ذوالنور: گام سوم کاهش تعهدات برجام را محکم برمی‌داریم
رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: اگر اروپا «اینستکس» را آنطور که مدنظر ماست عملیاتی نکند، گام سوم کاهش تعهداتمان در برجام را محکم تر برمی‌داریم.
حجت الاسلام مجتبی ذوالنور در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اظهارات وزیر امور خارجه کشورمان مبنی بر اینکه اینستکس گام مقدماتی اروپا برای اجرای تعهداتش در برجام است،گفت: عملکرد اروپایی‌ها نشان می دهد که آنان هیچ اراده ای برای عملیاتی کردن اینستکس ندارند.
وی با اشاره به اینکه زمانی که آمریکا از برجام خارج شد رئیس جمهور گفت که صرفاً یک مزاحم از برجام خارج و گروه ۱+۵ تبدیل به ۱+۴ شد، خاطرنشان کرد: بنده همان زمان این صحبت رئیس جمهور را نقد کردم و گفتم که اروپا و آمریکا سر و ته یک کرباسند و نقش پلیس خوب و بد را بازی می کنند و اروپا صرفاً به دنبال وقت کشی و فرصت دادن به آمریکاست و هیچ اقدامی برای حفظ برجام انجام نمی‌دهد.
رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه البته اینستکس یک سطل بدون آب است و خروجی آن به کار ما نمی آید، تصریح کرد: سازوکار اینستکس اروپایی‌ها فقط در خدمت اقلامی شامل غذا و داروست در حالی که از طریق اینستکس باید شرایطی فراهم گردد تا روابط ایران با همه کشورهای دنیا به ویژه در زمینه اقتصادی تسهیل شود.
ذوالنور با تأکید بر اینکه باید روابط اقتصادی جمهوری اسلامی با تمام کشورهای دنیا عادی‌سازی شود، گفت: در واقع باید روابط پولی و بانکی ما تسهیل شود و امکان فروش نفت کشورمان به تمام کشورها وجود داشته باشد اما اینستکس در زمینه‌هایی چون مسائل بانکی و فروش نفت، مشکلات کشورمان را حل نمی کند و به درد ما نمی‌خورد.
وی با بیان اینکه اینستکس مدنظر اروپا انتظارات ما را برآورده نمی کند، خاطرنشان کرد: در صورتی که اروپایی‌ها با اجرای اینستکس همه حقوق مصرح ما در برجام را تأمین کنند، این سازوکار خوب است اما اگر این چنین نباشد قطعاً ما گام سوم کاهش تعهدات خود در برجام را محکم‌تر برمی‌داریم.
گام سوم گام سرنوشت
در پی افزایش تنش میان ایران و آمریکا و همچنین برداشته نشدن گام استواری از سوی سه کشور اروپایی حاضر در برجام برای دفاع از منافع ایران در برابر تحریم‌های فزاینده ایالات متحده، ایران تصمیم گرفت تا به صورت گام به گام از تعهدات هسته‌ای خود در چارچوب برجام بکاهد و پس از برداشتن دو گام در این راستا، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز شنبه 12 مرداد سال جاری، اجرایی شدن گام سوم را اعلام کرد.
وی با بیان این که همه کشورهای عضو کمیسیون مشترک برجام به اجماع رسیده‌اند که آمریکا باعث همه تشنج‌هاست، تصریح کرد که خواسته های ایران از آغاز روشن بود و انتظاری فراتر از برجام نداشت.
ظریف با تاکید به اینکه اگر برجام توسط دیگران به شکل کامل اجرا نشود ما هم به شکل ناقص آن را اجرا می کنیم، گفت: این در اختیارات جمهوری اسلامی است که در این باره تصمیم بگیرد و حتما اگر تعهدات طرف های خارجی برجام اجرا نشود، این گام در امتداد اقدامات قبلی برداشته خواهد شد و البته همه اقدامات ما در چارچوب برجام بوده است.
