آیا تمسک به عوامل خودسر، بنسلمان را نجات می‌دهد؟
موقعیت شکننده ولیعهد
حسن هانیزاده
جمال خاشقچی یکی از روزنامه‌نگاران برجسته اصلاح‌طلب سعودی است که سال‌ها با عنوان مشاور رسانه‌ای ملک‌عبدالله، پادشاه سابق عربستان فعالیت داشت. خاشقچی یکی از بازماندگان شاهزادگان عثمانی در دوران حاکمیت امپراتوری عثمانی در جهان عرب تلقی می‌شود. وی که 59 سال سن داشت دارای تابعیت آمریکایی بود و یکی از چهره‌های رسانه‌ای شناخته‌شده در ایالات متحده آمریکا به‌شمار می‌رفت. ربایش این روزنامه‌نگار سعودی توسط کنسولگری عربستان در استانبول و سپس قتل دردناک وی با اشاره مستقیم محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان صورت گرفته است. قتل فجیع جمال خاشقچی، یکی از جنایات بی‌سابقه تاریخ بشریت محسوب می‌شود زیرا تاکنون چنین موردی اتفاق نیفتاده که یک شهروند توسط کنسولگری کشورش ربوده و با این شیوه دردناک به قتل برسد. این جنایت، شرایط جدیدی برای عربستان سعودی به‌وجود خواهد آورد و احتمالا مشکلاتی را بر سر راه بقای این رژیم و به‌خصوص پادشاهی بنسلمان ایجاد خواهد کرد.
همچنین ربایش جمال خاشقچی، قتل احتمالی و مثله‌کردن او در کنسولگری عربستان در استانبول، در حقیقت جامعه جهانی را در برابر یک فرآیند جدیدی از تروریسم دیپلماسی قرار داده است. عربستان سعودی به‌عنوان یک کشور عامل تروریسم در جهان، اکنون به این سمت‌و‌سو حرکت کرده که از سفارتخانه‌های خودش برای تعقیب مخالفین سیاست‌های محمدبن سلمان استفاده می‌کند.
این حادثه دلخراش وجدان جامعه جهانی را به‌شدت تکان داد و هم آمریکا که حامی عربستان است و هم محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان در برابر یک موضع بسیار دردناک و شکننده قرار گرفتند و جامعه جهانی به‌شدت دنبال این هستند تا به این نتیجه برسند که سرنوشت جمال خاشقچی به کجا ختم شده است.
با این تفاسیر به نظر می‌رسد که عمر سیاسی عربستان با این قتل دردناک که محمدبن سلمان مرتکب شده است، رو به نابودی و به پایان رسیده و به همین دلیل احتمالا علیرغم دلارهای نفتی عربستان و پمپاژ این دلارها برای خرید افکار عمومی و نهادهای بین‌المللی، عربستان نخواهد توانست در مقابل فشارهای افکار عمومی دوام بیاورد.
امروز بشریت در مقابل یک جنایت پیچیده هولناک قرار گرفته است که عواقب آن دامن ولیعهد عربستان را خواهد گرفت. در حال حاضر شرایط عربستان شرایط بسیار شکننده‌ای در منطقه است؛ به گونه‌ای که حتی در مسئله پرونده تجاوز عربستان به یمن و ربودن سعد حریری چنین فشار و شرایطی سختی بر ریاض وارد نشده بود. در این مدت تنها شاهد آن بودیم که امارات و بحرین به حمایت از بنسلمان پرداختند و دیگر کشورها پیگیر سرنوشت خاشقچی هستند.
در این میان برآیند گزارش‌ها نشان می‌دهد که از مدت‌ها پیش محمدبنسلمان، ولیعهد عربستان سعودی قتل جمال خاشقچی را در دستور کار خود قرار داده بود. اما از آنجایی که جمال خاشقچی در طول دو سال گذشته در ایالات متحده زندگی می‌کرد، لذا عربستان نمی‌توانست اقدامی علیه این روزنامه‌نگار سعودی-آمریکایی-ترکی‌تبار انجام دهد. بنابراین با ورود خاشقچی به ترکیه، محمد بنسلمان یک تیم 15نفره را برای قتل وی به استانبول اعزام کرد. طبیعی است اکنون عربستان در برابر یک چالش سیاسی بزرگ قرار گرفته که حتی رئیس‌جمهور آمریکا نمی‌تواند محمدبنسلمان، ولیعهد عربستان را از این خطر جدی نجات دهد. سناریوی پیش رو این است که محمد بنسلمان در آینده نزدیک بیانیه‌ای صادر کند مبنی بر اینکه قتل جمال خاشقچی توسط عوامل خودسر صورت گرفته و این امر ارتباطی با دولت عربستان
ندارد.
آمریکا نیز تلاش خواهد کرد تا انگشت اتهام را مستقیما متوجه کارکنان کنسولگری عربستان در استانبول کند. به نظر می‌رسد که حتی اگر این سناریو نیز مطرح شود، افکار عمومی همچنان درصدد فشار به آمریکا برای تحریم عربستان خواهد بود. اگرچه دونالد ترامپ رسما اعلام کرده که آمریکا به دلیل کشته شدن یک شهروند سعودی سطح روابط خود را با ریاض کاهش نخواهد داد، اما برخی از سناتورهای جمهوریخواه و دموکرات به‌شدت در پی تحریم عربستان گام برخواهند داشت.
