عربستان به چه سمتی میرود؟
غربی شدن منهای دموکراسی
محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی، اصلاحاتی را در عربستان کلید زده است که در مقطع کنونی بیشتر متوجه حقوق زنان شده است. مسائلی همچون اجازه رانندگی، پخش آواز و کنسرت زنان از جمله اصلاحات بن سلمان است. اکنون پرسش این است که حاکمیت آل سعود با چه انگیزه‌ای این اصلاحات را دنبال می کند و پیامدهای آن چه خواهد بود؟ همچنین این مساله مطرح شده که آیا ممکن است این اصلاحات در نهایت علیه آل سعود به کار گرفته شود؟ برخی سخن از شباهت این اقدامات به رفتارهای پهلوی دوم به میان می‌آورند؛ غربی کردن جامعه منهای دموکراسی
اعطای حق رانندگی به زنان سعودی از سوی پادشاه عربستان سعودی را باید در رهگذر تغییرات هرم قدرت، روند اجتناب‌ناپذیر اصلاحات اقتصادی و گشایش‌های اجتماعی در این کشور درک کرد. لغو ممنوعیت رانندگی زنان سعودی که در سال‌های اخیر به یک مساله مهم اجتماعی تبدیل شده است، در ادامه اعطای دیگر حقوق زنان از جمله حضور در ورزشگاه و مراسم عمومی، حق رای، حق عضویت در مجلس شورای مشورتی و حق نامزدی در انتخابات محلی صورت گرفته است. تغییراتی که نقش بسیار مهمی در موفقیت یا عدم موفقیت اصلاحات شتابان و از بالا در عربستان دارد. این تغییرات که در چارچوب سند چشم‌انداز 2030 در عربستان سعودی صورت می‌گیرد، تا حد زیادی هسته سخت نهاد وهابیت را نشانه گرفته است و به تعبیر مضاوی الرشید معارض سعودی، عرصه اجتماعی وهابی شده را در مقابل سیاست سعودی قرار داده است. مغز متفکر این تغییرات محمد بن سلمان و برادرش فیصل امیر مدینه است که بر ضرورت و سرعت اصلاحات در عربستان سعودی تاکید ویژه‌ای دارند، اگرچه بخش عمده‌ای از این سرعت به روند جانشینی در عربستان و نیاز محمد به تبلیغات و توجهات و خرید مشروعیت و رضایت
داخلی دارد.
کامران کرمی؛
موج تغییرات
با امضای حکمی از سوی ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی، زنان این کشور از ژوئن 2018 اجازه رانندگی پیدا می‌کنند و از این پس می‌توانند گواهینامه بگیرند. گرچه در عربستان سعودی قانونی که رانندگی زنان را منع کند وجود نداشت با این حال برخی از زنان پیش‌تر به‌خاطر رانندگی جریمه یا زندانی شده بودند و این مساله به یک مشکل اجتماعی تبدیل شده بود. پادشاه عربستان همچنین در پیامی خطاب به عبدالعزیز بن سعود بن نایف، وزیر کشور به او دستور داد قانونی برای مبارزه با تعرض جنسی به زنان را تا ۶۰ روز آتی تدوین کند. پخش آواز و کنسرت زنان از شبکه فرهنگی عربستان سعودی از جمله پخش آواز ام‌کلثوم خواننده مشهور، دیگر تحولی بود که در این یک هفته اخیر توجهات را به خود معطوف کرد. بازخورد این مسائل در عربستان سعودی به موافقان و مخالفان در شبکه‌های مجازی دامن زده است و برخی این را آغاز فرآیند جدیدی می‌دانند که در هفته‌ها و ماه‌های آینده کامل خواهد شد. در این میان برخی کاربران سعودی هشتگ سینما باید آزاد شود را توئیت کرده‌اند که به‌نظر می‌رسد مطالبه جدیدی در انبوه مطالبات نادیده گرفته شده در عربستان سعودی است. همچنین در چارچوب مجموعه تصمیمات اخیر عربستان در قبال زنان، به دانشجویان دختر اجازه داده شده تا با تلفن همراه وارد دانشگاه شوند.
اهداف سند 2030
در سند چشم‌انداز 2030 تاکید ویژه‌ای بر فرهنگ و سرگرمی و جامعه بانشاط شده است. در این سند ذکر شده است: «که ما فرهنگ و سرگرمی را بخش‌های ضروری کیفیت زندگی می‌دانیم. ما به خوبی آگاه هستیم که فرصت‌های فرهنگی و سرگرمی که اکنون در دسترس است، نه با خواست‌های رو به فزونی شهروندان ما سازگار است و نه در شأن اقتصاد غنی ماست. زمین مناسب برای پروژه‌های فرهنگی و سرگرمی فراهم خواهد شد و نویسندگان و کارگردانان به دقت حمایت خواهند شد. ما به‌دنبال آن هستیم که تنوعی از اماکن و جایگاه‌های فرهنگی از قبیل کتابخانه‌ها، هنرگاه‌ها و موزه‌ها را به موازات امکانات سرگرمی برای ذائقه‌های گوناگون فراهم نماییم.»
