آیا روابط روسیه و آمریکا در سال 2018 بهبود خواهد یافت؟

 روزنامه اینترنتی «وزگلیاد» در تحلیلی نوشته است: رویارویی بین مسکو و واشنگتن یکی از مهمترین رویدادهای سال 2017 بود. در طول سال روسیه و آمریکا اظهارات تند و دوپهلویی و اقدامات محدودکننده‌ای را علیه یکدیگر رد و بدل کردند. حال باید دید در سال 2018 روند اوضاع در روابط بین دو کشور به چه صورت و در چه جهت گیری توسعه یافته و آیا اصلا امکان رسیدن به توافق بین آنها وجود خواهد داشت؟

"سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه در مصاحبه‌ای در اواخر سال گذشته اعلام کرد که تا زمانی که توهم روس هراسی در میان سیاستمداردان آمریکایی دیده می شود، مقامات مسکو انتظار زیادی برای بهبود روابط با واشنگتن ندارند. البته وی یادآور شد که روسیه آماده است تا نقش خود برای داشتن روابطی سالم بین دو کشور را ایفاء کند.

"رکس تیلرسون" وزیر امور خارجه آمریکا نیز در مقاله ای در روزنامه «نیویورک تایمز» عقیده مشابهی را بیان کرد. وی از یک سو یادآور شد که واشنگتن در رابطه با رژیمهایی که با آنها سر و کار دارد، دچار توهم خاصی نبوده و از سوی دیگر تاکید کرد که آمریکا به ضرورت کار با روسیه در مواردی که منافع دو کشور بر یکدیگر منطبق است، آگاه است.

پیش از این سخنان تعامل جویانه تری از زبان روسای جمهوری روسیه و آمریکا شنیده شده بود. "دونالد ترامپ" در تاریخ 15 دسامبر به "ولادیمیر پوتین" تلفن زده و دو طرف روند اوضاع پیرامون کره شمالی برا بررسی کردند. یک هفته بعد هر دو کشور از قطعنامه محکوم کننده آزمایش موشکی مجدد از سوی پیونگ یانگ حمایت کردند. این نخستین بار بود که مسکو با چنین سندی موافقت می کرد که می تواند گویای دست یابی به نوعی توافق بین رهبران دو کشور باشد که البته جزییات آن را کسی نمی داند.

به احتمال زیاد، زوایای بیشتری از روابط آتی مسکو و واشنگتن در اوایل سال جاری و در گزارش وزارت خزانه داری آمریکا در باره رهبران دنیای تجاری در روسیه که در آنسوی اقیانوس آنها را «نزدیک به کرملین» می دانند، مشخص خواهد شد که قرار است در ماه فوریه به کنگره ارائه شود. کنگره آمریکا قصد دارد علیه این عده از مقامات تجاری روسی تحریمهای جدیدی را اعمال کند.

"گریگوری کوپلی" سردبیر نشریه " Defense & Foreign Affairs " و رئیس انجمن تحقیقات راهبردی بین المللی واشنگتن در گفت‌وگو با این روزنامه گفته است: «این تلاش مخالفان داخلی ترامپ که در جریان انتخابات در آمریکا شکست خورده اند و همچنین برخی رسانه های گروهی است که هنوز در جو حاکم بر دوران جنگ سرد، بسر می برند. آنها تنها به دنبال یافتن بهانه ای برای توجیه شکست خود در انتخابات هستند.»

به عقیده این کارشناس، سطح روابط بین مسکو و واشنگتن در حال حاضر آنقدرها هم وخیم نبوده و با دوران جنگ سرد قابل مقایسه نیست. وی افزود: «در حال حاضر، روابط واقع بینانه تر شده و هنوز این امید از بین نرفته که برخی جنجالها آرام گرفته و ما شاهد مشارکت بیشتری بین دو کشور در آینده باشیم.»

کوپلی یادآور شد: «به عقیده من، روابط روسیه و آمریکا دارای ابعاد سالمی هم هست. دو کشور نهایتا شروع به بازبینی تفکرات دوران جنگ سرد نموده اند که بخصوص در ایالات متحده، برخی افزاد هنوز به آنها اعتقاد دارند. در حال حاضر مباحثاتی در باره مشارکت گسترده روسیه و آمریکا که پیش از این به غرب و شرق معروف شده بودند، جریان دارد. من اطمینان دارم که دورنمای روشنی برای بهبود روابط دوجانبه وجود دارد که پیش زمینه های آن با آغاز به کار دولت دونالد ترامپ، بوجود آمده است».

