در کاخ سفید و در جلسه استماع سنا برای بررسی صلاحیت تیلرسون، وی صراحتا اعلام کرد که توافق هسته‌ای میان ایران و اعضای 1+5 باید مورد بازبینی مجدد قرار گرفت. این اظهارات به اندازه‌ای بازتاب داشت که جیمز ماتیس، وزیر دفاع دولت ترامپ پس از تیلرسون ناچار شد در ظاهر، از پایبندی آمریکا به توافق هسته‌ای سخن بگوید. در ادامه نیز تیلرسون بارها از برجام به‌عنوان توافقی بد برای آمریکا یاد می‌کرد. از این رو نمی‌توان تیلرسون را فردی مدافع برجام نامید! وی از مخالفان توافق هسته‌ای میان اعضای 1+5 و ایران محسوب می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین دلایل اختلافات ترامپ و تیلرسون بر سر برجام، مربوط به نوع مواجهه حقوقی آنها با این مساله است.
به نظر می‌رسد ترامپ برای بر هم زدن برجام عجله زیادی دارد و در این معادله، مکانیسم‌های حقوقی و تبعات سیاسی این مساله را مورد محاسبه قرار نداده است. با این حال تیلرسون به‌عنوان وزیر امور خارجه وی، معتقد است که این اقدام باید به صورت گام به گام صورت گیرد. در هر حال، برکناری تیلرسون، مشی افراطی ترامپ در تقابل با توافق هسته‌ای محسوب می‌شود.
تحریم‌های جدید آمریکا و پایان تاریخ مصرف
دیپلماسی سکوت
به نظر می‌رسد دیگر تاریخ مصرف دیپلماسی سکوت در برابر اقدامات عهدشکنانه ایالات متحده آمریکا در قبال توافق هسته‌ای پایان یافته است. واشنگتن در طول دو سال اخیر خود کارنامه غیر‌قابل قبولی از خود در موضوع رفع تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط اقتصادی و تجاری و بانکی با ایران به جای گذاشته است. هم‌اکنون زمان آن رسیده است که جمهوری اسلامی ایران صراحتا و در بیانیه‌ای رسمی (به‌عنوان یک سند ماندگار) نقض برجام توسط آمریکا را اعلام کند. متعاقبا لازم است کمیته بررسی برجام در داخل کشورمان اقدامات قاطعانه و سختی را علیه ایالات متحده به کار گیرد تا دولت ترامپ، عواقب و تبعات بدعهدی خود را به بدترین نحو ممکن درک کند. هم‌اکنون ملت ایران بیش از هر زمان دیگری خواستار قاطعیت دستگاه سیاست خارجی کشور در برابر عهد‌شکنی‌های واشنگتن است. دولت ترامپ اذعان کرده که ایران به مفاد توافق هسته‌ای پایبند بوده اما در عین حال اعلام کرده که با تحریم‌های غیرهستهای ایرانی‌های بیشتری را مجازات خواهد کرد. آمریکا اخیرا 18 شهروند، گروه و شبکه ایرانی را به‌خاطر «حمایت از توسعه موشک‌های بالستیک ایران» تحت تحریم قرار داده است.
این اقدام تنها یک روز پس از آن صورت گرفت که دولت آمریکا به کنگره اعلام کرد که ایران به توافق هسته‌ای پایبند بوده و کاهش تحریم‌های هسته‌ای را همچنان می‌توان ادامه داد. وزارت خزانه‌داری آمریکا در تازه‌ترین اقدام خود 7 گروه و 5 فرد را به‌خاطر کمک نظامی به ایران یا سپاه پاسداران هدف تحریم‌های خود قرار داده است. این تحریم‌ها همچنین شامل آن چیزی است که به‌گفته آمریکا یک گروه جنایی بین‌المللی مستقر در ایران و 3 فرد مرتبط با آن است. وزارت‌خارجه آمریکا نیز دو گروه دیگر مرتبط با برنامه موشک‌های بالستیک ایران را تحت تحریم قرار داده است. براساس این تحریم‌ها، هرگونه دارایی این افراد و گروه‌ها در آمریکا مسدود شده و آمریکایی‌ها از هرگونه تجارت با آنها منع می‌شوند.
هم‌اکنون کمترین مجالی برای مماشات با ایالات متحده آمریکا بر سر نقض برجام باقی نمانده است. رئیس‌جمهور و وزیر امورخارجه کشورمان نیز در موضع‌گیری‌های خود نسبت به نقض روح و متن برجام از سوی واشنگتن اذعان کرده‌اند. در حال حاضر، نیاز است که با استناد به مکانیسم‌های تعبیه شده در سند برجام و از آن مهم‌تر با استناد به دو سند بالادستی در این خصوص (بیانیه رهبر معظم انقلاب اسلامی هنگام تصویب برجام و بیانیه مجلس شورای اسلامی)، پاسخ سخت و دندان‌شکنی به ایالات متحده داده شود. در این معادله، باید از ظرفیت روسیه، چین و حتی برخی کشورهای اروپایی نیز استفاده کرد. در این برهه زمانی حساس، کشورهای اروپایی نیز نسبت به نقض برجام توسط آمریکا اذعان دارند. در چنین شرایطی فدریکا موگرینی، مسئول کمیته برسی برجام و دیگر مقامات اروپایی، آزمون سختی پیش رو دارند. هم‌اکنون زمان آن رسیده است که ترو‌ئیکای اروپایی موضع صریح خود را در قبال نقض برجام از سوی ایالات متحده آمریکا مشخص کرده و از ادامه بازی زیگزاگی و پارادوکسیکال در این خصوص اجتناب کنند.
در نهایت اینکه نقض برجام از سوی ایالات متحده آمریکا محرز است. هم‌اکنون زمان آن رسیده است که دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان و خصوصا کمیسیون داخلی برسی برجام نقض صریح توافق هسته‌ای از سوی ایالات متحده آمریکا را اعلام کرده و به فکر اقدامات عملی متقابل در این مسیر باشد. اگرچه اقدامات لازم در این خصوص مورد پیش‌بینی قرار گرفته است اما هم‌اکنون زمان عملی‌شدن این اقدامات است؛ اقداماتی که در انتظار تعیین و تشریح آنها از سوی کمیته بررسی برجام، مجلس شورای اسلامی و دولت هستیم.
دیدگاه تان را بنویسید