شبح تنش

طی هفته‌های اخیر 3 حادثه مهم نظامی و سیاسی در عراق رخ داد که منجر به تغییر رویکرد برخی کنشگران داخلی عراق شد. نخست، آزادسازی شهر موصل بود که حشد ‌الشعبی توانست قابلیت‌های میدانی خود را در این رابطه به اثبات برساند و به‌عنوان یک نیروی تاثیرگذار نظامی و اجتماعی جایگاه خود را تثبیت کند.

 طبیعی است بروز قابلیت‌های حشد‌ الشعبی موجب شده که برخی کشورهای عرب منطقه از جمله عربستان در‌صدد ورود به عرصه‌های سیاسی-نظامی عراق برآیند تا حشد ‌الشعبی را از صحنه داخلی این کشور حذف کنند. به همین دلیل عربستان سعودی دعوت‌نامه‌ای برای مقتدی صدر، رهبر جریان صدر در عراق ارسال کرد تا بدان کشور سفر کند.

مقتدی صدر در جریان سفر به عربستان و دیدار با محمدبن سلمان، ولیعهد جوان عربستان ماموریت یافت تا در میان طیف‌های شیعه عراق شکاف ایجاد کند. گفته می‌شود که در همان نشست اولیه محمدبن سلمان و مقتدی صدر در جده، ولیعهد عربستان وعده پرداخت کمک مالی گسترده به مقتدی صدر داده

است.

ماموریت جدید مقتدی صدر تقسیم‌بندی طیف‌های شیعه عراق به دو طیف شیعه عرب و شیعه ایرانی است. به این مفهوم که مقتدی صدر تلاش خواهد کرد تا نفوذ ایران را در عراق کاهش دهد و برخی طیف‌های عراقی که دارای روابط مناسبی با ایران هستند را منزوی کند.

البته مقتدی صدر دارای گرایشات متفاوتی است و نمی‌توان تحلیل سیاسی درستی از رفتارها و اقدامات وی ارائه داد. مقتدی صدر با وجودی‌که از یک خانواده ریشه‌دار عراقی است و این خانواده شهدای زیادی تقدیم کرده‌اند اما ثبات سیاسی مشخصی ندارد و به اصطلاح در سخت‌ترین شرایط، توپ را به دروازه خودی پرتاب می‌کند. به همین دلیل او طی‌ سال‌های گذشته چه در سطح داخل عراق و چه در سطح منطقه رفتارهای کاملا ضدونقیضی از خود بروز داده است.

پیش‌تر مقتدی صدر سفرهایی به ایران داشت و مدتی در ایران توقف داشت اما بعدها با ایران دچار اختلاف شد و چندین بار طرفداران خود را به حمله به کنسولگری ایران در بصره و سفارت ایران در بغداد وادار ساخت.

باید توجه داشت که اختلافات میان مقتدی صدر و ایران سیاسی است؛ چرا که ایران به سایر طیف‌های سیاسی عراق مانند طیف حکیم نزدیک‌تر است. در این میان البته در اوایل سقوط صدام در سال 2003 روابط میان ایران و مقتدی صدر در سطح خوبی بود اما صدر تحت تاثیر محیط کشورهای عربی مانند عربستان و امارات تا حدودی از ایران فاصله گرفت؛ این کشورها وعده کمک مالی بیشتری به صدر می‌دهند.

مقتدی صدر دارای نیروها و پایگاه مردمی‌ گسترده‌ای است که از این نیروها برای پیشبرد اهداف سیاسی خود استفاده می‌کند؛ یکی از ماموریت‌های فعلی او نیز فشار بر دولت حیدر العبادی برای انحلال حشد ‌الشعبی است.

این در حالی است که حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق صریحا اعلام کرد که حشد ‌الشعبی تحت هیچ شرایطی منحل نخواهد شد.

