آیا اردوغان تهدیداتش را عملی می‌کند؟
نگاه به شرق
احمد مرجانینژاد
جهان به سمت جنگ تازه و نابرابر در زمینه اقتصادی در حال حرکت است؛ آغازگر این جنگ هم طبیعتا ایالات‌متحده آمریکا است که با اعمال تعرفه‌های بالا بر مبادلات تجاری با چین یا نادیده‌گرفتن معاهده ترانس آتلانتیک و تحت فشار قرار دادن اتحادیه اروپا و به‌دنبال آن اعمال تحریمهای دو‌مرحله‌ای و یکجانبه علیه ایران، ترکیه و روسیه بسترساز بحران‌های جدید سیاسی- امنیتی شده است. نبرد تجاری کنونی در سطح جهان مشکلات ناخواسته و بحران‌های امنیتی در مناطق مختلف دنیا و بالاخص خاورمیانه به‌وجود می‌آورد. در خصوص اختلافات میان ترکیه و آمریکا به کاهش ارزش لیر و مشکلات اقتصادی در ترکیه منجر شده است، گرچه هیات‌هایی از وزارت‌خارجه و خزانه‌داری ترکیه برای حل بحران به آمریکا سفر کرده‌اند ولی به‌هیچ‌وجه پیشرفتی در مذاکرات حاصل نشده و حتی هدر نائورت، سخنگوی وزارت‌خارجه آمریکا اعلام کرده که در صورت عدم تمکین ترکیه در آزادی کشیش برانسون، تحریمهای شدید دیگری در راه خواهد بود.
در ارتباط با بحران مذکور، صاحب‌نظران امور بین‌الملل و کارشناسان اقتصادی ترکیه مسائل زیر را مطرح می‌کنند.
الف- تداوم تنش در روابط آمریکا و ترکیه
اعلام تهدیدهای تحریم از سوی ترامپ علیه آنکارا
تحریم دو وزیر دولت اردوغان (وزیر کشور و دادگستری جمهوری ترکیه)
اعلام دو برابر شدن تعرفه واردات فلزات ( فولاد و آلومینیوم) ترکیه از سوی ترامپ
اعلام عدم تعهد آنکارا به اجرای تحریمهای یکجانبه آمریکا علیه ایران
اعلام مخالفت و محکومیت‌های مستمر اردوغان علیه سیاستهای رژیم اشغالگر قدس
اعلام درخواست عضویت ترکیه در سازمان اقتصادی شانگهای و ریاست دوره‌ای ترکیه در «باشگاه انرژی» سازمان مذکور برای سال 2017
همسویی آنکارا با مسکو و تهران در اتخاذ سیاستهای ضدآمریکایی در سوریه
حمایت‌های آمریکا از «پ.ک.ک» و اقمار سوریه‌ای‌اش
اعلام تصمیم قطعی آنکارا جهت خرید پدافند هوایی «اس-400« از روسیه
ب- ایجاد زلزله مالی
پس از برملا شدن دخالت و مشارکت برخی منصوبان آمریکایی در کودتای نظامی علیه اردوغان و دولتش و نیز پس از موفقیت‌های مستمر حزب عدالت و توسعه و شخص رجب طیب اردوغان در انتخابات‌های متعدد و از جمله انتخابات اخیر، کسب حمایت‌های مردمی و مقام ریاست جمهوری، برخی از مسئولین نهادهای مالی، امنیتی آمریکا و رژیم اشغالگر صهیونیستی، با فشار بر سرمایه‌گذاران بین‌المللی و با تحدید و تهدید برخی سرمایه‌گذاران غربی- عربی در ترکیه جهت خروج سرمایه‌هایشان از ترکیه، در تنگنا قرار دادن اردوغان و دولتش را برنامه‌ریزی کرده بودند. دلیل سقوط ارزش لیر ترکیه، نگرانی از دچار‌شدن ترکیه به یک بحران اقتصادی است؛ زیرا سرمایه‌گذاران نگران هستند که در بازپرداخت وام‌های دریافتی‌شان به دلار و یورو با کمبود و گرانی مواجه شوند. اینک سقوط ارزش لیر ترکیه در برابر دلار به رکوردی تاریخی رسیده است؛ جمعه هشتم آگوست، ارزش لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا ۲۰ درصد سقوط کرد و بدین‌سان ارزش لیر ترکیه در برابر دلار طی یک‌سال گذشته ۴۰ درصد کاهش یافت. شاخص بازار بورس ترکیه طی یک‌سال گذشته ۱۷ درصد افت داشت، میزان بدهی‌های دولتی طی یک سال ۱۸ درصد بیشتر شده و هم‌زمان میزان تورم نیز به ۱۵ درصد رسیده است.
واکنش و اقدامات ترکیه
اعمال سیاستهای اقتصادی جدید و قاطع دولت اردوغان برای بازگرداندن ارزش لیر، از سوی سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی بازارهای ترکیه با نگرانی توام با امیدواری پیگیری می‌شود. هرچند در اثر وضعیت حادث اخیر، بورس و بازار استانبول ملتهب گشته، سرمایه‌گذاران، بازرگانان، تجار و حتی فروشگاه‌ها نیز متاثر و وضعیت مصرف کالا و قیمت‌ها دگرگون شده است.
