ایران و روسیه و چین در منطقه خاکستری | احیای برجام دشوارتر از آنچه تصور می‌شود

چین و روسیه به همراه متحدانشان همچون کره شمالی و ایران، جهان را وارد رویارویی در «منطقه خاکستری» کرده اند که فضایی بین جنگ و صلح است و به این کشورها امکان می دهد دست به اقداماتی بزنند که از نظر قانونی، اقدام جنگی محسوب نمی شود و به مرتکبان آن اجازه می دهد از مجازات بگریزند. حملات سایبری، حملات تبلیغاتی و به خدمت گرفتن عوامل محلی برای پیشبرد اهدافشان در دیگر کشورها از جمله این اقدامات است.

نگاهی به مذاکرات وین درباره برنامه هسته ای ایران نشان می دهد دستیابی به توافق جدید در این زمینه، دشوار است و بازگشت به توافق سال 2015 نیز دشوار به نظر می رسد به ویژه که آمریکایی ها و اروپایی ها اذعان دارند این توافق به علت پیشرفت ایران در برنامه هسته ایش، از درون تهی شده است.

نظرسنجی ها در آمریکا نشان می دهند که به احتمال زیاد دموکرات ها در انتخابات میان دوره ای کنگره، اکثریت را در مجلس سنا و مجلس نمایندگان از دست خواهند داد و حتی ممکن است در انتخابات آینده ریاست جمهوری نیز جمهوری خواهان به کاخ سفید بازگردند. به همین علت، تهران تمایلی به توافق با یک رئیس جمهوری ضعیف ندارد که به علت از دست دادن اکثریت در کنگره، نخواهد توانست به تعهداتش پایبند بماند و حتی احتمال دارد با ورود یک جمهوری خواه به کاخ سفید، تجربه دونالد ترامپ تکرار شود.

از سوی دیگر، واشنگتن نمی تواند خواست ایران را برای لغو همه تحریم ها بپذیرد و در عین حال، دولت کنونی آمریکا تمایلی به رویارویی نظامی با هیچ کس، به ویژه ایران ندارد. تندرو بودن دولت ابراهیم رئیسی نیز موجب می شود ایران تمایلی به امتیاز دادن و حتی قبول راه حل میانه و موقت، نداشته باشد.

کاهش بخت دستیابی به توافق با ایران و اصرار واشنگتن بر دور ماندن از خطر، در کنار ادامه دادن دیگر بازیگران مثل روسیه و چین و ایران به بازی در «منطقه خاکستری» به عنوان یک راهبرد در سیاست خارجی، موجب تشدید کشمکش های منطقه ای خواهد شد. شاید تنها فایده چنین وضعی این باشد که سران عرب را متقاعد کرده است مشکلات منطقه باید به دست کشورهای منطقه حل شود. به همین علت است که شاهد تلاش های عربستان و امارات برای زدودن اختلاف بین کشورهای عربی و ایجاد ائتلاف های منطقه ای هستیم که عادی سازی روابط با اسرائیل بخشی از آن است. 

این تصور که مشکلات جهان به محض بازگشت همه طرف ها به برجام حل خواهد شد، ساده انگاری است. نگرانی اصلی این است که کل منطقه در یک دوره انتقالی از نظام قدیم جهانی به نظام جدید جهانی که ویژگی های آن نامعلوم است، معلق مانده است.