 از سوی دیگر صدر هشدار داد که اگر حشد ‌الشعبی منحل نشود نیروهای خود را به خیابان‌های عراق گسیل خواهد کرد و بحران جدیدی برای دولت عراق ایجاد خواهد کرد. اما باتوجه به اینکه مرجعیت از حشد الشعبی حمایت می‌کند بنابراین مقتدی صدر نخواهد توانست به اهداف خود برسد. اما در صورت تحقق‌نیافتن اهدافش به احتمال بسیار قوی مقتدی صدر نیروهایش را بار دیگر روانه خیابان‌ها خواهد کرد.

دیگر ماموریت صدر، حمله به دفاتر نمایندگی رسانه‌های وابسته به محور مقاومت مانند المیادین، المنار، الکوثر و العالم است. او قرار است به دولت فشارهایی را وارد آورد تا دفاتر نمایندگی‌های منسوب با محور مقاومت را تعطیل کنند.

در این میان در مجلس اعلا نیز شاهد تغییر و تحولاتی هستیم ازجمله اینکه عمار حکیم از مجلس اعلا جدا شد و یک حزب جدید را تاسیس کرده است. باید توجه داشت که یک سری اختلافات میان نسل اول، دوم و سوم مجلس اعلا به وجود آمده است؛ برخی از رهبران نسل اول مجلس اعلا اعتقاد دارند که در راس این مجلس باید یک فقیه مجتهد حضور داشته باشد و برخی دیگر معتقدند که مجلس اعلا باید شاکله حزب‌الله را حفظ کند و یک مجموعه نظامی قدرتمندی مانند سازمان بدر را در کنار خود داشته باشد. بنابراین عمار حکیم برای جلوگیری از فروپاشی مجلس اعلا از این مجموعه خارج و حزب حکمت ملی را تشکیل داد.

این حزب دارای رویکردی کاملا سیاسی و ملی-مذهبی است و تمام طیف‌های سیاسی اعم از شیعه، سنی و کرد را در برمی‌گیرد. در این میان به نظر می‌رسد بروز اختلاف میان رهبران مجلس اعلا ضربه شدیدی به این حزب ریشه‌دار وارد خواهد ساخت و حتی ممکن است به تدریج منجر به فروپاشی مجلس اعلا شود.

در رابطه با اختلافات بروز داده باید گفت حکیم اعتقاد دارد که مجلس اعلا نیاز به اصلاحات داخلی دارد و باید یک تجدیدنظر اساسی در پیکره مجلس اعلا به وجود آید، در حالی که نسل اول مجلس اعلا اعتقاد دارد که این مجلس باید به سمت حفظ جایگاه اجتماعی خود حرکت کند.

در رابطه با نگاه و مواضع ایران به تحولات عراق باید گفت که تهران تلاش خواهد کرد که روابط خود را با همه طیف‌ها حتی مقتدی صدر حفظ کند. سیاست ایران این است که در اختلافات داخلی طیف‌های شیعه عراق ورود نکند، مگر برای کاهش اختلافات رهبران این احزاب. از دیگر سو باید توجه داشت که خروج عمار حکیم از مجلس اعلا به مفهوم اختلاف میان ایران و شخص عمار نیست، بلکه حکیم سعی خواهد کرد که روابط خود را با ایران حفظ کند.

 در نهایت در رابطه با چشم‌انداز عراق باید گفت که عراق در حال حاضر با یک بحران همه‌پرسی اقلیم کردستان در سوم مهر ماه مواجه است که اگر این همه‌پرسی انجام شود به جدایی اقلیم کردستان از عراق منجر خواهد شد.

 موضوع دیگر اینکه مقتدی صدر طی ماه‌های آینده فشارهای زیادی به دولت حیدر العبادی برای انحلال حشد‌الشعبی وارد خواهد آورد؛ بنابراین در ‌آستانه انتخابات پارلمانی عراق این کشور طی ماه‌های آینده شاهد تنش‌های سیاسی جدیدی خواهد بود.