برجام در وقت اضافه!
روزنامه وطن امروز نوشت:
مذاکرات احیای برجام درست در جایی متوقف شده است که پیشرفت یا شکست 8 دور گفتوگو و مذاکره فشرده یک ساله در وین منوط به تصمیم سیاسی واشنگتن است و همه چیز به اینکه بایدن و تیم سیاست خارجی و امنیت ملیاش چه تصمیمی در اتاق بیضی کاخ سفید اتخاذ خواهند کرد، گره خورده است. دولت بایدن اما برای اینکه گشودن این گره را از سر خود باز کند، تلاش میکند تهران را مسؤول وقفه در مذاکرات معرفی کند.
به گزارش «وطنامروز» مذاکرات یک ساله وین را باید اینگونه جمعبندی کرد که دولت بایدن با هدف دستیابی به یک برجام ساده و سهلالوصول برای واشنگتن که همزمان بتواند هم به قول آمریکاییها برنامه هستهای ایران را که با سرعت زیادی در حال پیشرفت بوده در جعبه قرار دهد، هم بتواند ساختار کلی تحریمها را حفظ کرده و هم تضمینی برای اینکه احیای برجام را پایهای برای رسیدگی به دیگر مسائل با ایران قرار دهد، به دست آورد، وارد مذاکرات شد.
بایدن در این مرحله بارها در مواضع خود اعلام کرد کشورش از قضاوتهای نادرست ترامپ درباره برجام رنج میبرد اما در عمل از کارزار فشار حداکثری ترامپ به عنوان یک اهرم مذاکراتی در وین استفاده کرد تا تهران را وادار به عقبنشینی کند. واشنگتن که به واسطه برنامه غنیسازی 60 درصدی اورانیوم ایران زمان را به ضرر خود میبیند، تقریبا در هیچ یک از اهداف کوتاهمدت خود در وین موفقیتی کسب نکرد تا جایی که با بروز شکاف در هیات نمایندگی آمریکا در وین، اعضای شاخصی از تیم مذاکرهکننده آمریکایی به رهبری رابرت مالی، نظیر ریچارد نفیو، در نیمه راه کنارهگیری کردند. در این میان انتخابات در پیش کنگره ایالات متحده و از طرف دیگر ماجرای اوکراین موانع بسیار بزرگ دیگری را روبهروی بایدن برای آنچه که نیاز است درباره برجام انجام دهد، قرار داده است. دولت بایدن با وضعیت شکنندهای که دموکراتها در آستانه انتخابات پیش رو دارند، به وضوح نمیخواهد هزینه عواقب احیای برجام را بپردازد.
در حال حاضر مذاکرات به دلیل عدم پذیرش خطوط قرمز ایران توسط آمریکا در وضعیت نامشخصی قرار گرفته است. دولت بایدن تلاش میکند خواست تهران درباره خارج کردن سپاه پاسداران از لیست سازمانهای تروریستی خارجی-FTO - را مسالهای غیرهستهای و خارج از موضوع برجام بنامد و به همین خاطر ایران را مسؤول بنبست کنونی معرفی کند. اما همه داستان این نیست؛ واشنگتن با دیگر خواستهای مشروع ایران که ارتباط مستقیم با انتفاع اقتصادی از توافق دارد، نظیر خروج افراد و نهادها از لیست تحریمها نیز مخالفت کرده است. در همین ر ابطه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان مدتی قبل گفته بود: موضوع خارج کردن اسامی اشخاص حقیقی و حقوقی از لیست قرمز و از مجموعه تحریمها و اقدامات یکجانبهای که آمریکاییها علیه ایران اعمال کردهاند، یکی از موضوعات جدی مذاکرات اخیر ما در وین است. وقتی میگوییم اشخاص حقیقی و حقوقی، در حوزه اشخاص حقوقی برخی هولدینگهای بزرگ اقتصادی و مؤسسات بزرگ حکومتی ما قرار دارند.
