آیا پوتین به ایران خیانت خواهد کرد؟

در جریان انتخابات پارلمانی اخیر اسرائیل؛ دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا در رقابت داخلی بین بنیامین نتانیاهو و بنی گاتز از نخست وزیر فعلی حمایت کرد. در 25 مارس در آستانه سفر نتانیاهو به واشنگتن؛ پرزیدنت ترامپ دستور انضمام بلندی های جولان سوریه را با وجود نقض قطعنامه سازمان ملل به اسرائیل، صادر کرد. در واکنش بنیامین نتانیاهو آن را یک « معجزه» خواند و از وی تشکر کرد. سپس ترامپ در یک اقدام قابل توجه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، دشمن قسم خورده اسرائیل را یک سازمان تروریستی اعلام کرد که این رویداد در 9 آوریل یک روز قبل از زمان رای گیری انتخابات اسرائیل اتفاق افتاد. 

در این بین، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه هم برای نتانیاهو یک هدیه انتخاباتی تقدیم کرد که افکار عمومی را به نفع نتانیاهو تغییر داد. پس از نشست 4 آوریل نتانیاهو با پوتین در مسکو؛ نتانیاهو اعلام کرد که سربازان روس جسد زاخاری بومل، سرباز مفقود شده اسرائیلی را در سوریه پیدا کرده اند و این جسد به زودی به اسرائیل منتقل خواهد شد. چنین خبری زمینه رضایت و خوشحالی 80 درصد مردم اسرائیل را فراهم کرد. تصمیم ترامپ در مورد تروریستی نامیدن سپاه پاسداران با نگرانی کرملین همراه شد. زیرا از سپتامبر 2015، ارتش روسیه با همتایان سوری خود که به طور فزاینده به حمایت لجستیکی، فنی و آموزشی سپاه پاسداران وابسته هستند، همکاری می کنند. پوتین سعی کرده است که روابط همکاری جویانه خود با ایران و اسرائیل را به طور همزمان حفظ کند.

برای اسرائیل؛ برخورد با یهودیان در روسیه معاصر یک عامل اصلی و تعیین کننده است. به همین دلیل دیدگاه شخصی دوستانه پوتین در مورد یهودیت به روابط دوستانه بین دو کشور و گسترش تجارت شخصی افراد و مقامات یهودی در مسکو منجر شده است. اما برای ایران منافع ژئوپلتیک و اقتصادی عامل اصلی و تعیین کننده هستند. روسیه و ایران به عنوان کشورهای ساحلی دریای خزر دارای مرزهای دریایی مشترکی هستند. هر دو کشور با برخورداری ذخایر عظیم گاز طبیعی و نفت، در ایجاد ثبات قیمت این کالا در بازار جهانی منافع مشترکی دارند. 

روسیه از زمان جنگ سرد همواره درصدد افزایش نفوذ خود در خاورمیانه بوده است. امروزه پوتین توانسته به ارزش دوستی با کشوری دست پیدا کند که که بیش از 40 سال است از مدار آمریکا خارج شده است. دوستی کرملین با حکومت ایران، زمینه اتحاد استراتژیک دو کشور در سوریه را فراهم کرده است. همین امر نفوذ و قدرت بیشتری را برای روسیه به ارمغان آورده است. در حالی که روس ها پس از سرنگونی معمر قذافی در لیبی، بندر بنغازی را از دست دادند. اما آغاز جنگ داخلی سوریه؛ ایران و روسیه را به حامی اصلی بشار اسد تبدیل کرده است.

روابط دوستانه مسکو با تهران در سال 1995 شروع شد که در آن زمان بوریس یلتسین با ایجاد یک نیروگاه انرژی هسته ای غیرنظامی در بوشهر تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی موافقت کرد. این قرارداد در سال 2010 عملیاتی شد. در 15 سال گذشته دو تحول روی داده است: 1- همکاری دفاعی بین ایران و روسیه 2- تغییرات جمعیتی اسرائیل. 