منطق اقتصادی
در این سند همچنین بر مسائل اقتصادی از جمله جذب سرمایه‌گذاری‌ها و شناسایی منابع مالی مغفول اشاره شده است. در این سند ذکر شده که این پروژه‌ها به اقتصاد عربستان کمک خواهد کرد و منتج به ایجاد فرصت‌های شغلی فراوانی خواهد شد. برای بهره‌گیری هر چه بیشتر از این ظرفیت‌ها، عربستان در سندی که محمد بن سلمان رونمایی کرده است، به‌دنبال ایجاد فرهنگی است که عزم و همت را ارج نهد، برای همگان فرصت ایجاد کند و به همه در کسب مهارت‌های لازم برای دستیابی به اهداف شخصی کمک کند. نکته مهمی که در اعطای حق رای برای زنان سعودی فارغ از گشایش‌های اجتماعی و مطالبات وجود دارد، به منطق اقتصادی آن بر می‌گردد.نزدیک به 800 هزار راننده غیربومی در عربستان سعودی وجود دارد که هزینه‌های استخدام آنها سالانه رقم قابل‌توجهی را به خود اختصاص می‌دهند. بر‌اساس آمارها، هزینه‌هایی که برای رانندگان خارجی در سال 2016 پرداخت شده، بیش از 14 میلیارد ریال سعودی، معادل 3 میلیارد و 750 میلیون دلار است. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های اقامت، ویزا، گواهینامه رانندگی، بیمه، مسکن، خوراک، درمان، حقوق ماهیانه و هزینه‌های سفر است. پیش‌بینی می‌شود ممکن شدن رانندگی زنان، این هزینه‌ها را به شکل ویژه‌ای کاهش داده و مانع از خروج میلیاردها دلار از عربستان سعودی شود.همچنین تخمین زده می‌شود که ممکن شدن رانندگی زنان، بازار خرید و فروش خودروها نیز در این کشور به شکل ویژه‌ای رونق بگیرد و این موضوع نیز باعث کسب میلیاردها دلار درآمد برای این کشور خواهد شد. بنابراین مقامات سعودی به‌دنبال تحقق این موضوع هستند تا از یکسو فشارهای اجتماعی را مدیریت کنند و از سوی دیگر مانع از هدر‌رفتن منابع اقتصادی شوند.
دورنما
سرعت اعطای برخی حقوق به زنان سعودی در یک هفته اخیر که موجی از واکنش‌ها را در عربستان سعودی به‌دنبال داشته است، این پرسش مهم را برجسته کرده که آیا این تحولات ناشی از گشایش‌های اجتماعی و رفرماسیون است یا صرفا از بالا و به صورت نمادین و نمایشی آن‌هم به دلیل نیاز محمد‌بن‌سلمان، ولیعهد سعودی به کسب حمایت‌های داخلی صورت گرفته است؟ آیا این تغییرات عربستان سعودی را در آستانه تحول مهم که بر نقش منطقه‌ای آن هم تاثیرگذار است قرار خواهد داد یا برعکس منجر به فروپاشی سیستم به دلیل سرعت تحولات و تقابل با نهاد وهابیت خواهد شد؟ در پاسخ به این دو پرسش مهم باید به چهار متغیر مهم اشاره کرد.
متغیر اول؛ نیاز محمد‌بن‌سلمان به جلب نظر زنان و جوانان سعودی در فرآیندهای معطوف به قدرت‌گیری در هرم جانشینی در عربستان و کسب مشروعیت و رضایت آنها برای انجام بهتر اصلاحات از بالا است.
متغیر دوم؛ فشارهای اجتماعی و به سطح‌آمدن مطالباتی است که در دهه‌های اخیر به‌عنوان یک دغدغه اساسی در لایه‌های پایین جامعه مطرح بوده و مقامات سعودی ناگزیر از رفع آنها به دلیل پتانسیل اعتراضی‌ای که در آن نهفته بود، بودند.
متغیر سوم؛ منطق اقتصادی دیده‌شده در این طرح است که سالانه بخش عمده‌ای از درآمدها و منابع سعودی را به خود اختصاص می‌داد و همچنین منجر به وابسته‌شدن اقتصاد عربستان به نیروی کارگران خارجی شده بود.
و متغیر چهارم هم به موضوع فشارهای بین‌المللی و حضور عربستان در کمیته حقوق زنان سازمان ملل بر‌می‌گردد. در واقع عربستان تنها کشوری در جهان بود که این مساله باعث فشارهای داخلی و خارجی بر آن شده بود و از این‌‌رو سعودی‌ها در سال‌های اخیر تلاش زیادی کردند تا با عضویت در این نهادها، ضمن رفع این نگرانی‌ها، چهره دموکراتیکی از خود در همراهی با حقوق بشر و حقوق زنان نشان دهند.بنابراین رفع این مطالبات به دلایل ذکر‌شده باعث گردیده تا عربستان بخشی از فشارهایی که بر سیستم سیاسی خود متحمل شده بود را با انجام این رفرماسیون برای ممانعت از فرماسیون صورت دهد. اگرچه فقدان اپوزیسیون قدرتمند که رهبری مطالبات سیاسی و اجتماعی را بر عهده داشته باشد در عربستان سعودی عملا باعث شده تا صحبت از تغییرات گسترده و فروپاشی سیستم با واقعیت‌های موجود همخوانی نداشته باشد. چرا که عمده‌ترین اپوزیسیون رژیم، گروه‌های سلفی جهادی است که تفسیر آنها از حقوق زنان و شکل‌دادن به عرصه اجتماعی همخوان با تفاسیر نهاد علمای ارشد سعودی است. از این زاویه است که نوع واکنش نهاد علمای رسمی و همچنین اپوزیسیون رادیکال نقش مهمی در کم و کیف و سرعت و جهت این اصلاحات از بالا خواهد داشت.
دیدگاه تان را بنویسید