باخت سنگین اروپا مقابل ایران

اگرچه تحلیلگران بازار گاز می‌گویند که بعید است روسیه عرضه گاز به اروپا را قطع کند چراکه روسیه در بحران کریمه در سال 2014-2015 نیز گاز را به اروپا رساند و اخیراً هم اعلام کرده بود که به عرضه بی‌وقفه گاز طبیعی به بازارهای جهانی ادامه خواهد داد؛ اما این نگرانی از تأمین پایدار گاز اکنون وجود دارد و مصرف‌کنندگان اروپایی دنبال آن هستند که تا جای ممکن تخم مرغ‌های خود را از سبد روسیه خارج کنند و در سبد دیگری بگذارند چراکه زمستان امسال نیز عرضه گاز روسیه مطابق با نیاز اروپا نبود.

اروپا برای تأمین حدود 40 درصد گاز طبیعی خود به روسیه متکی است. بخش قابل توجهی از گاز روسیه از طریق خطوط لوله از جمله Yamal-Europe (که از بلاروس و لهستان به آلمان می‌گذرد) و نورد استریم یک (که مستقیماً به آلمان و از طریق اوکراین می‌رود) تأمین می‌شود. از سوی دیگر، ایالات متحده نیز چهارشنبه گذشته اعلام کرد که این کشور تحریم‌هایی را علیه شرکت مسئول ساخت خط لوله گاز نورد استریم 2 روسیه اعمال خواهد کرد. تحریم‌ها که شرکت نورد استریم 2 و فعالان این شرکت را هدف قرار می‌دهد، بر پروژه دریای بالتیک که برای دو برابر کردن ظرفیت جریان گاز از روسیه به آلمان طراحی شده بود، فشار می‌آورد و آلمان نیز فرایند ساخت این خط لوله را متوقف کرده است. حتی آلمان، بزرگترین مصرف کننده گاز روسیه اکنون به دنبال جایگزین‌هایی برای تأمین تقاضای گاز خود است.

گاز ایران یکی از گزینه‌های مورد توجه اروپا

مجموع این مسائل، بحرانی جدی را در بازار گاز به تصویر می‌کشد و حتی شنیده می‌شود که اکنون آلمان و حتی کل اروپا، ایران را یکی از گزینه‌ها و جایگزین‌های مهم می‌داند، به‌طوری که فریدون برکشلی، رئیس دفتر مطالعات انرژی وین به «ایران» می‌گوید: «اروپا هم در پیدایش شرایط کنونی مقصر است و در مقابل اعمال تحریم‌های امریکا در سال‌های اخیر مقاومت نکرد، اما حالا شرایط برای اروپا بحرانی است. حتی با راه‌اندازی و رفع تحریم نورد استریم ۲ هم آلمان و اروپا می‌دانند که باید مسیرهای باز دسترسی به گاز را برای خودشان هموار کنند. محتمل‌ترین گزینه توسعه منابع گازی ایران است. در محافلی گفته می‌شود که قطر با جمهوری اسلامی ایران توافق کند تا مقادیری از گاز میادین مشترک با ایران را در ازای پرداخت قیمت و هزینه، به صورت ال.‌ان.‌جی به آلمان و اتحادیه اروپا صادر کند. این یکی از مباحثی است که هفته گذشته رئیس جمهور ایران با مقامات قطری مورد بررسی قرار دادند.»

جایگزینی زمانبر است

آلمان و به‌طور کلی اروپا، اگرچه به دنبال رهایی از وابستگی به گاز روسیه است، اما در کوتاه‌مدت ظرفیت چندانی برای این جایگزینی ندارد. برای مثال، آلمان می‌تواند بخشی از نیاز خود را از نروژ، هلند، بریتانیا و دانمارک نیز از طریق خطوط لوله گاز وارد کند اما تحلیلگران بانک سرمایه‌گذاری بارکلیز می‌گویند که جایگزینی کامل 150 تا 190 میلیارد متر مکعب گاز روسیه به اتحادیه اروپا در کوتاه مدت قابل دستیابی نیست. آنها می‌افزایند که تحویل گاز زمستانی روسیه به اتحادیه اروپا حدود 48 میلیارد متر مکعب با نرخ فعلی خواهد بود که 30 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است.

بر‌اساس پیش‌نویس سندی که هفته گذشته رویترز منتشر کرد، اتحادیه اروپا از کشورها خواسته است تا پیش از زمستان ذخایر گاز طبیعی را پر کنند تا با تقویت ذخایر، با اختلالات عرضه مقابله کنند. این ذخایر ریسک تأمین گاز زمستانی را کاهش می‌دهد اما بازهم نیاز به عرضه پایدار است.