با توجه به افزایش احتمال اجرایی شدن گام سوم کاهش تهعدات برجامی از سوی ایران، در این گزارش به بررسی میزان جدیت ایران در برداشتن گام سوم، گزینه‌های پیش روی کشورمان برای این گام و همچنین نتایج این اقدام در سطح داخلی و بین‌المللی خواهیم پرداخت.
جدیت ایران در برداشتن گام سوم و شدید بودن محتوای آن
در مهم‌ترین اظهارات مقامات داخلی پیرامون گام سوم «ابوالفضل حسن‌بیگی» عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه تصمیمات لازم برای برداشت گام‌های بعدی در جهت کاهش تعهدات برجامی اتخاذ شده و گام سوم نیز به هنگام عملیاتی می‌شود، تصریح کرد: اروپاییان تاکنون خلاف تعهداتشان عمل کرده‌اند و ما نمی‌توانیم دست روی دست بگذاریم و منافع کشورمان را فدا کنیم، پس اگر در روابط بین الملل به خواسته و منافع ملی ما و قراردادهایی که منعقد می‌کنیم احترام گذاشتند، ما هم احترام می‌گذاریم در غیر این صورت اقدامات لازم را در راستای منافع ملی انجام می‌دهیم.
«محمدابراهیم رضایی» رئیس کمیته هسته‌ای مجلس نیز گفت: تصمیمات لازم برای برداشت گام‌های بعدی در جهت کاهش تعهدات برجامی اتخاذ شده است و اگر طرف‌های باقی‌مانده در برجام برای نجات این معاهده بین‌المللی گام جدی برندارند، ایران گام‌های بعدی خود را برمی‌دارد.
همچنین «محمد جمالی نوبندگانی» عضو کمیسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با تاکید به اینکه ما کاری به تهدیدات طرف غربی نداریم و گام دوم را هم محکم و قاطعانه برداشتیم، گفت: گام‌های بعدی جمهوری اسلامی در کاهش تعهدات برجامی بسیار سرنوشت‌ساز است و اگر اروپایی‌ها و امریکایی‌ها به برجام بازنگردند و تعهداتشان را انجام ندهند، عملاً برجامی وجود نخواهد داشت.
«اسحاق جهانگیری» معاون اول رییس جمهور نیز با اشاره به خروج یک جانبه آمریکا از برجام و وضع تحریم ها علیه ایران و اینکه اجازه ندادند ملت ایران از دستاوردهای برجام بهره‌مند شوند، تصریح کرد که در چنین شرایطی ایران به تمامی تعهدات در چارچوب برجام پایبند ماند، اما طرف مقابل، کمترین قدمی در راستای اجرای تعهدات برجام برنداشته و طبیعی است که ایران در مقطعی واکنش نشان دهد چرا که صبر هم دوره‌ای دارد.
وی با اشاره به اینکه کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران قابل بازگشت است، به کشورهای طرف قرارداد در برجام هشدار داد که از فرصت ۶۰ روزه تا شروع گام سوم کاهش تعهدات از سوی ایران استفاده کنند.
مجموع این اظهارات نشان دهنده آن است که مقامات ایرانی در برداشتن گام سوم بسیار جدی هستند و محتوای این گام نیز بسیار پربار است، اما اینکه اقدامات شامل چه می‌تواند باشد، در ادامه گزارش با این خواهیم پرداخت.
واکنش کشورهای عضو برجام به گام سوم
اقدامات ایران تاکنون با رجزخوانی‌ها و افزایش تهدیدات ایلات متحده و همچنین نارضایتی اروپاییان همراه بوده است، اما اظهارات طرف‌های روس و چینی در این زمینه جالب‌تر است.
«سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه پس از نشست کمیسیون مشترک برجام در وین گفت که در این نشست از ایران خواسته شد تا گام سوم کاهش تعهد خود به برنامه جامع اقدام مشترک را انجام ندهد و همچنین رئیس هیأت چینی نیز گفت که تمامی طرف‌ها خواستار حفظ توافق هسته‌ای بوده و مخالفت خود را با موضع آمریکا ابراز داشته‌اند.