در این راستا رئیس‌جمهور ترکیه، روزی که هر دلار آمریکا به بیش از ۶ لیر ترکیه رسید (10 آگوست) طی سخنانی گفت: «یوروهای خود را تبدیل کنید، دلارها و طلای خود را که زیر بالش‌هایتان نگه می‌دارید به لیر تبدیل کنید؛ این یک مبارزه داخلی و ملی است، ما با یک «جنگ اقتصادی» چند‌وجهی مواجه شده‌ایم؛ با اتحاد و یاری شما، ترکیه، پاسخ مناسبی به کشورهایی که این جنگ را آغاز کرده‌اند، خواهد داد.»
تدابیر داخلی
برات آلبایراک، وزیر امور مالی و خزانه‌داری (دارایی) ترکیه طی مصاحبه مطبوعاتی وعده داده که از تاریخ ۱۳ اوت، سیاستهای جدید دولت برای بازگرداندن ارزش لیر اجرایی می‌شود؛ در این راستا دولت ترکیه به سرعت در حال اقدام برای مهار این وضعیت است. طبق برنامه تدوینی جدید، بانک‌ها، بازرگانان و صاحبان شرکت‌های تجاری کوچک و متوسط حمایت خواهند شد و از بسته‌های کمک‌های مالی و مشاوره‌های فنی و اقتصادی بهره‌مند خواهند شد.
تدابیر برون‌مرزی
گسترش همکاری راهبردی با چین
گسترش همکاری‌های سیاسی-اقتصادی آنکارا با قدرت‌های شرقی به‌ویژه چین، جنبه عینی و عملیاتی خواهد داشت؛ زیرا چین دومین شریک تجاری ترکیه پس از آلمان و بزرگترین منبع واردات این کشور است. چینی‌ها در اقتصاد ترکیه حضور پررنگی دارند.
با توجه به نیاز کنونی ترکیه به سرمایه‌گذاری خارجی و عدم تمایل آنکارا به درخواست وام از صندوق بین‌المللی پول، فرصتی برای چینی‌ها پیش آمده است تا بر اساس سند راهبردی چشم‌انداز 2025 شان، در پی تقویت نفوذ اقتصادی در مناطق راهبردی باشند. مشارکت اقتصادی در بنادر ترکیه شامل دریای سیاه، اژه و مدیترانه، برای چینی‌ها بسیار وسوسه‌کننده خواهد بود.
در حال حاضر شرکت حمل‌ونقل دولتی چین (COSCO Pacific) 65 درصد از سهام سومین بندر بزرگ ترکیه را دارد. شرکت زیرساخت و سرمایه‌گذاری آسیایی چین (AIIB) سرمایه پروژه خط لوله گاز طبیعی (TANAP) را تامین می‌کند که گاز جمهوری آذربایجان را از طریق گرجستان و ترکیه به اروپا ارسال می‌کند. غول گوشی‌ساز چینی « ZTE » نیز 8/48% از «تلکام» ترکیه را در دسامبر 2016 خریداری کرده است. قطعات راه‌آهن چینی در آناتولی مونتاژ و برای فروش به بازارهای اروپا و خاورمیانه عرضه می‌گردد. چین توانسته است به جمع کشورهای طرف قرارداد آنکارا برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای بپیوندد که توافق آن در سپتامبر 2016 حاصل شد.
همکاری وسیع اقتصادی و سیاسی آنکارا با مسکو
همکاری‌های اقتصادی و تجاری با همسایگان و استفاده از پول‌های ملی در تجارت.
ماحصل
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در واکنش به شرایط پیش‌‌‌آمده اخیر، طی یادداشتی در روزنامه نیویورک‌تایمز اعلام کرد: «اتحاد چند دهه ترکیه و آمریکا درحال اتمام است؛ در صورت ادامه این وضع ادامه رابطه نزدیک دو کشور ممکن نخواهد بود. در صورت پایان مشارکت دو کشور، آنکارا «متحدان جدید» برای خود خواهد یافت.» یک روز پیش از انتشار این مقاله نیز رئیس‌جمهور ترکیه در میان هواداران خود ابراز داشت: «ترکیه همکاری با چین، روسیه و ایران، را به عنوان گزینه‌های جایگزین آمریکا بررسی می‌کند. هرچند در کوتاه‌مدت خروج کامل ترکیه از محور غرب به دلیل مناسبات و وابستگی‌های نظامی، امنیتی و اقتصادی دشوار به‌نظر می‌رسد اما در صورت گسترده و عملی‌شدن تحریمهای دونالد ترامپ، این رخداد زودتر از آنچه به نظر می‌رسد، می‌تواند تحقق یابد.»
با این تفاسیر چنین به نظر می‌رسد که با نهادینه شدن اختلافات آنکارا- واشنگتن، وضعیت به سمتی پیش برود که بازگشت و تداوم مناسبات راهبردی آنکارا با محور کشورهای غربی (ناتو) به رهبری آمریکا تا حدودی ناممکن و برعکس، فرضیه خروج ترکیه از محور غرب و سوق به شرق، تقویت شود. البته فرضیه مذکور تا حدود زیادی مورد تایید اردوغان نیز است؛ زیرا وی در مصاحبه با رسانه‌های ترکیه، با صراحت تمام اعلام کرد: «امکان دارد، آمریکا، ترکیه را از دست بدهد.»
دیدگاه تان را بنویسید