سورپرایز ایران و عربستان برای منطقه

روزنامه آرمان ملی چهارشنبه هفتم مهر برای بررسی مذاکرات اخیر میان ایران و عربستان و راهکارها برای تنش‌زدایی میان طرفین با حشمت‌الله فلاحت‌پیشه تحلیلگر مسایل بین‌الملل و رییس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس به گفت‌وگو پرداخته است که می‌خوانیم:‌ مذاکرات منسجمی میان ایران و عربستان برگزار شده و در ۳ دور گذشته مذاکرات طرفین، هر دو کشور نسبت به این مذاکرات و سازنده بودن آن ابراز خرسندی و امیدواری کرده‌اند. این نکته‌ای است که مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق نیز بر آن تاکید داشته است. آنچه مسلم است حرکت ایران و عربستان به سمت تنش‌زدایی می‌تواند بسیاری از مشکلات منطقه را حل و فصل کند و روابط دوجانبه این دو کشور نیز ثمرات خاص خود را خواهد داشت.

تحولات اخیر در حوزه مذاکرات ایران و عربستان را چگونه تحلیل می‌کنید؟

نیاز اصلی سیاست خارجی کشورمان تنش‌زدایی است که متاسفانه کمتر نسبت به آن توجه می‌شود. در کل اگر سیاست خارجی چند دهه اخیر کشورمان را ارزیابی کنیم بیشتر در سیاست خارجی تنش‌زایی شکل گرفته تا تنش‌زدایی و این محدود به وزارت خارجه نمی‌شود. افراد مختلف مسئول و غیرمسئول عملا در موضع‌گیری‌ها و بسترهای مختلف به نحوی عمل کردند که سیاست خارجی ایران به شدت تنش‌آمیز شده و به همین دلیل می‌بینیم که بازیگران کوچک و بزرگ در دنیا به راحتی می‌توانند سیاست‌های خود را علیه ایران پیش ببرند. سیاست‌هایی که اوج آن تحریم و فشارهای آن بر کشورمان مشهود است. از طرفی اقدامات ایذایی که در شمال کشورمان شکل می‌گیرد نیز ناشی از این است که به حدی ایران اوضاع تنش را برای خود ایجاد کرده که حتی کشورهای بسیار کوچک هم در مواجهه با ایران بسترهایی را شکل می‌دهند که در شرایط عادی حتی به خود جرات چنین رفتارهایی را نمی‌دادند. 

موضوع روابط ایران  و عربستان نیز رکنی از این مسائل است. واقعیت قضیه این است که ایران و عربستان محکوم به همکاری با یکدیگر هستند. به هر حال این دو کشور دو  قدرت اصلی منطقه و جهان اسلام هستند و حتی اگر کل مناسبات سیاسی و اقتصادی آنها نیز قطع باشد واقعیتی وجود دارد که سالیانه هزاران نفر برای برگزاری حج تمتع و عمره راهی عربستان می‌شوند یا بسیاری از شیعیان عربستان برای زیارت به ایران می‌آیند. لذا این واقعیت نشان می‌دهد که ایران و عربستان باید مناسبات خود را مدیریت کنند. در طی چند سال اخیر یک خواست مبتنی بر دستکاری در تحولات منطقه در میان کشورهای مختلف شکل گرفت که آن باعث شد چالش بین کشورها به‌ویژه ایران و عربستان زیاد شود.

به هر صورت تحولاتی در مناطق مختلف شکل گرفت که بسیاری سعی کردند این تحولات را به یک عاملی که زمینه اختلاف را داشته ربط دهند و با ایجاد یک چالش مذهبی مناسبات ایران و عربستان را به شدت متعصبانه شعله‌ور ساختند و این به ضرر دو کشور بود. من بارها گفتم که اگر تنش‌زدایی دهه ۱۹۹۰ میلادی بین ایران و عربستان ادامه پیدا می‌کرد  منطقه خیلی از مسائل چند سال اخیر را به خود نمی‌دید و نسل ما چنین مصائبی را نمی‌دید. در خلأ روابط ایران و عربستان و حاکم شدن جریانات افراطی بر تحولات منطقه ما می‌بینیم مسائلی در دنیای اسلام شکل گرفت که کمتر در دنیای امروز چنین مصیبت‌هایی شکل می‌گیرد. 