هرچند این اظهارت کلی به نظر می‌رسند اما بیان آنها از سوی طرف روس و چینی نشان می‌دهد که آنها نیز متوجه عزم جدی ایران شده و به درکی از ابعاد احتمالی این اقدامات دست یافته‌اند.
گام سوم، گام پایانی؟
«مهدی محمدی»، کارشناس مسائل هسته‌ای در گفتگو با روزنامه «فرهیختگان» با اشاره به چشم‌انداز اقدامات ایران در مسیر کاهش تعهدات هسته‌ای گفت: «گام سوم در هر شرایطی باید برداشته شود و مسیری که تهران شروع کرده تا قبل از تغییر محاسبات آمریکا در حوزه تحریم‌ها و توقف تروریسم اقتصادی علیه ایران،نبایدمتوقف گردد.
وی درباره گزینه‌های ممکن در گام سوم به برداشتن محدودیت‌ها در حوزه تحقیق و توسعه، غنی‌سازی و ماشین‌های سانتریفیوژ و در رده دوم به افزایش درصد غنی‌سازی و تغییر محل غنی‌سازی از نطنز به فوردو که به معنی آغاز غنی‌سازی 20 درصد است، اشاره کرد.
این کارشناس مسائل هسته‌ای تصریح کرد که اگر کار به مرحله سوم کاهش تعهدات برسد، تقریبا بدان معناست که ما از همکاری طرف‌های دیگر برای حفظ برجام ناامید شده‌ایم و بنابراین باید گام‌های بسیار بلندتری از دو مرحله پیشین برداریم.
لغو بیشتر تعهدات و اجرای پروتکل الحاقی
محمدی اقدامات دیگر ازجمله کاهش دسترسی و بازرسی‌های آژانس و جمع‌آوری دوربین‌های آژانس از تاسیسات حساس در ایران را گام مهم دیگری دانست که در کنار سایر گزینه‌ها همگی باید تجمیع شده و در گام سوم کاهش تعهدات اعمال شوند، چراکه ممکن است اساسا گام چهارمی وجود نداشته باشد و گفت که مجموعه اقدامات یادشده به‌منزله فروپاشی برجام نیست، زیرا همچنان طبق ماده 36 برجام خواهد بود و تعهدات دیگری مانند افزایش ندادن تعداد سانتریفیوژهای نصب‌شده در نطنز و اجرای پروتکل الحاقی در ایران نیز در برجام باقی خواهد ماند، که جزء تعهدات کلیدی برجام است و ما آنها را ادامه دهیم.
وی تاکید می‌کند که در صورت برداشتن چنین گامی، نخستین مساله این است که همچنان تعهداتی کلیدی باقی ماند و دست ایران خالی نخواهد شد و دوم اینکه واقعیت این است که طرف مقابل گزینه‌ای برای افزایش فشار ندارد که ما بخواهیم به آن پاسخ دهیم، آنها تمام گزینه‌هایشان را به‌طور کامل خرج کرده‌اند و اگر ما هم بخواهیم به صورت متقابل محیط راهبردی را موازنه کنیم و وارد مذاکرات معنادار شویم، باید کاهش تعهدات خود را در سقف انجام دهیم، وگرنه مذاکرات معنایی نخواهد داشت.
این کارشناس مسایل بین‌المللی در پایان تصریح می‌کند که اگر ما بتوانیم تنشی را به‌طور مهندسی‌شده افزایش داده و فضای افزایش تنش را مدیریت کنیم، در تغییر دادن محاسبات طرف مقابل توفیق بهتری خواهیم داشت، پس ایران باید فشار را تا زمانی که طرف مقابل داوطلب کاهش تنش باشد و گام‌های ملموسی را برای کاهش تنش بردارد، ادامه دهد.
بند غروب برجام روی دور تند!
اما نظر برخی کارشناسان که مسئولیت‌هایی نیز در برنامه هسته‌ای کشورمان دارند با محمدی تا اندازه‌ای متفاوت است. برای نمونه «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی با تاکید بر لزوم درک جدیت ایران از سوی طرف مقابل بازهم به کاهش گام به گام تعهدات در چارچوبی بیش از 3 گام اعتقاد داشته و گفت: محدودیت‌هایی که قرار بود در سال‌ها و در ایستگاه‌های مختلف به‌طور خودکار کاهش یابد، از نظر زمانی جلو می‌بریم تا ببینیم چه می‌شود.
