دیپلماسی متوازن ایران در سازمان همکاری شانگهای

به گزارش مثلث آنلاین به نقل از ایرنا، دولت دوازدهم در راستای پیشبرد دیپلماسی کشور در مجامع بین المللی و استفاده از همه ظرفیت ها برای حل مسائل بویژه اقتصادی کشور، روز گذشته -جمعه- رئیس جمهوری اسلامی ایران برای حضور در نوزدهمین نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای راهی چین شد.
با فروپاشی نظام دوقطبی، تشکیل ائتلاف های منطقه ای و بین المللی از اهمیت زیادی برخوردار شده است. در عصری که به عصر جهانی شدن ائتلاف ها موسوم است، پیوستن کشورها به نظام های چند قطبی نه تنها می تواند به حل مسالمت آمیز اختلاف ها و تشریک مساعی بیانجامد بلکه باعث بالا رفتن توان اقتصادی و امنیتی کشورها می شود.
در شرایطی که آمریکا تلاش دارد علیه ایران تحریم های یکجانبه ای را اعمال کند، جمهوری اسلامی می تواند از فرصت پیوستن ائتلاف های منطقه ای و بین المللی برای کم کردن فشارها استفاده کند. در این چارچوب ایران برای درهم شکستن یکجانبه گرایی آمریکا، متنوع سازی شرکای اقتصادی و پیشبرد طرح نظام چندقطبی غیرغربی از سال 1384 خورشیدی به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوست.
سازمان همکاری شانگهای، سازمانی بین دولتی و منطقه ای است که در ششم اردیبهشت ماه 1375 با نام شانگهای پنج، برای تقویت اعتماد مرزی میان 5 کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان تشکیل شد و با پیوستن ازبکستان در سال 1380 به سازمان همکاری شانگهای تغییر نام یافت. با الحاق هند و پاکستان در سال گذشته، شمار اعضای اصلی این سازمان به 8 کشور رسید و 4 کشور از جمله ایران همچنان عضو ناظر آن هستند. اهدافی که سازمان از بدو تشکیل دنبال می کند طیف گسترده ای از موضوعات امنیتی و اقتصادی از مبارزه با تجزیه طلبی، تروریسم و قاچاق کالا تا اهداف اقتصادی، عمرانی و ارتباطی شامل می شود.
این سازمان تا سال 1384 (2005 میلادی) تحت تاثیر گسترش ناتو به شرق، حادثه یازده سپتامبر و نفوذ روسیه، رویکرد امنیتی به موضوعات داشت اما از این تاریخ به بعد مسیر خود را به سمت اولویت های اقتصادی تغییر داد. چین به عنوان مهمترین عضو، نمی خواست سازمان شانگهای به ائتلافی نظامی در تقابل با ناتو و غرب تبدیل شود. چین به دلیل داد و ستد گسترده با غرب و افزایش تعاملات تجاری و ارتباطی با کشورهای آسیای میانه، در پی پررنگ کردن نقش اقتصادی سازمان بوده است.
جمهوری اسلامی از سال 1385 خواستار پیوستن به این سازمان است اما با وجود تمایل روسیه و چین با عضویت کامل ایران در این سازمان، مخالفت برخی اعضای اصلی، مشکلات قانونی مرتبط با امضای 27 سند امنیتی - اقتصادی و تصویب آن در مجلس شورای اسلامی و برخی تحریم های سازمان ملل، مانع عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در این سازمان بوده است.
این در حالی است که مشکلات سازمان همکاری شانگهای مانند نبود شرایط عینی و تعلل برای عضوگیری، عدم اجماع اعضا در طراحی یک نظام امنیت دسته جمعی، گسترده بودن حوزه فعالیت های سازمان و نابرابری شدید سطح و فعالیت اقتصادی اعضا، تا حدودی باعث ناکارآمدی این سازمان در برخی حوزه ها در سالهای گذشته بوده و همین عامل موجب شده است دولت تدبیر و امید مانند گذشته اصراری به پیوستن به سازمان نداشته باشد اما لزوم بهره گیری از ظرفیت های اقتصادی و ارتباطی برخی اعضای سازمان، باعث شده است که دولتمردان ایران به عنوان یک فرصت ویژه به آن بنگرند.
سازمان همکاری شانگهای نیمی از جمعیت دنیا، یک چهارم کره زمین و 20 درصد تولید ناخالص جهان را در بر می گیرد. همچنین حضور 2 عضو شورای امنیت (روسیه و چین) و 2 قدرت اقتصادی جهان (چین و هند به عنوان ناظر )، این سازمان را از اهمیت خاص برای سیاست خارجی ایران برخوردار کرده است.
از سوی دیگر، پذیرش عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای می تواند عمق ژئواستراتژیکی این سازمان را افزایش دهد. ایران به عنوان بازیگر اصلی منطقه خاورمیانه، چهارمین تولید کننده نفت و دومین دارنده ذخایر گازی جهان است و می تواند به همراه روسیه، این سازمان را به بزرگترین قطب انرژی جهان تبدیل کند. همچنین سازمان همکاری شانگهای به عنوان ائتلافی در خشکی می تواند از ظرفیت های ساحلی ایران برای گسترش مراودات اقتصادی خود استفاده کند.
در این زمینه، ایران در ارتباطات منطقه ای با روسیه، پروژه کریدور شمال - جنوب را دنبال می کند و یکی از 3 بخش طرح چین برای احیای جاده ابریشم است. هند نیز در پی فعال کردن راه ارتباطی از طریق ایران به آسیای مرکزی با سرمایه گذاری در بندر چابهار است. ایران می تواند در چارچوب سازمان همکاری شانگهای از فرصت های گسترش روابط با سه قدرت (چین، روسیه، هند) در چارچوب اهداف خود استفاده کند و در صورت بازگشت تحریم ها، اثربخشی آن را با همکاری اقتصادی و سیاسی با اعضای مهم سازمان خنثی کند. پیش بینی می شود روحانی در این سفر گفت و گوهایی با سران چین و روسیه در مورد گسترش همکاریها، برجام و مهار تحریم های یکجانبه آمریکا داشته باشد.