درحقیقت روابط آینده آمریکا و عربستان را باید در دو حوزه رسمی و غیررسمی مورد ارزیابی قرار داد. در حوزه رسمی طبیعی است که ترامپ تلاش خواهد کرد تا روابط خود را با عربستان در سطح عالی نگه دارد. نشست مشترک مقامات سعودی و آمریکایی نشان می‌دهد که واشنگتن در صدد کاهش پیامدهای ناشی از قتل جمال خاشقچی بر روابط آمریکا و عربستان خواهد بود. اما در حوزه غیررسمی نهادهای مختلف آمریکایی تلاش خواهند کرد تا آمریکا را برای اعمال تحریم‌های سنگین علیه عربستان سعودی تحت فشار قرار دهند. همانطور که اشاره شد، سناتورهای آمریکایی تهدید کرده‌اند که اگر دونالد ترامپ اقدامی علیه عربستان انجام ندهد، آنها در سطح گسترده‌ای دست به افشاگری خواهند زد. اما به نظر می‌آید رئیس‌جمهور آمریکا در حدی توان دارد که سناریوی نخست را پیش ببرد.
باید توجه داشت از آنجایی که ترامپ نگاهی کاملا تاجرمآبانه به عربستان دارد، لذا تلاش می‌کند تا از طریق باج‌خواهی بیشتر از ریاض، دلارهای نفتی عربستان را به سوی خزانه‌داری آمریکا سرازیر کند. ترامپ در طول ماه‌های اخیر به دلیل حمایت گسترده از عربستان ثابت کرده که اهمیتی برای حقوق بشر و مسائل انسانی قائل نیست، بلکه ترجیح می‌دهد که همکاری‌های اقتصادی و تسلیحاتی خود را با عربستان حفظ کند. نمونه دیگری که در رابطه با این رفتارها و سیاست‌ها قابل طرح است، مسئله قتل رفیق حریری، نخست‌وزیر اسبق لبنان است که در سال 2005 به طرز مرموزی در بیروت اتفاق افتاد. علیرغم آنکه دادگاهی برای بررسی پرونده قتل رفیق الحریری تشکیل شد اما این دادگاه با گذشت 13 سال نتوانسته عاملان ترور رفیق الحریری را شناسایی و محاکمه کند. بنابراین احتمالا پرونده قتل خاشقچی نیز مشمول زمان خواهد شد و آمریکا فقط یک تیم تحقیقاتی مشترک با عربستان برای آرام کردن افکار عمومی تشکیل خواهد داد که به مرور زمان حوادث جدید منطقه‌ای و جهانی این پرونده را تحت الشعاع قرار خواهد داد. به بیان دیگر تمام تلاش آمریکا مخصوصا دونالد ترامپ که یک روابط گسترده تجاری، اقتصادی و مالی با عربستان دارد، این است که پروسه قتل خاشقچی به طول بینجامد و ماه‌ها و سال‌ها ادامه پیدا کند و همچنان تحقیقات چیزی را مشخص نکند؛ یعنی این پروسه در گردش زمان به‌تدریج از ذهن‌ها پاک شود. سیاست آمریکا این است که سعی کند با یک جریان‌سازی جدید در منطقه مسئله خاشقچی به بوته فراموشی سپرده شود و در مقابل آن پول کلانی از عربستان دریافت کند.
بنابراین آمریکا سعی خواهد کرد تا روابط خود را با عربستان حفظ کند اما اکنون ریاض به‌شدت از سوی افکار عمومی آمریکا و غرب محکوم شده است. همچنین بسیاری از شاهزادگان سعودی به‌شدت رفتار سیاسی محمد بن سلمان را محکوم کرده‌اند و این امر نشان می‌دهد که عربستان سعودی در آستانه یک تحول سیاسی مهم قرار گرفته است و به همین دلیل آمریکا در تلاش برای نجات متحد خود است.
در رابطه با چرایی واکنش آمریکا و ترکیه نسبت به مسئله خاشقچی باید گفت به دلیل اینکه جمال خاشقچی دارای تابعیت آمریکایی است لذا مورد حمایت نخبگان آمریکایی قرار دارد. اما به عنوان مثال در مسئله یمن که جنایت گسترده بشری در حال رخ دادن است چون آمریکا شریک جنایات عربستان در یمن است، در آن رابطه انتقادی را مطرح نمی‌کند. همچنین از آنجایی که خاشقچی توسط کنسولگری عربستان در استانبول ربوده شده لذا ترکیه این اقدام را نقض حاکمیت این کشور تلقی کرده و به همین دلیل رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه شخصا موضوع قتل جمال خاشقچی را دنبال می‌کند. در عین حال این گمانه نیز مطرح است که ترکیه در آینده نزدیک با دریافت مشوق‌های مالی از سوی عربستان سعی کند که مسئله قتل جمال خاشقچی به مرور زمان به بوته فراموشی سپرده شود. همچنانکه گزارش‌ها حاکی از آن است که عربستان سعودی به ترکیه پیشنهاد کرده که در مقابل دریافت 5 میلیارد دلار، این پرونده قتل را مختومه اعلام کند. لذا ترکیه هم اهمیت زیادی برای شخص خاشقچی قائل نیست بلکه سعی می‌کند از طریق جریان‌سازی علیه عربستان به نوعی یک باج از عربستان بگیرد.
دیدگاه تان را بنویسید