این گفته کمالوندی بدان معناست که باید کاهش تعهدات ایران را در چارچوب همان گام‌های بند غروب برجام، اما با شتابی بسیار بیشتر تحلیل کرد.
کمالوندی درباره گزینه‌های مطرح برای اجرا در گام سوم کاهش تعهدات برجامی گفت: سلیقه‌های مختلفی دراین‌باره هست، اما مهم آن است که در انتخاب گزینه‌ها لجبازی نمی‌کنیم بلکه با آرامش، حساب‌شده و متناسب با نیازهای کشور اقدام می‌کنیم که یکی از این گزینه‌ها می‌تواند افزایش تعداد سانتریفیوژها یا نصب دوباره سانتریفیوژهای «آی آر تو» یا «آی آر توام» و افزایش تعداد سانتریفیوژهای فعال در آبشارهای غنی‌سازی باشد.
غنی 20 درصد در گام سوم؟
سخنگوی سازمان انرژی اتمی درباره امکان غنی‌سازی ۲۰ درصد در گام سوم کاهش تعهدات، گفت که سوخت ۲۰ درصد اکنون مورد نیاز ما نیست، اما اگر بخواهیم آن را تولید کنیم وقتی از سقف 3/67 درصد گذشتیم دیگر هیچ مشکلی برای این کار نداریم، این گزینه و گزینه‌های بالاتر نیز در شورای عالی امنیت ملی مطرح است، منتها هر یک در جای خودش اجرا می‌شود و قرار نیست اکنون که کشور نیاز به قابلیت دیگری دارد، تنها به این علت که طرف مقابل را بیشتر بترسانیم، سراغ اقدام دیگری برویم.
کمالوندی همچنین هشدار داد که اکنون مطمئن هستیم اقدامات ما در بازگشت‌پذیری مشکلی ندارد، اما در بلندمدت می‌تواند با رفتن به جلو و به سمت گزینه‌های بیشتر، کار سخت‌تر شود.
افزون بر اظهارات این مقام مسئول و رسمی سازمان انرژی اتمی، تحلیل یکی دیگر از مسئولان که محدودیت‌های دیپلماتیک کمتری دارد نیز، درباره گزینه‌ها و نتایج گام سوم ایران جالب توجه است.
«سیدمحمود رضا آقامیری» نماینده ایران در طرح سزامی (مرکز تابش سینکروترون برای تحقیقات و علوم کاربردی در خاورمیانه) که به گونه‌ای در پیوند با فعالیت‌های اتمی کشورمان است، در گفتگو با مشرق گفت که در برنامه‌ریزی گام‌های کاهشی همه‌چیز باید ناظر به بازگشت به شرایط قبل از برجام باشد، پس باید ببینیم در آن زمان در چه مرحله‌ای بودیم و اکنون چه مواردی را محدود کرده‌ایم.
وی گفت که در مرحله بعدی باید افزایش حجم غنی‌سازی و میزان انباشت آن در دستورکار قرار گیرد، زیرا ما غنی‌سازی را تا 3.67 درصد انجام می‌دادیم و تا 5.1 درصد نیز هنوز، سطح پایین به شمار می‌رود، همچنین طراحی مجدد و بازیافتی رآکتور اراک می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
آقامیری بر خلاف نظر محمدی، افزایش سطح غنی‌سازی به 20 درصد را مناسب گام سوم ندانست و گفت این اقدام باید در امتداد استراتژی کاهش پلکانی تعهدات قرار گیرد؛ چراکه بازگشت به غنی‌سازی20 درصد به‌منزله بازگشت صددرصدی به شرایط قبل از برجام خواهد بود و ایران هم اصرار ندارد اینها را در یک بازه زمانی کوتاه انجام دهد.
گام سوم گام پایانی نیست!
