هشدار درباره توقف مذاکرات هسته ای

این در حالی است که با تغییر دولت در ایران وقفه نسبتا طولانی بین مذاکرات دور ششم و هفتم رخ داده و از آن مهم‌تر اینکه نوع رویکرد دولت جدید در ایران نیز تغییر کرده و مذاکرات را نتیجه محور دنبال می‌کنند و قائل به فرسایش مذاکرات نیز نیستند. حال باید دید مذاکرات دور جدید چه زمانی و تحت چه شرایطی انجام خواهد شد. آنچه مسلم است این مذاکرات برای کشورمان از اهمیت بالایی برخودار است و باید توافقی که منافع ملی در آن لحاظ گردد شکل گیرد. در این راستا برای بررسی حواشی پیرامون برجام، اظهارات طرفین و آینده این توافق «آرمان ملی» با قاسم محبعلی مدیر کل پیشین خاورمیانه وزارت امورخارجه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل به گفت و گو پرداخته است که می‌خوانید.  با توجه به تحولات اخیر حول محور برجام و اظهارات طرفین حاضر در این توافق شرایط برجام  و احیای آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟  همه کشورها به دنبال این هستند که یک نتیجه عملی از مذاکرات بدست آورند و اساسا مذاکرات برای رسیدن به هدف‌های مشخص و کسب منافع است. اینکه گفته شود به دنبال نتیجه عملی از مذاکرات هستیم امری کاملا بدیهی است. مثل این می‌ماند که بگوییم خورشید نور می‌دهد. لذا گفتن بدیهیات چیزی را حل نمی‌کند. مساله مذاکرات هسته‌ای به گونه‌ای است که برجام بیش از هر چیزی یک توافق امنیتی است و آنچه باعث شد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت که مسئول حفظ صلح و امنیت در جهان است برود این بود که قدرت‌های جهانی برنامه هسته‌ای ایران را در تناقض با صلح و امنیت منطقه و جهان می‌دانستند و از این رو پرونده ایران را به شورای امنیت انتقال دادند و مسائل پس از آن و توافق برجام پیش آمد. تحریم‌های اروپایی و آمریکایی که لحاظ شد برای جلوگیری از فعالیت و پیشرفت ایران و خطر امنیتی بود. به نظر می‌رسد که اگر مذاکرات به نتیجه نرسد بحث امنیت بالا می‌گیرد و طرف‌های مقابل چه بخواهند از ابزار تحریم حداکثری استفاده کنند و چه برنامه  ایران را مجددا به شورای امنیت بفرستند و شش قطعنامه قبلی بر اساس بند 41 احیا شود بالاخره به اقداماتی دست خواهند زد. خطری هم که وجود دارد اینکه ایران را به بند 42 که اقدامات اجرایی است ارجاع دهند. لذا طرف مقابل ابزار لازم را برای اینکه این بحث را پیش ببرد دارد. در طرف ایرانی نیز چون تحریم آثار اقتصادی دارد و اقتصاد ایران تحت تاثیر تحریم‌ها به شدت افول کرده است عدم توافق ضربه بسیاری بر اقتصاد کشورمان وارد خواهد کرد. از سال 2009  تاکنون که تحریم‌ها ایجاد شده می‌توانیم بگوییم نه تنها اقتصاد ایران رشد نکرده بلکه سقوط کرده است. حال آثار دیگری همچون  نرخ ارز، بیکاری، تورم و به خطر افتادن سلامت و معیشتی مردم نیز آثار بعدی این مساله است. بنابر این اگر می‌خواهد اقتصاد را حل و فصل کند چاره‌ای جز این نیست که پرونده برجام و این تهدید طرف‌های مقابل رفع شود. در غیر این صورت راه دیگر این است که ایران به سمت توسعه برنامه هسته‌ای خود برود و توسعه برنامه هسته‌ای نیز مسلما مفهوم اقتصادی ندارد. بلکه بدین معنا است که ایران از برنامه هسته‌ای خود مثل کره شمالی انحراف پیدا کند و تعهداتی که بر اساس N.P.T و برجام دارد را کنار بگذارد و به سمت تولید سلاح برود. گرچه تبعا این روال هیچ کمکی به وضعیت اقتصادی  نمی‌کند بلکه باعث افزایش تحریم‌ها شده و اقتصاد ایران را در معرض ضربه‌‌های سنگین‌تر و تهدیدات بیشتر اقتصادی  قرار دهد.   با توجه به اینکه همه طرف‌های برجام و آمریکا به احیای برجام تاکید دارند این نوع نگرش‌های همسو می‌تواند در دور جدید مذاکرات پیش رو موجبات ایجاد توافق را فراهم آورد؟ معتقدم مذاکرات در دور ششم به سقف خود رسیده بود و برای بازگشت به برجام هم طرف ایرانی و هم طرف آمریکایی باید تصمیمات سخت سیاسی می‌گرفتند. اکنون نیز اضافه کردن هر موضوع جدید به مذاکرات هم می‌تواند این مذاکرات را در حالت بدبینانه به شکست بکشاند که احتمال آن زیاد است و در حالت خوشبینانه نیز زمان را طولانی می‌کند و طبیعتا هر چه زمان طولانی‌تر باشد این مردم ایران هستند که خسارت می‌بینند. تولید‌ناخالص ملی ایران نشان می‌دهد  که ایران تا چه میزان خسارت دیده است. اگر مناقشه هسته‌ای ایران نبود حتما تولید ناحالص داخلی ایران حتما بیشتر از عربستان و ترکیه بود و حجم صادرات و واردات به چند صد میلیارد دلار می‌رسید نه اینکه به زیر50 میلیارد دلار سقوط کند.  بنابر این طول کشیدن و تاخیر در مذاکرات حتما به ضرر ایران است و ایران طرفی از سیاست طولانی کردن زمان و اینکه ما به زودی بر می‌گردیم اما این به زودی معلوم نیست نخواهد بست. این یک اشتباه در محاسبه است و کسانی که تجربه در سیاست بین‌الملل ندارند و بر روی این قضیه کار نکردند می‌توانند دوباره به آزمون و خطا روی آورند و همان‌طور که در دولت احمدی‌نژاد اتفاق افتاد کشور را با مشکلات جدیدی مواجه کنند. لذا اگر سیاست سلیم و حکیمانه‌ای وجود داشته باشد بر اساس آن باید از همان نقطه‌ای که در دولت قبلی مذاکرات متوقف شد از همان نقطه شروع کنند و به برجام 2015 باز گردند. بعد موضوعات دیگری وجود دارد که هم برای ایران مهم است و هم طرف‌های مقابل که می‌توانند سر فرصت بر روی آن مسائل هم مذاکره کنند، چراکه ایران می‌تواند در وضعیت و شرایط بهتری با طرف‌های مقابلش مذاکره کند.  برخی معتقدند تاخیر در آغاز مذاکرات از سوی ایران به این دلیل است که ایران بخواهد از غربی‌ها پیش یا در حین مذاکرات امتیازاتی را بگیرد؛ اساسا چه میزان با این گزاره موافقید و غربی‌ها به این موضوع راضی خواهند شد؟ اصولا دیپلماسی و مذاکره بر اساس داد و ستد صورت می‌گیرد. یعنی هیچ طرفی چیزی را به طرف مقابل نمی‌دهد مگر اینکه در مقابل چیزی را دریافت کند. لذا نیاز است که این موضوع نیز در میز مذاکره مشخص شود. اینکه انتظار داشته باشیم طرف مقابل بدون اینکه تضمینی داشته باشد که طرف ایرانی اقدامی صورت می‌دهد بخواهد امتیازاتی بدهد به این معنی است که اگر قرار است مثلا آمریکایی‌ها ده میلیارد آزاد کنند ایران هم باید بخشی از گام‌‌های عقب نشینی خود در برجام را کنار گذاشته و به همان اندازه بازگردد. به عبارتی سیاست بازگشت گام به گام به برجام در دستور کار قرار گیرد. به این مساله نیز اشاره کنم که طرف حساب ایران، آمریکایی‌ها هستند و دیگران واسطه مذاکرات هستند و اروپایی‌ها چینی‌ها و و روس‌ها صرفا واسطه مذاکرات بوده و تاثیری در اصل رفع تحریم‌ها نخواهند داشت. بنابر این می‌شود یکباره یا گام به گام به برجام بازگشت.   با توجه به اینکه ایران به نتایج عملی و ملموس از مذاکرات می‌اندیشد، فکر می‌کنید آمریکایی‌‌ها به لغو تحریم‌ها آنطور که ایران مطرح کرده تن خواهند داد؟ تحریم‌هایی که آمریکایی‌ها در مذاکرات 2015 متعهد شدند که آنها را بگردند امکان برگشت دارد و برخی تحریم‌های دیگری که در اختیار رئیس جمهور قرار دارند می‌توانند لغو شوند. اما اینکه در مورد کل تحریم‌ها صحبت شود ایران در دسته‌های مختلفی تحریم شده است. تحریم‌هایی که مربوط به تروریسم، حقوق بشر، سیاست خاورمیانه‌ای و قدرت دفاعی ایران است و هر کدام  نیاز به مذاکرات جداگانه دارد و اینکه خواسته باشیم با برجام آن تحریم‌ها برداشته شود طبیعتا انتظاری چندان بر آورده شدنی نیست.