بازیگری «اقتصاد» در سیاست خارجی ترکیه
آنکارا در دوراهی
حسین پاشایی
«درمورد اینکه شرکت‌های ترکیه‌ای چه باید بکنند چیزی دیکته نمی‌کنیم ولی آنها باید در مورد سرمایه‌گذاری در ایران آگاهانه رفتار کنند. این را باید بدانند اگر به همکاری با ایران ادامه بدهند نمی‌توانند جایی در بازار آمریکا و تجارت با این کشور داشته باشند.» این سخنان بخشی از صحبت‌های مارشال بیلینگزلی، مسئول مبارزه با منابع مالی تروریسم و معاون خزانه‌داری آمریکاست که ماه گذشته در راس هیات آمریکایی در آنکارا در خصوص فرمان رئیس‌جمهور آمریکا در مورد بازگشت تحریم‌های ایران با مقامات ترکیه‌ای دیدار کرده است. مقامات ترکیه‌ای در این دیدار بسیار مشتاق بودند که مانند دوره باراک اوباما، هیات آمریکایی را در خصوص معافیت‌های موردی و استثنا قائل شدن ترکیه در مبادله و تجارت با ایران قانع سازند که با مخالفت طرف آمریکایی روبه‌رو شدند. اکنون ترکیه در وضعیت پیچیده‌ای گرفتار شده است. از طرفی مبادلات گسترده‌ای با همسایه شرقی خود دارد و بیش از نیمی از نفت وارداتی ترکیه از ایران است. اما طبق خواسته آمریکا ترکیه باید از مرداد ماه نفت وارداتی از ایران را به صفر برساند که این امر با توجه به این حجم عظیم از واردات غیرممکن می‌نماید. در طرف دیگر ایالات متحده آمریکا قرار دارد که متحد استراتژیک ترکیه در ناتو است و همین‌طور مبادلات گسترده تجاری و امنیتی با ترکیه دارد. روابط ترکیه با ایالات متحده پس از کودتای نافرجام جولای 2016 از یک حالت زیگزالی برخوردار بوده است. ترکیه خواهان استرداد فتح‌الله گولن، روحانی مخالف و رهبر جماعت گولن از آمریکاست. گولن که متهم به برنامه‌ریزی و اجرای کودتای نافرجام تابستان دو سال گذشته است، در تبعیدی خود‌خواسته سال‌هاست که در آمریکا زندگی می‌کند. در ارتباط با همین ماجرا ترکیه کشیش آمریکایی، اندرو برونسون را که سال‌ها در ترکیه زندگی می‌کرد به اتهام همکاری در کودتا و همین‌طور همکاری با پ.ک.ک دستگیر کرد که این موضوع روابط آنکارا-واشنگتن را با چالش‌های زیادی روبه‌رو کرده است. اخیرا دادگاه مبارزه با جرایم امنیتی ازمیر دستور داد که کشیش آمریکایی از زندان آزاد شود ولی در خانه‌اش تحت حبس خانگی قرار گیرد. در همین رابطه آمریکا دو وزیر کشور و دادگستری ترکیه را تحریم کرد و طبق دستور رئیس‌جمهور آمریکا تمام دارایی‌های دو وزیر یادشده در ایالات متحده مصادره شد. آمریکا خواهان آزادی بدون قید و شرط راهب برانسون است. به علاوه این، عوامل دیگری از قبیل خرید موشک‌های اس 400 از روسیه، تصمیم آمریکا در مورد کنار گذاشتن ترکیه از پروژه جنگنده‌های اف 35 و اختلافات این دو کشور در رابطه با سوریه و نگاه متفاوت آنها در برخورد با یگان‌های مدافع خلق کرد از مهم‌ترین اختلافاتی است که رابطه ترکیه با آمریکا را تحت شعاع قرار داده است.