روزنامه «وزگلیاد» مسائل موجود مربوط به منافع مشترک روسیه و آمریکا و اینکه در کدامیک از این عرصه ها امکان رسیدن به توافق بین دو کشور در سال 2018 وجود دارد را مورد بررسی قرار داده است. این موارد بر اساس امکان دستیابی به توافق بین مسکو و واشنگتن از یک الی هشت مرتب شده اند. کمترین امکان در مورد اوکراین و لغو تحریمهاست و بیشترین امکان توافق در خصوص کره شمالی و سوریه وجود دارد.

1-مسکو انتظار دارد آمریکا از تحریک اوکراین دست بردارد

مواضع روسیه در قبال اوکراین بر همه آشکار است- مسکو قاطعانه از واشنگتن می خواهد تا از ارائه هر نوع کمک نظامی به دولت اوکراین که مناقشه در منطقه دونباس را تشدید خواهد کرد، خودداری کند. آمریکا باید از حمایت مالی مستقیم و غیرمستقیم مقامات کی‌یف دست بردارد. یعنی در یک کلام، روسیه انتظار دارد که آمریکا دست از سر اوکراین (در همسایگی این کشور) بردارد.

البته باید پذیرفت که دست یابی به سازش بر سر اوکراین، عملا غیر واقع بینانه است. خود تیلرسون هم اعتراف کرده که اوکراین اصلی ترین مانع بر سر راه بهبود روابط آمریکا و روسیه است. به عقیده آمریکایی‌ها، این روسیه است که باید نه تنها مفاد توافقنامه مینسک را اجرا کند (درحالیکه روسیه در این مناقشه هیچیک از طرفین نیست) و «تجاوز به اوکراین» را متوقف کند، بلکه شبه جزیره کریمه را نیز به اوکراین پس داده و دست از حمایت از دو جمهوری خودخوانده دونتسک و لوهانسک در شرق اوکراین دست بردارد، همچنین با استقرار نیروهای حافظ صلح بین المللی در مرزهای مشترک روسیه و اوکراین نیز موافقت کند. این در حالی است که هیچیک از این درخواستها برای روسیه قابل قبول نبوده و در رابطه با آنها حاضر به هیچ نوع سازشی نخواهد شد.

2-لغو تمامی تحریم‌های ضدروسی در آمریکا

روسیه از آمریکا انتظار دارد تا کلیه تحریمهای اعمال شده علیه این کشور که اقدامات محدودکننده مالی و روادیدی را علیه شهروندان روسی در نظر گرفته، لغو کند. اعمال این تحریمها در ماه مارس سال 2014 و بعد از پیوستن منطقه کریمه به روسیه آغاز شده و بعد از آن همینطور گسترش یافت. در حال حاضر جدی ترین درخواست مسکو، لغو تحریمها در رابطه با خط لوله «جریان شمالی-2» است که دولت آمریکا در ماه آگوست سال 2017 علیه شرکتهایی اعمال کرده که در این طرح با روسیه مشارکت دارند.

این در حالی است که دونالد ترامپ از لحاظ قانونی نه قدرت دارد این تحریمها را لغو کند و نه کاهش دهد. دستهای رئیس جمهوری آمریکا، اگر شخصا هم تمایل چنین کاری را داشته باشد، از سوی قانونگذاران آمریکایی بسته شده و تحریمها علیه روسیه در ایالات متحده به قانون تبدیل شده که تنها طی یک پروسه بسیار طولانی در کنگره آمریکا قابل تغییر خواهد بود.

ضمن اینکه در اینجا نیز مانع اصلی باز مسئله اوکراین است و تنها بعد از حل و فصل شدن بحران در این کشور، مسئله لغو تحریمها در واشنگتن به تدریج و نه یکباره، مورد بررسی قرار خواهد گرفت، همانطور که در رابطه با حل و فصل مسائل مربوط به برنامه هسته‌ای ایران انجام گرفت.

3-توافق در مورد عدم تجاوز در فضای مجازی (جنگ سایبری)

مقامات مسکو به واشنگتن پیشنهاد کرده اند تا در خصوص عدم حمله و بطور کلی رعایت قوانین بین المللی در مورد برخورد با فضای مجازی، پیمانی امضاء کنند. روسیه همچنین خواستار توقف اتهامات وارده به این کشور در مورد حمله سایبری به مراکز اطلاعاتی آمریکا شده است. البته امکان دست یابی به توافق بین دو کشور در این عرصه هنوز بسیار کم است. خود دونالد ترامپ هم این اتهامات را «افسانه» نامیده، ولی کنگره و رسانه های گروهی آمریکایی اصلا خیال عقب نشینی در این زمینه را ندارند.

4-دست از دخالت در امور داخلی روسیه برداشته شود

روسیه از واشنگتن خواسته است تا در امور داخلی این کشور دخالت نکند، بخصوص آنکه از تامین مالی سازمانهای اجتماعی و رسانه های گروهی دست بردارد. همانطور که همه می دانند طی سالهای 2015 الی 2017 آمریکا بیش از 80 میلیون دلار برای حمایت از ساختارهای اطلاعاتی خارجی فعال در روسیه هزینه کرده است. برای مقایسه باید یادآور شد که این مبلغ بیشتر از پولی است که برای حمایت از انقلاب میدان در اوکراین در سال 2014 خرج شد.

رسیدن به توافق در این زمینه نیز غیرممکن است، برای اینکه تصمیم گیری برای اختصاص بودجه لازم در این عرصه از سوی کنگره انجام می شود که نشانی از صرفه جویی در زمینه تبلیغات ضدروسی دیده نمی شود.

ضمن اینکه در همین راستا، وزارت دادگستری آمریکا نیز شبکه تلویزیونی "راشا تودی" و رادیو اسپوتنیک روسیه را «عوامل بیگانه» نامیده و بدین ترتیب محدودیتهایی برای فعالیت آنها در خاک ایالات متحده در نظر گرفته شده است.

در واکنش به این مسئله دومای دولتی روسیه نیز قانونی را در خصوص فعالیت رسانه های گروهی خارجی تصویب کرده که در اواخر ماه نوامبر به امضای ولادیمیر پوتین نیز رسید. این قانون شامل رسانه هایی نظیر "صدای آمریکا"، رادیو آزادی" و غیره.. می شود. مقامات مسکو گفته اند، در صورت توقف اعمال فشار بر رسانه های روسی فعال در آمریکا، این قانون لغو خواهد شد، ولی امکان دستیابی به توافق در این رابطه بسیار بسیار کم است.

5-آمریکا باید دست از تهدید علیه ایران بردارد

مقامات مسکو اصرار دارند که آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران که در سال 2015 امضاء شده خارج نشده و بطور کلی همه تحریمهای یکجانبه علیه تهران لغو شوند، برای اینکه روسیه امیدوار است بتواند روابط اقتصادی-تجاری خود با جمهوری اسلامی ایران را گسترش دهد و تحریمهای غرب مانع از آن شده است.

دونالد ترامپ بارها اعلام کرده که قصد خارج شدن از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را دارد و ایران را به عدم اجرای تعهدات خویش متهم کرده. امکان توافق مسکو و واشنگتن در این رابطه نیز بسیار کم است. مسئله اینجاست که منافع روسیه مدتهاست که در این عرصه با منافع آمریکا مطابقت ندارد و مسکو حتی تلاش دارد تا همکاریهای خود در عرصه انرژی اتمی را با ایران تا جای ممکن گسترش دهد.

6-نظامیان آمریکایی باید از افغانستان خارج شوند

روسیه در سال 2017 بارها خواستار خارج شدن نظامیان آمریکایی از افغانستان شد، برای اینکه آنها از عهده وظایفی که شورای امنیت سازمان ملل 16 سال پیش برعهده آنها گذاشته بود، برنیامده اند. نظامیان آمریکایی نتوانستند بر طالبان پیروز شوند، موفق نشده اند دولتی قدرتمند در کابل بر سر قدرت آوردند و طی این سالها تنها به تحریک اوضاع داخلی در افغانستان پرداخته اند. علاوه بر این، آمریکایی‌ها افغانستان را به کشور تامین کننده مواد مخدر در جنوب جامعه کشورهای مشترک المنافع تبدیل کرده اند.

این در حالی است که آمریکا نیز به نوبه خود روسیه را متهم کرده که با طالبان ارتباط داشته و حتی به آنها تسلیحات نظامی هم فروخته است. البته امکان دست یابی دو کشور به توافق بر سر افغانستان همچنان وجود داشته و دو طرف تجربه همکاری موفق در این راستا را نیز دارند. بنابراین امکان سازش مسکو و واشنگتن در این عرصه متوسط است.

7-آمریکا باید دست از تهدید و تحریک کره شمالی بردارد

مسسکو از دونالد ترامپ خواسته است تا دست از تهدید به جنگ با کره شمالی برداشته و همچنین مانورهای خود در شبه جزیره کره را حداقل بطور موقت متوقف سازد. روسیه دارای مرز مشترک با کره شمالی است و به همین دلیل برایش بسیار مهم است که در این منطقه ثبات و صلح برقرار باشد. ضمن اینکه در مسکو اصلا مایل نیستند که آمریکایی‌ها همچنان به سیاست تغییر رژیمهای نامطلوب خود در سایر کشورهای جهان ادامه دهند. البته این واقعیتی است که تقویت توان موشکی و هسته‌ای پیونگ یانگ مورد رضایت مسکو هم قرار ندارد، ولی روسیه و البته به همراه چین برای رفع این مشکل، تنها راه حل دیپلماتیک و مذاکره را موثر می دانند و معتقدند که کره شمالی و جمهوری کره باید با یکدیگر زبان مشترک پیدا کنند و کشورهای فرامنطقه ای به تحریک و تشدید اوضاع این منطقه نپردازند.

در این بین مقامات آمریکایی اعتراف کرده اند که روی کمک روسیه و چین برای حل و فصل مشکل کره شمالی، حساب می کنند. بدین ترتیب امکان توافق مسکو و واشنگتن در این زمینه کاملا تحقق یافتنی است.

8-آمریکا باید طرح سرنگونی بشار اسد را فراموش کند

روسیه از ایالات متحده انتظار دارد تا اقدامات خود علیه "بشار اسد" رئیس جمهوری سوریه را کنار گذاشته و از ارسال پول و سلاح برای گروههای مسلح مخالف دمشق، بخصوص تروریستهای "جبهه النصره" دست بردارد. مسکو همچنین حضور نظامیان آمریکایی در خاک سوریه را غیرقانونی دانسته و خواستار خارج شدن آنها شده است.

دولت آمریکا هنوز بر لزوم حضور نظامی در سوریه اصرار داشته و به مخالفت با بشار اسد ادامه می دهد. البته مواضعش کمی نرمتر از گذشته شده است. برای مثال دیگر دیگر خواستار کنار رفتن سریع او از قدرت نیست و با مذاکرات بین طرفهای سوری برای تعیین سرنوشت آتی کشورشان و برگزاری انتخابات در سوریه زیر نظر سازمان ملل موافقت کرده است. هرچند در پشت پرده هنوز از گروههای مسلح سوری حمایت می کند تا مواضع آنها را در جریان مذاکرات داخلی تقویت کرده و در صورت ضرورت هم بتواند بار دیگر از آنها برای مقابله با نیروهای دولتی سوریه استفاده کند.

ولی با این وجود، توافق ترامپ و پوتین در مورد ایجاد منطقه امن در جنوب غربی سوریه، همچنان با موفقیت در حال اجراست، بنابراین امکان اینکه دو کشور بطور کلی در خصوص اوضاع سوریه به توافق خاصی برسند، همچنان وجود دارد.

در آخر باید گفت، در اکثر موارد مطرح شده بالا در دستور کار روابط روسیه و آمریکا، نقطه اشتراک زیادی بین دو کشور وجود نداشته و خوش بینی زیادی برای اینکه در سال 2018 تغییری در مواضع دو طرف بوجود آید، دیده نمی شود. بخصوص آنکه در حال حاضر در آمریکا به روسیه به چشم «یک دشمن» نگاه می کنند. بدین ترتیب هرچند آسیب وارده به دو کشور و بطور کلی به ثبات راهبردی جهان غیرقابل جبران بوده و شاید سالها بعد مشخص شود، ولی بدون ایجاد تغییری اساسی در سیاست آمریکا، امکان بهبود روابط مسکو و واشنگتن در سال جاری بسیار کم خواهد بود.