از میلیتاریسم به تکنوکراتیسم /آیا صدر می‌تواند دولت تشکیل دهد؟
عارف بیژن
انتخابات مجلس عراق در ۱۲ می ۲۰۱۸ برگزار شد؛ این انتخابات برای گزینش ۳۲۹ عضو مجلس عراق بود که رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر آینده عراق را تعیین خواهند کرد. انتخابات ۲۰۱۸ دومین انتخابات مجلس این کشور بعد از خروج کامل نیروهای آمریکایی از عراق در سال ۲۰۱۱، چهارمین انتخابات بعد از سقوط صدام حسین و نخستین انتخابات سراسری پس از شکست کامل داعش به‌شمار می‌رود. مجلس عراق در منطقه سبز بغداد قرار دارد و یگانه مجلس قانون‌گذاری در کشور عراق محسوب می‌شود. نمایندگان این مجلس برای دوره‌های چهارساله از طریق رأی مستقیم
مردم انتخاب می‌شوند.
در این انتخابات 55/44 درصد واجدین شرایط شرکت کردند و «ائتلاف اتحاد انقلابیون برای اصلاحات» (سائرون) به رهبری مقتدی صدر بر دیگر ائتلاف‌ها پیشی گرفت و پیروز انتخابات شد. البته آرا بین فهرست‌های متعدد توزیع شده و هیچ‌یک اکثریت را به دست نیاوردند. فهرست سائرون به رهبری مقتدی صدر موضعی ملی‌گرایانه و مستقل نسبت به ایران و آمریکا دارد. صدر در سال 2008 به عنوان یکی از 100 نفری که بیشترین تاثیر را طبق نظر مجله تایم گذاشته بود انتخاب شد. او به یک پلتفرم مبارزه با فساد پیوست و خود را با حزب کمونیست متحد کرد. فهرست فتح به رهبری هادی العامری، فرمانده حشد الشعبی که متحد ایران است، با 47 کرسی در جای دوم قرار گرفته و فهرست نصر به رهبری حیدر العبادی، نخست‌وزیر فعلی که با ایران و آمریکا تعامل مثبت دارد، با 42 کرسی در جای سوم ایستاده است. آنچه اکنون مهم است تشکیل دولت توسط این احزاب است که باید منتظر ائتلاف آنها در راستای به‌دست‌آوردن اکثریت کرسی‌های مجلس باشیم؛ اتفاقی که کمتر کسی نتایج آن را پیش‌بینی می‌کرد تعداد کرسی‌های فهرست مقتدی صدر است که توانست پای خود را در هرم قدرت عراق باز کند. توجه به شخصیت و برنامه‌های مقتدی صدر برای آینده عراق بسیار مهم است و در این متن سعی بر این است به‌طور اختصار به شخص مقتدی صدر و اقدامات احتمالی او برای تشکیل دولت آینده عراق
پرداخته شود.
بیوگرافی مقتدی صدر
سید مقتدی صدر شخصیت سیاسی و مذهبی اسلامگرای عراقی، یکی از رهبران شیعه عراق و شناخته‌شده‌ترین بازمانده خاندان صدر است. وی طرفدار ایجاد حکومت اسلامی و از مخالفین حکومت صدام و حضور نیروهای خارجی در عراق بوده است. نیروهای شبه‌نظامی مسلح تحت امر او سابقا معروف به جیش‌المهدی در مقاطعی درگیری‌هایی با نیروهای آمریکایی ائتلاف و افراطیون سنی بعثی و حکومت مرکزی داشته‌اند. مهم‌ترین پایگاه طرفداران صدر در استان‌های جنوبی عراق به ویژه در شهرک صدر محله شیعه‌نشین بغداد است.