برای بهبود روابط دو کشور و حرکت به سمت تنش‌زدایی چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید؟ 

معتقدم ایران و عربستان باید وارد فضای تنش‌زدایی جدی شوند و می‌توانند مبادله سفیر داشته باشند. حوزه‌های مختلف کاهش تنش را به صورت دوجانبه دنبال و در عین حال حوزه‌های مختلف همکاری را احیا کنند. به هر حال در زمینه‌هایی مثل حج، تروریسم و... موجب می‌شود این شرایط را دنبال کرد. ایران و عربستان در دهه ۱۹۹۰ میلادی موافقت‌نامه‌های امنیتی را هم با هم بستند که امروز می‌توانست مانع از خیلی از مسائل شود. اما متاسفانه دو طرف منتظر ماندند که کشورهای ثالثی این دو را به هم نزدیک کنند. به هر صورت معتقدم ایران و عربستان باید در راستای احیای روابط چند گام بردارند. گام اول تنش‌زدایی و محدود کردن حوزه‌های تنش است. گام دوم جلوگیری از تکرار دخالت عامل آشوب‌ساز و متعصب اختلافی است که در گذشته جولان می‌داد. چه کسانی در عربستان خون شیعه را مباح دانستند و چه کسانی در ایران سفارت عربستان را مورد تعرض قرار دادند.

گام سوم نیز این است که ایران و عربستان باید مناسبات پایداری را بین خود تعریف کنند که این مناسبات بر بنیادهای اشتراکی شکل بگیرد و اعمال اختلافی در آن به حاشیه رانده شود. با حفظ حرکت، تساهل و مدارا می‌توان مانع از این شد که اگر هم اختلافاتی هست این اختلافات منجر به تنش نشوند. در طول دو دهه اخیر متاسفانه این عوامل اختلافی بودند که پایه این مناسبات را تعریف کردند و بنیاد این مناسبات تنش‌آمیز شکل گرفته است. البته اخیرا گفت‌وگوهای خوبی شکل گرفته است و دو جریان اصلی سیاسی در ایران  و دولت گذشته و کنونی تردید ندارند که باید این تنش‌زدایی صورت گیرد. در عربستان نیز این شرایط شکل گرفته و باید طرفین دغدغه‌ها و ملاحظات طرف مقابل را در نظر بگیرند. هم ایران باید سعی کند که شرایط غیر تنش‌آمیزی مثل یمن شکل بگیرد و یمن هم به عنوان ثمره این رفع تنش روی آرامش به خود ببیند و هم اینکه در فراتر از منطقه این امکان تنش‌زدایی فراهم شود. به نظرم صحبت‌های شاه عربستان در سازمان ملل صحبت‌های ملایمی بود که دیدیم و انتظار این بود که در ایران هم در سطح رئیس‌جمهور واکنش‌های مثبتی نشان داده شود.

نقش کشورهای ثالث مثل عراق را در میانجی‌گری میان ایران و عربستان چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

معتقدم علت اینکه کشورهایی مثل امارات، عراق و... سعی می‌کنند نقش میانجی را بازی کنند و کشورهای دیگر مثل مصر و اردن از این روند دفاع می‌کنند به این علت است که شرایط جدیدی در دنیا شکل گرفته است. به نحوی که این شرایط را ترامپ شروع کرد و  بایدن هم ادامه داد و آن ارجح شدن و اولویت یافتن منافع ملی کشورها است. چنانکه آمریکا در این مسیر به هیچ‌کس رحم نکرد. لذا کشورهای منطقه نیز به این نتیجه رسیدند که اگر واقعا بخواهند آینده امیدوارکننده‌ای را داشته باشند و تجربیاتی مثل داعش تکرار نشود محکوم به همکاری با یکدیگر هستند. اگر ایران و عربستان تنش‌زدایی کنند و این مهم  بر بنیانی پایدار شکل بگیرد زمینه برای رفع فراگیرتر تنش‌ها فراهم خواهد شد.