در سال 2007 کرملین یک قرارداد 800 میلیون دلاری برای ارسال موشک های ضدهوایی پیشرفته اس – 300 به ایران امضا کرد. پس از امضای این قرارداد، اسرائیلی ها از این که این موشک ها برای حفاظت از تاسیسات هسته ای ایران استفاده شوند و تلآویو را از گزینه بمباران این سایت ها محروم کند اعلام نارضایتی کردند. در این راستا، نتانیاهو در سال 2009 برای یک دیدار پنهانی با جت خصوصی به مسکو سفر کرد. وی با فشار به دیمتری مدودوف، رئیس جمهور سابق روسیه، درصدد لغو این توافق موشکی برآمد. در سپتامبر 2010، کرملین قرارداد موشکی با ایران را به حالت تعلیق درآورد و در نهایت در ژوئن قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل تحریم های تسلیحاتی را علیه تهران تحمیل کردند. هر چند که نسخه پیشرفته موشک اس – 300 بعد از توافق خلع سلاح مورد تایید شورای امنیت بین ایران و 5+1 در جولای 2015 به ایران تحویل داده شد. پوتین در دیدار دومش از اسرائیل در سال 2012 در افتتاح بنای یادبود پیروزی نتانیاها و بزرگداشت فداکاری های ارتش شوروی به نفع یهودیان در طی جنگ جهانی دوم شرکت کرد و در اظهاراتی گفت: «هولوکاست یهودیان شرم آورترین رویداد تاریخی بشر است. ارتش شوروی در نابود کردن رهبر هیولای نازی نقش مهمی ایفا کرد. این آثار شگفت انگیز احترام من را به مردم یهود و دولت اسرائیل تقویت می کند.» از آن زمان به بعد شاهد گرم شدن روابط پوتین و نتانیاهو بودیم. در این راستا در مارس 2014 اسرائیل به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل بر سر محکوم کردن روسیه به دلیل ضمیمه کریمه رای منفی داد. همچین اسرائیل با نصب یک خط ارتباطی رمزدار بین دفتر نتانیاهو و پوتین موافقت کرد. در سطح محبوبیت، شهروندان دو کشور قراردادهای شخصی بین خود را افزایش دادند و از سال 2018 روادید سفر برای اتباع دو طرف غیرالزامی شد. در همین راستا بین دو طرف هفته ای حدود 60 پرواز برقرار شد. 

در جنگ داخلی سوریه، پس از کاربرد نامحدود نیروی دریایی روسیه در فردوگاه حمیمم، نزدیک لاذقیه، طبق توافق مشترک روسیه و سوریه در سال 2015، بنیامین نتانیاهو بلافاصله به مسکو سفر کرد و با پوتین به رایزنی پرداخت. اما هیچ تغییری ایجاد نشد و پوتین با ارسال جنگنده های روسی به پایگاه نظامی و تقویت زرادخانه های تسلیحاتی سوریه، حمایت خود از اسد را بار دیگر تایید کرد. برای جلوگیری از برخورد هوایی تصادفی بین جنگنده های اسرائیل و روسیه، دو طرف یک خط تلفن دفاعی بین مرکز فرماندهی کریا در تل آویو و پایگاه نظامی روسیه در حمیمم دایر کردند. نتانیاهو به پوتین فشار می آورد تا به مداخله ایران در سوریه خاتمه دهد یا حداق کاهش دهد. اما پوتین خود را در موضع الزام قرار نمی داد. 

یک مثال از چابکی قابل توجه دیپلماتیک پوتین را می توان در نشست هلسینکی در سال 2018 بین روسیه و آمریکا دید. در این راستا در 11 ژوئیه نتانیاهو به مسکو سفر کرد و خواستار خروج نیروهای ایرانی از سوریه پساجنگ شد. در مقابل، روز بعد علی اکبر ولایتی، مشاور رهبر ایران در حالی که نامه های رهبر و رئیس جمهوری ایران را در دست داشت آنها را به پوتین تحویل داد. ولایتی روابط تهران با مسکو را «استراتژیک» توصیف کرد. دولت ایران در سال 2017 در دور چهارم مذاکرات با پوتین و رجب طیب اردوغان در سوچی شرکت داشت و هدف آن کشف راه حل سیاسی برای خاتمه بخشی به جنگ طولانی مدت داخلی سوریه اعلام شده بود. در تازه ترین نشست خود در ماه فوریه نیز پوتین به روحانی و اردوغان تاکید کرد که دستورکارهای متفاوتی را  برای همکاری در پایان بخشیدن به مناقشه سوریه تعقیب کنند. به این ترتیب در 8 آوریل بعد از نشست اردوغان و پوتین، آنها اعلام کردند که با همکاری دولت سوریه، مخالفان و سازمان ملل آماده هستند تا با تشکیل کمیته 150 نفره، قانون اساسی جدیدی برای سوریه تدوین کنند. ممکن است پوتین مهارتش را از پیاده روی روی طناب محکم به تردستی با چهار توپ در هوا (اسرائیل – سوریه – ترکیه و ایران) تغییر داده باشد.

منبع: یوراسیا ریویو /​نویسنده: دیلیپ هیرو/ دیپلماسی ایرانی