پدر مقتدی و پسر عموی پدرش، سید‌محمدباقر صدر (از مراجع پیشین تقلید شیعیان عراق) به همراه دو برادر دیگرش در دوران رژیم بعثی صدام حسین به خاطر نقش‌محوری که در مبارزه مردم این کشور علیه صدام داشتند، به شهادت رسیدند. پس از این حادثه مقتدی مخفی شد و به زندگی پنهانی و زیرزمینی روی آورد. مقتدی صدر توانسته صدها هزار نفر از طیف‌های پرشور شهرهای شیعی عراق به‌ویژه «شهرک صدر» در حومه بغداد را به سوی خود جذب کند. در دوران اشغال عراق، جیش‌المهدی که گفته می‌شود 60 هزار عضو دارد با ارتش آمریکا بارها درگیر شدند و آمریکایی‌ها در واکنش به این اقدام تلاش کردند تا صدر را دستگیر کنند. در انتخابات پارلمانی 2010 نیز جریان صدر بار دیگر حضور یافت و 40 کرسی از مجموع 325 کرسی پارلمانی عراق را به خود اختصاص داد و سهمیه 8 وزیر در کابینه جدید نوری مالکی، نخست‌وزیر عراق را
از آن خود کرد.
مواضع اصلی مقتدی حول محور مشروعیت قدرت، مخالفت حضور نیروهای اشغالگر آمریکایی در عراق و خدمات‌رسانی به مردم این کشور می‌چرخد. مقتدی صدر در 12 سپتامبر 2018 با اعلام عقب‌نشینی از تصمیم اخیر خود مبنی بر کناره‌گیری از فعالیت‌های سیاسی، بار دیگر به صحنه سیاسی عراق بازگشت.
صدر نماد مقاومت در برابر اشغالگری خارجی بود که این مساله، دو قیام خشونت‌آمیز علیه نیروهای ایالات متحده را منجر شد و باعث شد پنتاگون بیشترین خطر را برای امنیت عراق به نیروهای ارتش مهدی نسبت بدهد.
صدر بعد از نتایج رسمی در ساعات اولیه اعلام کرد: «صدای شما یک افتخار برای ماست و ما شما را ناامید نخواهیم کرد.» حضور مقتدی ضربه‌ای به حیدر العبادی وارد کرد، به دلیل اینکه برعکس عبادی که منافع رقابتی ایالات متحده و ایران - متحدان ناخواسته در جنگ علیه داعش- را مدیریت کرده است، مقتدی از نفوذ و حضور این دو کشور در عراق انتقاد کرده است و همین امر باعث می‌شود در برنامه‌های آینده تشکیل دولت ائتلافی مشکلاتی را ایجاد کند و اختلاف‌نظرهای اساسی به وجود آورد. سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، با سیاستمداران در بغداد مذاکره کرده است تا از تشکیل یک کابینه جدید که مورد تایید ایران است حمایت کند. یکی از وجوه اختلاف بین ایران و مقتدی صدر، سفر سال گذشته صدر به عربستان سعودی رقیب منطقه‌ای ایران بود؛ او طی این سفر با شاهزاده محمد بن سلمان
دیدار کرد.
آنچه باعث شد صدر وارد انتخابات مجلس عراق شود، ناامیدی در زندگی مردم، فقدان فرصت‌های شغلی، یک اقتصاد مشتاق و زیرساخت در حال فروپاشی با کاهش شدید قدرت است. آنها همچنین از خدمات دولتی ضعیف و بازسازی آهسته در مناطقی نظیر تکریت، فلوجه و موصل که در مبارزه علیه داعش ویران شده بودند، رنج می‌برند. فساد، یکی دیگر از مسائل مهمی است که توسط بسیاری از عراقی‌ها به دلیل عدم موفقیت کشور در انتقال ثروت از منابع طبیعی خود به زندگی بهتر برای همه شهروندانش از آن نام برده می‌شود.
ظهور صدر و جیش‌المهدی
جیش‌المهدی در تابستان سال ۲۰۰۳ میلادی پس از سرنگونی حکومت صدام، توسط مقتدی صدر با هدف حکومت اسلامی تشکیل شد. این گروه نظامی فداییان مقتدی صدر به سرعت محبوبیت زیادی در میان شیعیان عراق یافت، به‌طوری‌که اعضای آن در سال ۲۰۰۶ به شصت هزار نفر می‌رسید و نمایش اقتدار و رژه‌های علنی در شهرهای عراق از جمله شهرک صدر، نجف، بصره و کوفه انجام می‌دادند.
