فراتر از یک رئیس‌جمهور طالبانی، عراق را تنها گذاشت

به نقل از هفته نامه مثلث؛ جلال طالبانی در سن ۸۳ سالگی در آلمان درگذشت. طالبانی سیاستمداری کهنه‌کار بود که نامش با مبارزات برای ایجاد عراق فدرال رقم خورد. وی در زمانی که کشور عراق در بحران ناشی از اشغال تروریست‌های بر بخش‌های زیادی گرفتار بود، با بیماری دست و پنجه نرم می‌کرد.

طالبانی که در سال ۱۹۹۳ در یک خانواده ایرانی مهاجرت کرده به عراق متولد شد، هنوز نوجوان بود که پس از یک دوره کوتاه روزنامه‌نگاری به سیاست و جنبش کردها علیه دولت مرکزی در عراق پیوست و در حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری ملا «مصطفی بارزانی» به سرعت راه ارتقاء به شورای رهبری این حزب را پیمود. رویدادهای منتهی به سال ۱۹۷۵ که به پایان حمایت دولت ایران از جنبش ملا مصطفی و فروپاشی نهضت او انجامید، در زندگی سیاسی جلال طالبانی نیز یک نقطه عطف بود. وی مبارزاتش را در سال ۱۹۶۱ ضد‌دولت وقت آن زمان شروع کرد. در سال ۱۹۶۴ میان وی و مصطفی بارزانی اختلاف به وجود آمد و بعدها طالبانی جدا شد و در سال ۱۹۷۵ حزب اتحادیه میهنی را تشکیل داد. اتحادیه میهنی در سال ۱۹۹۶ با حزب دموکرات به ریاست مسعود بارزانی درگیر جنگ شد. دو‌شاخه شدن جنبش کردها در عراق و رقابت‌های سیاسی بین دو حزب دموکرات و جبهه میهنی که تا خصومت و نبرد بین دو حزب نیز پیش رفت، موجب تضعیف جنبش کردهای عراق تا اواسط دهه ۹۰ میلادی شد. با این حال جلال طالبانی به سهم خود و با وساطت آمریکا نقش برجسته‌ای در نزدیکی مجدد دوشاخه این جنبش در سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ ایفا کرد. پس از ۲۰۰۳ دو حزب اختلافات را کنار گذاشتند.

پس از حمله آمریکا به عراق و سقوط حکومت صدام حسین، حکومت محلی اقلیم کردستان عراق با هماهنگی و اتحاد دو حزب تحت رهبری مسعود بارزانی و جلال طالبانی شکل گرفت و انتخاب آقای طالبانی به ریاست‌جمهوری عراق، اوج موفقیت سیاسی در طول ۶۰ سال مبارزه او بود. اگرچه در دوران پس از صدام و با تصویب قانون اساسی جدید، سمت ریاست‌جمهوری در عراق تا حدود زیادی تشریفاتی است، اما اعتبار و نفوذ سیاسی مستقل جلال طالبانی در حل و فصل بسیاری از مسائل عراق چه در مقیاس کشوری و چه در چارچوب اقلیم کردستان، تا بیماری وی و کنار رفتن از عرصه سیاست بسیار تاثیر‌گذار بود. در سال ۲۰۰۵ به‌عنوان رئیس دولت انتقالی عراق و در آوریل ۲۰۰۶ از سوی پارلمان عراق به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب و در سال ۲۰۱۰ دوباره رئیس‌جمهور شد. اگرچه حزبی که آقای طالبانی پایه‌گذار آن بود یعنی جبهه میهنی کردستان عراق، در تازه‌ترین رویداد سیاسی مهم این کشور یعنی برگزاری همه‌پرسی استقلال نیز شرکت کرد، اما با درگذشت این شخصیت سیاسی، جبهه میهنی و جنبش عمومی کردها در عراق از تاثیرگذاری او بر آینده پرتلاطم مسیر طی‌شده محروم ماند. جلال طالبانی که شخصیتی کاریزماتیک در بین کردهای عراق محسوب می‌شود، بیشتر عمر خود را به‌عنوان پیشمرگه در مبارزه با رژیم بعث عراق گذراند و رهبری جنبش‌های مسلحانه مختلفی را ضد‌حکومت دیکتاتوری صدام بر عهده داشت. حزب میهنی کردستان تحت فرمان این رهبر کهنه‌کار کردها که به دلیل محبوبیتش «مام‌جلال» خطاب می‌شد حزبی مدرن، سوسیال دموکرات و تاثیرگذار در اقلیم کردستان به‌حساب می‌آید. این حزب دارای ۱۵۰ هزار عضو و ۲۰ هزار نیروی نظامی است.

