دولت اقلیم به‌دنبال امتیازگیری مرحله‌ای است
معادله پیچیده
نصرتالله تاجیک
بحث همه‌پرسی اقلیم کردستان از جمله مسائل پیچیده با ابعاد مختلف است و در سطح منطقه نیز از پیچیدهترین مسائل به شمار میرود که از بعد از جنگ جهانی دوم به کرات مطرح شده است. از این جهت پیچیده است که هر بعدی از این مساله لایه‌های مختلف دارد و بعید است بشود در یک مصاحبه، مقاله و یادداشت به همه این لایه‌ها دست پیدا کرد. در حال حاضر وضعیت ژئوپلیتیکی موجود در منطقه و شکنندگی اوضاع سیاسی-اجتماعی، شرایطی را بوجود آورده است که هم کردهای عراقی مجددا به این سمت و سو تمایل پیدا کرده‌اند و هم نمی‌توان تمامی این لایه را کنار زد و به لایه‌های زیرین، مهم و تاثیرگذار دست پیدا کرد. این همه‌پرسی دارای ابعاد منطقه‌ای، بین‌المللی، حقوقی، امنیتی، ژئوپلیتیکی و سیاسی از جهت گستردگی و بعد کشورهای درگیر در این مساله است و در آینده همه این ابعاد میتوانند در هم منعکس شوند و خروجی، یک معادله پیچیده با درجه چندم است که حل کردن آن بسیار مشکل خواهد بود. اگر چه بعضی از افراد دخیل و آشنا به مساله کردها اظهار کرده‌اند که همه‌پرسی الزام‌آور نیست اما، بحث غیرالزام‌آور بودن همه‌پرسی فقط به بعد حقوقی آن مربوط است که هدف از طرح آن شکستن جو و گرفتن شدت مخالفا‌ن این اقدام است و بقیه ابعاد را پاسخ نمی‌دهد. مشکل اولیه این است که اکثر افرادی که به مساله همه‌پرسی ایراد وارد کردند در ابتدا توجه‌شان به نتیجه این فرآیند است و از آنجایی که با نتیجه مخالفند با اصل قضیه یا فرآیند همه‌پرسی یا استقلال جدای از اینکه همه‌پرسی لزوما مساوی با استقلال هست یا نیست و جدا کردن لایه‌ها نیز مخالفت میکنند. زیرا در این برهه، شرایط منطقه‌ای، اهداف آمریکا در منطقه و اختلاف بین قدرت‌های فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای در همه‌پرسی کردهای عراقی یا اقلیم خودگردان کردی منعکس می‌شود و شرایط پیچیدهتری را بازتولید می‌کند که حتی ممکن است مقوله حقوقی حق سرنوشت را تحت‌الشعاع قرار دهد و آن را از مسیر منحرف سازد.
اگرچه به دلیل اتفاقاتی که بعد از جنگ جهانی دوم رخ داد، عموم کردهای منطقه مخصوصا ترکیه، سوریه و عراق علاقه‌مند به استفاده از حق تعیین سرنوشت و کسب استقلال شده‌اند، اما باید دید این خواست مردم کرد مخصوصا در ظرف زمانی کنونی عملی هست یا خیر؟! زیرا صرف‌نظر از اینکه آیا این همه‌پرسی مستقیما منجر به استقلال می‌شود، کسب استقلال نیز ابعاد و آثار حقوقی، سیاسی، امنیتی و تشدید تضادها و به هم‌ریختگی منطقه‌ای و در نهایت ژئوپلیتیکی جداگانه‌ای دارد. تعداد زیاد و متنوع آثار تبعی باعث می‌شود هر کشوری با اتخاذ موضع منفی به این مساله نگاه کند. مخصوصا که این خواسته کردهای عراقی باید از جانب تعدادی از کشورها خصوصا همسایگان به رسمیت شناخته شود. در حالی‌که یکی از نقاط ضعف استقلال منطقه کردی در عراق در محصور بودن آن میان کشورهایی است که این همه‌پرسی فی‌نفسه در آنها دارای تبعات سیاسی، اجتماعی، امنیتی و ژئوپلیتیکی است. نکته منفی دیگر در کنار نکته مذکور عدم دسترسی به راههای آبی و زمینی بین‌المللی است و مخالفت همسایگان تاثیر بسزایی در قوام این خواسته خواهد داشت.