در زمان حضور نیروهای آمریکایی، به‌عنوان شیعه ناراضی از حضور اشغالگران علاوه بر دو گروه دیگر القاعده تسنن و بازماندگان صدام، درگیری‌های خونین متعددی بین شبه‌نظامیان این گروه با دولت عراق و ارتش آمریکا در شهرهای مختلف عراق روی داد که موجب کشته‌شدن صدها نفر از نیروهای دو طرف و همچنین غیرنظامیان شده است.
بعد از آنکه بریتانیایی‌ها در ابتدای سال ۲۰۰۸ از بصره خارج شدند، نیروهای شیعی جیش‌المهدی مقتدی صدر برای ایجاد حکومت اسلامی، عملا کنترل شهر بصره را در اختیار داشتند اما دولت مرکزی نوری مالکی، شیعه همپیمان، با آنان درگیر شده و جنگ خیابانی سنگینی درگرفت که بیش از یک هفته ادامه داشته و ناامنی و کشته‌های فراوان داشت که نهایتا دو طرف آتش‌بس کرده و توافق شد که حکومت و اداره کشور با دولت مرکزی باشد. بنابراین توافق شد جیش‌المهدی منحل شده اما سلاح صدر در اختیار خودش باشد و مقتدی صدر هم در عرصه سیاسی فعالیت نماید. نهایتا در سال ۲۰۰۸ مقتدا صدر جیش‌المهدی را منحل کرد.
در تلاش برای تثبیت جامعه شیعه در شهر مذهبی نجف، ایالات متحده یک روحانی شیعه به نام عبدالمجید الخویی را در این شهر مورد حمایت قرار داد. خویی سه هفته بعد در روز روشن به قتل رسید. ارتش مهدی، تحت رهبری صدر، مسئول مرگ هزاران نفر از نیروهای ایالات متحده و نیروهای ائتلاف، به ویژه از طریق استفاده گسترده از دستگاه‌های انفجاری دست‌ساز، در سال‌های اولیه اشغال ایالات متحده بود. ارتش مهدی و صدر، همچنین متهم به خشونت وحشیانه فرقه‌ای علیه سنی‌های عراق شده‌اند.
اعضای این گروه در سال‌های 2006 و 2007 خشونت‌های ضدسنی «جوخه‌های مرگ» (death squads) را رهبری کردند و در طول جنگ، خشونت گسترده علیه غیرنظامیان انجام دادند.
گذار از مقاومت خشونت‌آمیز
در سال 2011، صدر پس از چهار سال تبعید و مطالعه دینی خود در ایران، پس از بازگشت به عراق خشونت را محکوم کرد. در حالی که صدر، متعهد به رد کردن اشغال عراق توسط آمریکا و خواستار خروج نیروهای نظامی در سال 2012 بود، وی به پیروان خود گفت که در برابر ذهن و قلب‌شان مقاومت کنند، نه از طریق خشونت. در مقابل، صدر سعی کرد مشی سیاسی را جایگزین مشی مسلحانه کند و با ورود به دنیای سیاست به‌دنبال اجرای برنامه‌های خود باشد. قصد واقعی صدر در این دوره هنوز نامشخص است.
در این زمان، جنبش صدر، نه‌تنها برای خروج ایالات متحده از عراق، بلکه مهم‌تر از آن، جایگزینی نخبگان سیاسی با تکنوکرات‌ها در موقعیت‌های وزارت امور خارجه، مطابق با ایدئولوژی پوپولیستی در حال ظهور بود. به‌رغم این دشمنی، پشتیبانی هوایی ایالات متحده از شبه‌نظامیان صدر در مبارزه علیه دشمن مشترک یعنی داعش، درگیری مستقیم را از بین برد و این را نشانه‌ای از همراهی صدر با سیاست‌ها و برنامه‌های آمریکا می‌دانستند.
