اوکراین و افزایش شکاف‌های ایران و روسیه

بحران اوکراین همان اندازه که میزان منافعی را نشان داد که متحدان واشنگتن در منطقه را به روسیه مرتبط می‌کند، به همان اندازه بر شکاف‌های عمیق در روابط میان روسیه و ایران پرتو افکنده است.

امتناع ایران از تایید موضع روسیه در جنگ اوکراین، خودداری این کشور از رای دادن در مجمع عمومی سازمان ملل به جای رای منفی دادن به محکومیت روسیه و نیز اعلام آمادگی برای صدور گاز به اروپا برای جبران گاز روسیه، همچنین خشم این کشور از تلاش‌های روسیه برای به تعطیلی کشاندن مذاکرات احیای توافق اتمی، ادامه و استمرار تاریخ طولانی عدم اطمینان میان دو کشور را نشان می دهد. عدم اطمینانی که پیمان اضطراری ناشی از دشمنی با آمریکا و همگرایی آشکار منافع در تعدادی از موضوعات منطقه‌ای آن را مخفی نگه داشته بود.

در واقع از هر دست که بدهی از همان دست می‌گیری. ایران از بهره‌برداری روسیه از این کشور به عنوان برگه‌ای برای اعمال فشار و چانه زنی در روابط مسکو با غرب شکایت داشته است. روسیه نه تنها به شورای امنیت اجازه اعمال تحریم‌های شدید علیه این کشور را داده بلکه در تمامی قطعنامه‌ها علیه برنامه هسته‌ای این کشور رای مثبت داده است. 

روسیه همچنین در سال 2010 به خاطر واشنگتن به تعهدات خود برای مجهز کردن تهران به موشک های اس 300 خودداری کرد. همچنین روسیه همیشه به درخواست های مکرر ایران برای تعمیر و نگهداری زیردریایی‌های اش جواب رد داده است. علاوه بر این روسیه نزدیک ده سال ساخت تاسیسات اتمی بوشهر و راه اندازی آن را به تعویق انداخت و از آن به عنوان ابزاری برای چانه زنی با غرب استفاده کرد.

بی تردید ایران وقتی روسیه پس از اعمال سیاست به صفر رساندن صادرات نفت خود از سوی دونالد ترامپ سهم این کشور را در بازار تصاحب کرد، احساس کرد از پشت به این کشور خنجر زده شده است. جریانی در ایران وجود دارد که به روس‌ها اعتماد ندارند و  به این تاریخچه پیچیده روابط استناد می‌کنند و خواستار بهره‌برداری از بحران کنونی روس‌ها هستند تا به شیوه برخورد آنها با ایران پاسخ دهند. 

روس‌ها نیز نگرانی‌هایی در قبال سیاست‌های ایران دارند. به این ترتیب که تردیدهای زیادی درباره تلاش‌های ایران برای دستیابی به سلاح اتمی دارند و در این زمینه با غربی‌ها هم نظر هستند. فراتر اینکه، این باور در میان مسئولان روس وجود دارد که تهران در زمانی که افق‌های همکاری با غرب گشوده شود، از آنها بی نیاز می‌شود و روسیه را کنار می گذارد.

روسیه به عنوان مثال شدیدا نسبت به کنار گذاشته شدن این کشور از مذاکرات محرمانه تهران و واشنگتن در سال های 2012 الی 2013 در عمان خشمگین شد. روس‌ها همچنین شک و تردید زیادی در حال حاضر نسبت به گشودن روند مذاکرات دو جانبه میان آمریکا و ایران دارند. همچنین فراموش نمی‌کنند که ایران ژاندارم آمریکا در منطقه بود. به علاوه این که بر کسی پوشیده نیست که موضوع انرژی یکی از مهم‌ترین علل تسریع روند مذاکرات احیای برجام است و هدف از آن تکمیل محاصره روسیه و منزوی کردن این کشور بعد از جنگ اوکراین است و ایرانی‌ها در بهره‌برداری از این فرصت تردید به خود راه نمی‌دهند.

احتمالا احیای قریب الوقوع توافق هسته‌ای به واگرایی شدید منافع میان روسیه و ایران منجر خواهد شد و این مسئله پیامدهای مهمی در منطقه و سطح بین الملل خواهد داشت. این روند با به قدرت رسیدن بایدن آشکار شد، اما بحران اوکرین به نتیجه رسیدن آن را تسریع بخشید.