  عراق متحد و نقش طالبانی

دوران طلایی نقش‌آفرینی جلال طالبانی، پس از سقوط رژیم صدام، هرگز از خاطره‌ها فراموش نخواهد شد.  او با نقش کاریزماتیکی که داشت همه جریان‌های عراقی را زیر پرچم «عراق‌ متحد و یک‌پارچه» گردهم آورد. در همین چارچوب، در مواقعی که «مسعود بارزانی»، رئیس منطقه کردستان عراق در دوران ریاست‌جمهوری جلال طالبانی از همه‌پرسی سخن می‌گفت، «مام جلال» به خوبی پاسخ می‌داد و می‌گفت کردها به قانون اساسی عراق رای دادند و تصمیم گرفتند تابع آن باشند؛ نود‌و‌‌پنج درصد کردها به قانون اساسی عراق رای مثبت داده‌اند که بر نظام فدرال با تبعیت از دولت مرکزی در بغداد تاکید کرده است. «مام‌جلال» به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهوری کرد عراق، توانست در سمت تشریفاتی، از منافع ملی عراق به‌خوبی دفاع کند. نقش کدخدامنشی جلال طالبانی در سپهر سیاست عراق جدید، هرگز فراموش نخواهد شد و با گفت وگو، همواره کشتی پرتلاطم سیاست را در دوران پس از سرنگونی رژیم صدام، با آرامش هدایت

و مدیریت می‌کرد.

توان‌مندی‌های شخصی چریک پیر و مبارز کرد مانند قدرت بیان، تسلط‌داشتن بر زبان‌های عربی و انگلیسی و به ویژه خصلت کدخدامنشی، جلال طالبانی را به یکی از معروف و تاثیرگذارترین سیاست‌مداران عراق جدید تبدیل کرد که پس از سال 2003 نظام جدید دموکراتیک را تجربه کرده است. دوست‌داران مام‌جلال معتقدند وی علاقمند به حل مسائل سیاسی از رهگذر گفت‌وگو و اصلاح بود. عراق پس از سرنگونی رژیم صدام، دوران جدیدی را تجربه می‌کرد و در چنین شرایطی، شنیدن همه صداهای مخالف و به نوعی سنگ‌صبور بودن، عراق را از گذرگاه‌های سخت عبور می‌داد که در این میان، جلال طالبانی به خوبی نقش‌آفرینی کرد.

در مجموع طالبانی از جمله چهره‌های تاثیرگذار کرد بوده است که همواره بر اتخاد رویکردی منطقی و عقلانی توسط اکراد تاکید داشته است. او همواره کردها را از دنبال‌کردن رویاهای شاعرانه کشور کردستان یا جمهوری آرارات و رفتارهای وهم‌آلود تشکیل کردستان بزرگ و... بر حذر می‌دارد. در عراقی که مملو از تضادهای هویتی و نزاع‌های قومی ‌و مذهبی است و بر اثر جنگ و بحران‌های داخلی مستهلک گشته است، طالبانی تنها چهره ممتاز کرد بود که سعی در ‌ترمیم رشته‌های پیوند میان کردها با جامعه عراق و بالاخص شیعیان این جامعه داشت. به‌طور کلی باید اذعان داشت که شخصیتی فراگیر همچون طالبانی به این زودی در عرصه سیاسی عراق پدید نخواهد آمد و این کشور بدون طالبانی به جز افزایش درگیری‌های قومی، فرقه‌ای و گسترش بحران‌های قومیتی و چالش‌های امنیتی صحنه‌ای جدید نخواهد دید.