از سال 2016، گفتمان ملی‌گرا و پوپولیستی، همراه با تظاهرات سیاسی، جنبش صدر را به‌طور عمده تعریف کرد. در این زمان، صدر خواستار پایان فساد و موقعیت تکنوکرات‌ها در دولت و همچنین ادغام شبه‌نظامیان در ارتش عراق شد. فهرست صدر بر‌اساس تلاش‌های قبلی برای تشکیل یک کمیته متشکل از فرقه‌ای برای ایجاد یک «برنامه ملی» برای عراق، که به عنوان اتحاد انقلابیون اصلاح‌طلب شناخته می‌شد، شامل احزاب گوناگون بود که نمایندگان کمونیست‌ها و لیبرال‌ها، سنی‌ها و یزیدیس‌ها و سکولارها و اسلامگرایان و دیگران بودند.
پیامدهای پیروزی صدر
اینکه آیا صدر بتواند یک دولت را تشکیل دهد یا خیر، چه نوع حکومتی در هفته‌های پس از انتخابات مجلس روی کار آید، نامشخص است. این در حالی است که خود صدر نمی‌تواند نامزد نخست‌وزیری شود اما او می‌تواند نقش مهمی در تعیین نخست‌وزیر بعدی داشته باشد، البته اگر او بتواند ائتلافی با حداقل 165 عضو در مجلس عراق تشکیل دهد. تاریخ همکاری با عبادی و پذیرش نتایج انتخابات باعث ایجاد یک اتحاد صدر-عبادی
می‌شود.
چنین اتحادی می‌تواند از حمایت مردمی صدر و تجربه عبادی بهره‌مند شود. عبادی همچنین رابطه متعادل بین آمریکا و ایران را حفظ کرده که عموما با رد مداخله خارجی در امور عراق سازگار است. ایران درصدد است تا نفوذ خود را گسترش دهد و احتمالا نفوذ محدودی بر عراق به رهبری ناسیونالیست صدر داشته
باشد.
در عین حال، در حالی که به رابطه ایالات متحده و صدر به پشتوانه جنگ‌های گذشته و تظاهرات قوی علیه ایالات متحده خدشه وارد می‌شود، ایالات متحده به‌شدت ترجیح می‌دهد که عراق مستقلی را پیش روی خود داشته باشد تا اینکه در دست یک گروه خاص به رهبری صدر باشد. از سوی دیگر، هیچ یک از متحدان اکثریت مطلق را به دست نیاورده‌اند و انتظار می‌رود که مذاکرات برای تشکیل دولت به مدت چند ماه ادامه یابد، زیرا احزاب سعی می‌کنند که یک بلوک به اندازه کافی بزرگ برای کسب اکثریت در پارلمان ایجاد کنند. در حالی‌که ائتلاف صدر بیشترین تعداد کرسی‌ها را به دست آورده، هنوز مشخص نیست که آیا نخست‌وزیر آینده از این اردوگاه بیرون خواهد آمد
یا خیر.
پس از سرنگونی صدام حسین در سال 2003، صدر به عنوان قهرمان شیعیان فقیر شناخته شد و رهبری حملات به نیروهای آمریکایی و کشتار فرقه‌ای مسلمانان اهل تسنن را پشت سر گذاشت. در سال‌های اخیر، آقای صدر محبوبیت خود را به عنوان یک صدای ملی‌گرایانه، با مخالفت با نفوذ ایران و برگزاری یک مبارزه عمومی علیه فساد به دست آورده است. پیروزی صدر برای بسیاری از گروه‌های سیاسی عراق تکان‌دهنده بود و می‌تواند پیامدهای مهمی برای روابط عراق با ایالات متحده و همسایه آن ایران داشته باشد. برخلاف عبادی که موفق به حفظ روابط خوب با ایالات متحده و ایران شده است، صدر به‌شدت با هر دو کشور مخالف است. پیش از انتخابات، صدر قول داد که یک ائتلاف با سنی‌های سکولار و حزب کمونیست عراق تشکیل دهد اما هنوز نمی‌توان به صورت قطعی گفت که در عراق چه اتفاقی
خواهد افتاد.
دیدگاه تان را بنویسید