در ضمن باید گفت این همه‌پرسی اهدافی فراتر از آنچه که در ظاهر مشاهده می‌شود دارد؛ دولت اقلیم به‌دنبال این است که ابتدا امتیاز بگیرد، جایگاهش را تثبیت کند و موضوع استقلال را در مراحل بعدی پیگیری کند. باید توجه داشت که نگاه و مواضع مثبت و منفی داخلی در عراق و همچنین از سوی دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نسبت به برگزاری همه‌پرسی در نتایج آن تاثیرگذار است. در این میان به‌دلیل مشغله دولت سوریه و مشکلاتی که دولت عراق با آن‌روبه‌رو است، ایران و ترکیه به‌عنوان عناصری تعیین‌کننده، بسیاری از نیروهای داخلی عراق، دولت مرکزی و برخی از کردها با این همه‌پرسی مخالفند. از طرف دیگر دولت‌های فرامنطقه‌ای از جمله ایالات متحده آمریکا موضع دوگانهای را در این خصوص اتخاذ کرده‌اند؛ کاخ سفید با اصل همه‌پرسی مخالفتی ندارد اما معتقد است کردهای اقلیم زمان مناسبی را برای این اقدام انتخاب نکرده‌اند. بنابراین اگر اقلیم بتواند افکار عمومی را با خود همراه کند و وزنه فعالیت‌های بین‌المللی و جذب سایر بازیگران بین‌المللی را به سمت خودش سنگین‌تر کند ممکن است همه‌پرسی را با موفقیت پشت سر بگذارد اما در غیر این صورت اگر پنجاه تا شصت درصد اهدافش را به واسطه تضمین‌هایش از دولت‌های بزرگ و بازیگران منطقه‌ای در عدم انجام همه‌پرسی به دست آورد احتمال دارد در دقایق پایانی از برگزاری همه‌پرسی عقب‌نشینی کند.
در رابطه با برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق و همچنین مواضع دولت‌های منطقه و فرامنطقه دو نکته حائز اهمیت است:
1. نیروهای فرامنطقه‌ای نقشی دوگانه بازی میکنند و درواقع همه‌پرسی در جهت اهداف بلند‌مدت‌شان قرار دارد. زیرا همانطور که پیش از این بیان کردهام دولت آمریکا سلسله اقداماتی در منطقه کردی انجام میدهد که می‌تواند در آینده به تجزیه این سرزمین منجر شود.
2. یک نقیصه بزرگ دولت اقلیم در این است که متاسفانه فقط به سرزمینهای کردی مطابق با آنچه براساس توافق، اقلیم کردی شناخته می‌شود، بسنده نکرده و قصد دارد کرکوک و بعضی مناطق حاشیهای آن را که خارج از حوزه اقلیم کردی است را نیز در همه‌پرسی شراکت دهد. این اقدام دولت کردی از طرف هیچ بازیگری قابل‌پذیرش نیست و روز به روز مسائل منطقه‌ای را پیچیده‌تر می‌کند. حتی ممکن است به درگیری‌های داخلی نیز بینجامد که در این صورت مانع از تحقق ایده کردها برای داشتن کشور مستقل می‌شود؛ زیرا داشتن یک کشور مستقل وجود مرزهای امن و مواردی چون حاکمیت صلح، امنیت و آرامش است.
از آنجایی‌که مخالفت‌های داخلی با برگزاری همه‌پرسی خصوصا از جانب دولت مرکزی وجود دارد، این همه‌پرسی می‌تواند به سمت درگیری‌های داخلی کشانده شود. زیرا کرکوک یک بافت قومیتی پیچیده متشکل از شیعیان، ترکمن‌ها و تعدادی کرد دارد که اگر دولت کردی بخواهد به این سمت برود با مخالفت مردم آنجا و حتی حامیانش مواجه خواهد شد. بنابراین در صورت پیشروی اقلیم در این مسیر، قدم اول مخالفت مردم خواهد بود، قدم بعدی مخالفت‌های سیاسی و در نهایت ممکن است به درگیری و خشونت بینجامد. بنابراین وضعیت پیچیده‌ای در عراق وجود دارد؛ از طرفی داعش به نوعی در منطقه حضور دارد، از طرف دیگر موصل به تازگی آزاد شده و وضعیت ژئوپلیتیک منطقه به هم ریخته است و حالت سیال و دگرگون‌شده‌ای دارد. در این شرایط، پیچیده‌کردن مسائل منطقی نیست، مگر اینکه دولت اقلیم بخواهد به دلیل اهداف دیگری به سمت همه‌پرسی برود. زیرا همان‌گونه که مشخص است دولت اقلیم در بحث سرزمینی به نوعی دارای استقلال عملی است و به نظر میرسد در مساله همه‌پرسی به‌دنبال امتیازگیری مرحله‌ای و نهایتا دست یافتن به استقلال در آینده است.
بحث دیگری که وجود دارد نگرانی کشورهای دارای اقلیت کرد مانند ترکیه و سوریه با استقلال اقلیم کردستان است؛ در این خصوص باید گفت اگرچه کردهای منطقه اعم از کردهای ترکیه، ایران، سوریه و عراق یک سری مشترکاتی با هم دارند اما دارای تفاوت‌هایی نیز با هم هستند و به این صورت نیست که اگر دولت اقلیم به سمت استقلال برود کردهای ایران نیز به همان سمت حرکت کنند. در نهایت نیز باید توجه داشت که اهداف برخی نیروهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در ادامه این بحران‌ها و درگیری‌ها در منطقه و به نوعی کمک به تسریع و انجام این اقدامات تنش‌زا قرار گرفته است.
دیدگاه تان را بنویسید