وی در توضیح گزینه افزایش شمار سانتریفیوژها نیز خاطرنشان کرد: چون افزایش شمار سانتریفیوژها نقض برجام است ما می‌توانیم تحقیق و توسعه در سانتریفیوژهای نسل‌های دیگر را در دستورکار قرار دهیم تا اگر لازم بود به‌سرعت بتوانیم اقدام به گسترش و صنعتی‌کردن آنها بکنیم، زیرا راهبرد ایران فعلا پیشروی گام‌به‌گام است.
این استاد دانشگاه به خلاف نظر برخی کارشناسان تصریح کرد که گام سوم باید دربرگیرنده بخشی از موارد یادشده باشد نه همه آنها؛ چراکه این گام احتمالا نمی‌تواند گام آخر تلقی شود.
قطع همکاری در پروتکل الحاقی
آقامیری برخلاف نظر محمدی که لغو همه تعهدات در گام سوم را به جز پروتکل الحاقی لازم می‌داند، معتقد است که هرچند کاهش تهعدات باید تدریجی و بیشتر از سه گام باشد، اما در همین راستا حتی می‌توان اجرای پروتکل الحاقی را نیز تعلیق کرد.
وی بر این باور است که در مسیر کاهش تعهدات ادامه بازرسی‌ها به‌طور طبیعی معلق خواهد شد و ایران می‌تواند ادامه همکاری داوطلبانه در پروتکل الحاقی را نیز متوقف کند و تنها تا حد ان‌پی‌تی به آژانس اجازه سرکشی بدهد؛ نه بیشتر از آن.
آقامیری دلیل آن را این گونه توضیح می‌دهد که تهران ارتباط خود با آژانس و 1+5 را قدری متفاوت می‌بیند. ما به همکاری با آژانس ادامه می‌دهیم و تنها چیزی که مرتبط با 1+5 است مساله پروتکل الحاقی است که ایران آن را داوطلبانه اجرا می‌کند؛ همکاری‌ای که شاید بتوان در صورت لزوم آن را نیز متوقف کرد.
گام سوم گام سرنوشت ساز
با توجه به آنچه گفته شد ایران گزینه‌های بسیاری برای برداشتن گام سوم خود و حتی برنامه‌ریزی گاهمهای بیشتر دارد، اما مساله این است که آیا ایران می‌تواند این کار را به آرامی و به صورت پلکانی انجام دهد یا اینکه زمان محدودی برای انجام این کار دارد و تعلل به زیان کشور تمام خواهد شد.
نظر به اینکه رشد کاهش تعهدات در هر گام از یک الگوی تصاعد هندسی پیروی می‌کند، به این معنی که در هر مرحله حجم کاهش تعهدات یکسان نبوده و افزایش یافته است، می‌توان اینگونه گفت در صورت اجرای گام سوم، واکنش طرف مقابل می‌تواند همه چیز را روشن کند، زیرا در صورت انتخاب هریک از گزینه‌های یاد شده و بدون نیاز به لغو همه تعهدات، کاهش به اندازه‌ای بزرگ است طرف مقابل مجبور به نشان دادن نیت اصلی خود خواهد شد.
از سوی دیگر نوع انتخاب گزینه‌ها از سوی ایران نیز اهمیت اساسی دارد، زیرا هرچند نیازی به لغو همه تعهدات نیست، اما اینکه جمهوری اسلامی کدام یک را اجرا نخواهد کرد، مسیر آینده کشورمان برای برخورد با مساله هسته‌ای را برای طرف‌های دیگر برجام روشن خواهد کرد و به هممین دلیل است که ایران بر قاطعیت در گام سوم تاکید داشته و احتمالا جدی ترین گزینه البته عقلانی را برخواهد گزید.
در این صورت ایران پس از گام سوم با بررسی شرایط و رفتار طرف روبرو و همچنین شرکا و دوستان خود خواهد توانست تا در مورد ادامه کاهش تعهدات خود یا توقف آن و یا شتاب بخشیدن و پرمایه کردن محتوای هر گام تصمیم‌گیری کند.
پس باید در انتظار برداشتن گام سوم و واکنش طرف مقابل در برابر آن نشست، زمانی که چندان هم طولانی نخواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید