نقش مهم چین و روسیه پیامدهای خروج آمریکا از برجام برای تهران و واشنگتن چیست؟
مثلث/ سیده‌مسعوده میرمسعودی
در این 100 روز باقی‌مانده برای تصمیم‌گیری آمریکا درخصوص برجام، یکی از سناریوهای احتمالی خروج واشنگتن از برجام است که اکثر تحلیلگران در داخل و خارج این سناریو را باتوجه به روحیات و جنس تصمیم‌گیری‌های رئیس‌جمهور آمریکا در مسائلی از این نوع بعید نمی‌دانند و آن را سناریوی ممکن به حساب می‌آورند.
چون ترامپ تقریبا به تمام قول‌هایی که در کمپین انتخاباتی خود داده بود عمل کرده و در‌مورد برجام نیز نظر مساعدی نداشت و آن را بدترین و وحشتناک‌ترین قرارداد تاریخ آمریکا قلمداد می‌کرد.
پس با این پیش‌زمینه از تفکر ترامپ، خروج از برجام نیز ممکن است. این تحلیل تلاش دارد به این سوالات با آینده‌نگری احتمالی پاسخ دهد: 1- خروج آمریکا از برجام چه پیامدهایی برای خود آمریکا خواهد داشت؟ 2- خروج آمریکا از برجام چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت؟ 3- بهترین راهکار برای ایران بعد از خروج آمریکا از برجام چیست؟ 4- اروپا در این پروسه خروج، چه استراتژی‌ای در پیش خواهد گرفت؟ 5- چین و روسیه به خروج آمریکا از برجام، چه عکس‌المللی نشان خواهند داد؟ 6- و بالاخره چه کشورهایی از این خروج نفع خواهند برد؟
قبل از پاسخ به سوالات مطرح‌شده، به این نکته باید توجه کرد که ساختار نظام بین‌الملل در دو دهه اخیر به نظام چند‌قطبی یا چند‌مرکزی تغییر داده شده است. ولی آمریکا به‌عنوان هژمون در خیلی از ابعاد نظامی و اقتصادی و ابعاد دیگر، هنوز از قدرت برتر برخوردار است و پایداری و سماجت این کشور در بیشتر گفتارهای بین‌المللی هم از این بابت است. به‌هرحال با اینکه در جهانی زندگی می‌کنیم که شعار جهانی‌شدن، دهکده جهانی و همکاری‌های بین‌المللی را دارد ولی درعمل جهانی‌کردن به نفع قدرت‌های بزرگ است و این موضوع کاملا در عملکرد آمریکا در موضوع برجام آشکار است. در اینجا فرض ما این است که آمریکا پس از اتمام این 100 روز از برجام خارج می‌شود؛ اولین و آشکارترین پیامد آن برای آمریکا، تشدید سیاست انزواگری آمریکا در جامعه بین‌المللی خواهد بود. چون با تایید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص عملکرد ایران در موضوع برجام، آمریکا اصرار به خروج از این توافق یا اضافه‌کردن مکمل به آن است. این رفتار وجهه یا پرستیژ آمریکا را به‌عنوان نماد همکاری‌های نهادهای بین‌المللی مخدوش می‌کند و تک‌روی و مخالفت با جامعه جهانی را نشان می‌دهد. در لایه داخلی‌تر با خروج آمریکا از برجام، دایره عمل آمریکا در منطقه خاورمیانه محدود می‌شود. اعتماد به آمریکا را در منطقه کمرنگ کرده و یک بی‌اعتمادی منطقه‌ای نسبت به سیاست‌های آمریکا به‌وجود می‌آورد.
همچنین خروج آمریکا از یک توافق بین‌المللی، این سیگنال را به بازیگران منطقه‌ای می‌دهد که دوستی و دشمنی آمریکا ثابت نبوده و امکان دارد با تغییر رئیس‌جمهورهای آمریکا تغییر کند. هرچند در مطالعات آکادمیک سیاست خارجی آمریکا بر این موضوع تاکید شده شاخص نقش رئیس‌جمهور در سیاست خارجی آمریکا تاثیر چندانی ندارد و سیاست خارجی این کشور ثابت است.
سومین پیامد خروج آمریکا از برجام، تاثیر این موضوع در مسائل داخلی آمریکا است. افکار عمومی آمریکا یکی از موضوعات اصلی در سیاست‌گذاری ایالات متحده محسوب می‌شود و خروج آمریکا از یک توافق بین‌المللی تاثیر منفی در افکار عمومی مردم این کشور خواهد داشت. ولی در اینجا شاید رشد اقتصادی‌ای که در دوران ترامپ ایجاد شده بتواند سپر بلای این موضوع شود و بتواند افکار عمومی را از عکس‌العمل تند باز دارد. ظدر ادامه پیامدهای خروج آمریکا از برجام به پیامدهای این تصمیم برای دولت ایران می‌توان اشاره کرد. در این رابطه می‌توان بر این موضوع تاکید کرد که برجام هنوز عواید اقتصادی برای ایران نداشته است؛ این در حالی است که از زمان انعقاد این توافق، آژانس پایبندی ایران به تعهداتش را تایید کرده و ایران هربار توانسته این امتیاز تایید آژانس را به‌دست آورد. در‌این‌میان شاید کم‌شانسی ایران پیروز‌شدن یک جمهوریخواه در انتخابات آمریکا بود که معادلات برجامی ایران را برهم زد. البته به‌طور کلی برجام برای ایران پرستیژ یک بازیگر مذاکره‌کننده و متعهد به اصول دیپلماسی را در جامعه بین‌المللی به نمایش گذاشت. حتی اگر ایران در طول این مدت فعالیت‌های موشکی هم داشته، می‌تواند مدعی شود که این موضوع خارج از تعهد برجام بوده و نقض قرارداد برجام محسوب نمی‌شود. در شرایطی که اروپایی‌ها با تایید اصل موضوع برجام تاکنون از این توافق حمایت کرده‌اند، آمریکا با پیش‌کشیدن روح برجام می‌خواهد فعالیت‌های موشکی و غیر‌هسته‌ای ایران را در زیر چتر برجام بیاورد و با این بهانه اصل برجام را مخدوش کرده و مسیر خروج از برجام را فراهم کند.
سوال مهم اینکه چه راهکاری برای ایران بعد از خروج آمریکا از برجام مناسب است؟
در‌این‌خصوص ایران باید به استراتژی‌های خود در منطقه ادامه دهد و در پی ائتلاف جدید منطقه‌ای باشد. ترکیه برای این ائتلاف می‌تواند مناسب باشد ولی شرط همراه‌کردن، حمایت این کشور در مشکلات منطقه‌ای آن است که در حال حاضر با عدم تثبیت در مرزهای خود با سوریه مواجه است.
دومین تکنیک مناسب برای ایران بعد از خروج آمریکا از برجام، تغییر استراتژی با عربستان و بازی هوشمندانه با کشورهای معارض و عربستان در منطقه است.
در رفتار بعدی، چین یکی از مهره‌های مهم و کلیدی است؛ همراه‌کردن چین با خود در وابستگی بیشتر انرژی تاکتیک بعدی است. همکاری با روسیه، رفتار بعدی است هرچند روسیه با انتخابات پیش‌رو درگیر مسائل داخلی است ولی می‌تواند بازیگر مهمی در کسب عدم تغییر رای در مجامع بین‌المللی باشد.
سفر اخیر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی به مسکو، بیانگر آن است که روسیه مهره مهمی در برجام است و نگه‌داشتن ضمنی این کشور می‌تواند بعد از خروج به انزوای بین‌المللی آمریکا در موضوع برجام کمک کند. اروپا همیشه سیاست bandwagoning با آمریکا را پیگیری کرده است و بهترین استراتژی برای ایران بعد از خروج آمریکا از برجام با اروپا، ایجاد سیاست یکجانبه با تک‌تک کشورهای اتحادیه اروپایی است؛ همان سیاستی که روسیه در موضوع اوکراین در 2013 با فرانسه و دیگر کشورها در موضوع انرژی داشت و تعرفه‌های متفاوت با هر کدام از آنها را اعمال می‌کرد.
نتیجه‌گیری: خروج آمریکا از برجام، سناریوی «ممکن» است و ترامپ برای اثبات عمل به قول‌های انتخاباتی و متمایز‌شدن از همتای دموکرات خود یعنی باراک اوباما بعید نیست که دست به چنین اقدامی بزند؛ مگر اینکه کنگره دست یاری به ترامپ ندهد. بعد از خروج از برجام اعتماد بین‌المللی به آمریکا در جامعه بین‌المللی کمرنگ خواهد شد، سیاست انزواگری آمریکا ادامه خواهد داشت و این می‌تواند نشان دهد که ساختار بین‌المللی به‌طور عملی به چند‌قطبی تبدیل شده و آمریکا نمی‌تواند هژمون تام محسوب شود. همچنین اتحادیه اروپا نسبت به همراهی با سیاست‌های آمریکا دچار تردید شده و سعی خواهد کرد استراتژی‌های مستقل‌تری در پیش بگیرد؛ از دیگر سو، از نظر بنیه خود را مستحکم‌تر کرده تا قدرت ادامه تک‌روی در سیاست‌های جهانی را داشته باشد. چین نیز بازار تام ایران را خواهد داشت و می‌تواند بدون ملاحظه بازار انرژی ایران را از آن خود کند. روسیه هم اگر از انتخابات داخلی خود به سلامت در‌بیاید و پوتین همچنان در جایگاه تصمیم‌گیری قرار گیرد، به سیاست‌های همراهی خود با ایران به‌عنوان یک متحد ادامه خواهد داد. در نهایت اروپا در پی ترمیم سیاست خارجی خود خواهد بود و انگلستان سعی خواهد کرد در سیاست‌های پنهان خود ایران را در جایگاه مهمی قرار دهد. بنابراین ایران بدون هراس خواهد توانست سیاست‌های خود را در منطقه گسترش دهد و اگر نهادهای بین‌المللی بخواهند جلوی سیاست‌های ایران را در منطقه بگیرند، ایران پاسخ‌های زیادی با خروج یکطرفه آمریکا از برجام
خواهد داشت.
دیدگاه تان را بنویسید