با تفاصیل ذکر شده و با توجه به قاطعیت آمریکا در برخورد با نقض‌کنندگان تحریم‌ها ترکیه کار بسیار دشواری خواهد داشت. با توجه به در پیش بودن فصل سرما و نیاز مبرم ترکیه به انرژی به نظر می‌رسد که آنکارا نمی‌تواند یکباره انرژی وارداتی از ایران را به صفر برساند. علی‌رغم آنکه در سال‌های اخیر ترکیه کوشیده است که منابع جایگزینی برای نفت و گاز ایران پیدا کند و در این راستا درصدد استفاده از تمامی ظرفیت‌های اقلیم کردستان عراق بوده است؛ کوشش‌هایی نیز در رابطه با استفاده از منابع نفتی دولت مرکزی عراق و همین‌طور قطر و کویت انجام داده است ولی به نظر می‌رسد که در کوتاه‌مدت نیاز مبرم ترکیه به منابع نفتی و گازی ایران حفظ خواهد شد. غیر از مسائل اقتصادی، از بعد سیاسی و حیثیتی نیز این موضوع برای ترکیه مساله‌ساز شده است. همان‌طور که در سخنانی چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نیز اشاره کرد ترکیه تحریم‌های آمریکا علیه ایران را نمی‌پذیرد و این با حسن همکاری و احترام رابطه دو‌طرفه ناسازگار است که آمریکا تصمیمی بگیرد و از دیگران هم بخواهد که از تصمیم او تبعیت کنند. اما همان‌طور که هاکی اویغور، معاون مرکز مطالعاتی ایران در آنکارا در مصاحبه با اسپوتنیک اشاره می‌کند حمایت‌های سیاسی نمی‌تواند شرکت‌های خصوصی را در رابطه با ارتباط با ایران قانع سازد. به گفته این کارشناس شرکت‌ها به این امر واقف هستند که کشور شما می‌تواند از لحاظ سیاسی از ایران حمایت کند ولی همیشه نمی‌تواند از شما حفاظت کند. در دنیای امروز تجارت بین‌الملل و سیستم فاینانس بین‌المللی تماما در اختیار آمریکا قرار دارد و شرکت‌های بین‌المللی در این سیستم پیچیده تجارت بین‌الملل منافع زیادی دارند که نمی‌توانند آن را به خطر بیندازند. پس درواقع این شرکت‌ها انتخاب دیگری جز خروج از ایران نخواهند داشت همان‌طور که زیمنس و توتال خارج شدند و بسیاری دیگر از شرکت‌های اروپایی و حتی شرکت‌های روسی و چینی ناچار به آن خواهند شد.
در نتیجه با توجه به وضعیت این روزهای اقتصاد ترکیه و از دست دادن مقدار زیاد ارزش لیر در برابر دلار که هر لحظه رکورد جدیدی زده می‌شود و لحظه به لحظه از ارزش لیر کاسته می‌شود باید دید که اقتصاد ترکیه تا چه اندازه توان تحمل این شرایط را خواهد داشت. اقتصاد ترکیه شدیدا وابسته به سرمایه‌گذاری خارجی و در هم تنیده با اقتصاد جهانی است و آستانه تحمل آن در مقابله با تنش‌های سیاسی بسیار پایین است.
به نظر می‌رسد که در رابطه با تحریم‌های ایران تحلیل مقامات ترکیه‌ای این است که هدف هیات حاکمه آمریکا این است که در کوتاه‌مدت با مقامات ایرانی به نتیجه‌ای خواهند رسید. یعنی از نظر آنها شدت تحریم‌ها به اندازه‌ای است که مقامات ایرانی را در مدت بسیار کوتاهی مجاب خواهد کرد که به میز مذاکره بازگردند که در غیر این‌صورت ترکیه نیز ضررهای جبران‌ناپذیری از قبل این تحریم‌ها خواهد کرد. با توجه به اینکه هنوز دادگاه رضا ضراب، بازرگان ایرانی ترکیه‌ای و همین‌طور هاکان آتیلا، معاون سابق حالک بانک ترکیه در نیویورک در رابطه با دورزدن تحریم‌های اعمالی آمریکا علیه ایران در جریان است، اگر این تحریم‌های جدید که در مقایسه با تحریم‌های قبلی از لحاظ جدیت در اعمال آن و همین‌طور وسعت دربرگیرندگی آن اصلا قابل مقایسه نیست، ادامه‌دار باشد، خواه‌ناخواه ترکیه را نیز با مشکلاتی مواجه خواهد ساخت.
یعنی این کشور یا باید واردات نفت از ایران را به صفر برساند که با توجه به تفاصیل ذکر شده حداقل در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست یا با ادامه این وضع، روابط شکننده و زیگزالی این روزهای ترکیه و آمریکا با مشکل جدید دیگری مواجه خواهد شد که این می‌تواند ترکیه را از لحاظ اقتصادی و سیاسی با مشکلات جدی
روبه‌رو سازد.
دیدگاه تان را بنویسید