ایران باید برای بازاریابی برنامه‌ریزی کند

نروژ، دومین تأمین کننده بزرگ اروپا اعلام کرده که گاز طبیعی را با حداکثر ظرفیت تحویل بازار می‌دهد و امکان افزایش بیشتر عرضه را ندارد. سعدالکعبی وزیر انرژی قطر نیز روز گذشته اعلام کرد: با توجه به اینکه حجم عمده گاز قطر به قراردادهای بلندمدت خریداران آسیایی اختصاص پیدا کرده، حجم گاز قابل ارسال به اروپا تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد است.

او جایگزینی سریع عرضه گاز روسیه به اروپا را امری غیرممکن خواند و گفت: روسیه ۳۰ تا ۴۰ درصد بازار اروپا را تأمین می‌کند. هیچ کشوری نمی‌تواند این حجم گاز را عرضه کند و ظرفیت این کار از طریق صادرات ال‌ان‌جی وجود ندارد.

به گزارش رویترز این اظهارات وزیر انرژی قطر، نگرانی‌ها نسبت به امنیت تأمین گاز اروپا را وخیم‌تر کرد. در همین حال امریکا نیز به‌تازگی طی مذاکراتی از قطر و دیگر کشورها مانند ژاپن خواسته است تا در صورت تشدید درگیری، در عرضه گاز به اروپا کمک کنند. این اظهارات که در صورت مختل شدن عرضه گاز روسیه به اروپا، نه قطر و نه هیچ کشور دیگری ظرفیت جایگزین کردن صادرات گاز روسیه به اروپا را با استفاده از گاز طبیعی مایع شده (ال‌ان‌جی) ندارد؛ اگرچه برای اروپا یک تهدید است اما برای ایران یک مزیت است.

در این خصوص، نرسی قربان کارشناس بین‌الملل انرژی به «ایران» می‌گوید: «در کوتاه‌مدت هیچ تولیدکننده‌ای توان تأمین نیاز گاز اروپا را ندارد. اما برای بلندمدت اروپا در حال برنامه‌ریزی است تا وابستگی خود را به گاز روسیه کاهش دهد. ایران به عنوان یکی از دارندگان بزرگ ذخایر گاز جهان باید از این موقعیت استفاده کند.»

قربان ادامه می‌دهد: «باید برای افزایش صادرات گاز برنامه‌ریزی، مصرف داخلی را مدیریت و بازارسازی کنیم.»

او با اشاره به اینکه کشورهایی مانند قطر، تمام ظرفیت ال‌ان‌جی را پیش فروش کرده‌اند و ظرفیت بیشتری حداقل تا 2 سال دیگر برای افزایش عرضه به اروپا را ندارند، اظهار می‌کند: «ایران نیز نیاز به خط لوله یا زیرساخت ال‌ان‌جی برای صادرات گاز به اروپا دارد. اگر روابط بین‌المللی را به‌درستی تعریف و در داخل تکلیف خودمان را روشن کنیم، می‌توانیم تجارت گاز و نفت را به درستی جلو ببریم.»

این کارشناس بین‌الملل انرژی تأکید می‌کند: «البته برای ایران اکنون نفت گزینه سهل‌الوصول‌تری است. اکنون ایران می‌تواند ظرفیت بازار اروپا برای صادرات نفت را احیا کند و باید هرچه سریعتر به این موضوع بپردازد. حدود 400 تا 500 هزار بشکه در روز می‌توان نفت به اروپا صادر کرد. لذا برای تجارت نفت و گاز حتماً باید برنامه‌ریزی کنیم و در کوتاه مدت برای نفت و در دراز مدت گاز را با حداکثر توان و ظرفیت صادر کنیم.»

اکنون این اتفاق نظر میان کارشناسان وجود دارد که اگرچه گاز سوخت فسیلی پاک در دوره‌گذار انرژی است اما برای گاز ایران دوره طلایی تمام شده است. با وجود این، در شرایط بحرانی فعلی هنوز ظرفیت‌هایی وجود دارد که باید هرچه سریعتر از آن بهره برد چراکه استفاده از این ابزار دیپلماسی، وابستگی سیاسی نیز به همراه خواهد داشت. همان‌طور که می‌بینیم، خبرگزاری پولیتیکو پیش‌بینی می‌کند که تحریم‌های جدید ایالات متحده امریکا  شامل بخش نفت و انرژی روسیه نمی‌شود. این نشان‌دهنده وابستگی غیر قابل جبران غرب به گاز روسیه است.