با این حال رسانههای آمریکایی طی مدت اخیر نوشتهاند به رغم ارسال ایده پیشنهادی تهران به واشنگتن از طریق انریکه مورا، هماهنگکننده اروپایی مذاکرات برجام، مذاکرات همچنان در برزخ بلاتکلیفی است. «لارا روزن» خبرنگار آمریکایی که روند مذاکرات را به دقت زیر نظر دارد، با آنکه در حساب کاربری خود (خبرنامه دیپلماتیک) به نقل از منابعی گزارش داده بود انتظار میرود پیشنهاد متقابل آمریکا به ایران ارائه شود، در گزارش تازه خود در 15 آوریل به نقل از منابع آگاه آمریکایی اعلام کرد دولت آمریکا تصمیم جدیدی گرفته مبنی بر آنکه فعلا پیشنهاد جدیدی به ایران ارائه نکند. در بخشی از این گزارش به نقل از یک منبع نزدیک به مذاکرات نوشته شده است: ظاهرا دولت بایدن تصمیم گرفته است در مقابل پیشنهاد ایران، پیشنهاد جدیدی را که حاوی ایدههایی برای چگونگی حلوفصل آخرین موضوعات باقیمانده برای احیای برجام است، به تهران ارسال نکند. یکی از مقامات ارشد دولت ایالات متحده در پاسخ به سوالی در این باره، طفره رفت و گفت آنها در ملأعام مذاکره نخواهند کرد. این مقام ارشد دولت به روزن گفت: «رئیسجمهور روشن کرده است آنچه به نفع امنیت ایالات متحده است، انجام خواهد داد و مسؤولیت واقعا در این مرحله بر عهده ایران است، بویژه در این موضوع».
این در حالی است که روزن در گزارش قبلی خود نوشته بود: یک دیپلمات غربی گفت: «ما هنوز منتظر پاسخهای ایالات متحده هستیم اما همه چیز در حال گیجکننده شدن است». در ادامه گزارش آمده بود: منابع دیپلماتیک میگویند انتظار میرفت ایالات متحده در روزهای اخیر (اواسط فروردین) یک پیشنهاد متقابل به ایران ارسال کند اما هنوز این اتفاق نیفتاده است. منابع گفتند پیشنهاد متقابل پیشبینیشده ایالات متحده در پاسخ به پیشنهادی از سوی ایران است که انریکه مورا پس از سفر به تهران به واشنگتن ارائه کرد که ایالات متحده آن را کاملا غیرقابل قبول تلقی کرده است. پیشنهاد ایران، به دنبال آن بود که ظاهراً ایده ایالات متحده مبنی بر اینکه در ازای حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از فهرست سیاه وزارت خارجه ۲ طرف توافق میکنند مقامات یکدیگر را هدف قرار ندهند، از سوی ایران رد شد. یک مقام آمریکایی ادعا کرد رئیسجمهور بایدن مانند رئیس ستاد مشترک ارتش، مارک میلی، معتقد است زیرگروه سپاه پاسداران، نیروی قدس سپاه، [به زعم آنها] یک گروه تروریستی است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم از سویی گفته: «در حال حاضر توافق نه قریبالوقوع و نه قطعی است». در تکمیل آنچه ند پرایس بیان کرد «جالینا پورتر» معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم به خبرنگاران گفت: «من میتوانم بگویم رئیسجمهور همنظر رئیس ستاد مشترک است و فراتر از آن، ما درباره هیچ یک از موضوعات مذاکرات هستهای در عموم اظهارنظر نمیکنیم». پورتر در رابطه با مذاکرات وین گفت: «در حال حاضر هیچ بهروزرسانی نداریم، جز اینکه آشکارا فرآیند با پیشرفت مهمی همراه بوده است اما در حال حاضر توافقی قریبالوقوع و قطعی نیست». بلینکن هم در بروکسل به MSNBC گفت: «با وجود تمام تلاشهایی که انجام دادهایم، به چشمانداز به نتیجه رسیدن توافق خیلی خوشبین نیستم».
***
دیپلماسی یا فاجعه؟ تصمیم با بایدن است
مجله آمریکایی «نشنال اینترست» در گزارشی درباره رویکرد دولت بایدن نسبت به احیای توافق هستهای نوشت: دولت بایدن میان یک پیروزی دیپلماتیک در زمینه مساله ایران و یک فاجعه گیر افتاده است. بیش از یک ماه است مذاکرات چندجانبه در وین با وجود جو خوب و رضایتمندانهای که وجود داشت و با وجود باقی ماندن فقط نهایی شدن متن توافق، متوقف شد. اما مسائل دوجانبه پیچیدهای که باقی ماندهاند، بخش مهمی از دامی را تشکیل میدهند که دولت ترامپ برای رئیسجمهور بایدن پهن کرده بود. اگر رئیسجمهور قاطعانه به سمت گشودن این بنبست پیش نرود و توافق هستهای را نجات ندهد، اقدام به قرار دادن نام [سپاه پاسداران ایران در لیست سازمانهای تروریستی خارجی] که بیشتر نمادین است، میتواند سیاست بایدن در زمینه ایران را تباه کند و آمریکا و ایران را به سوی یک درگیری فاجعهبار سوق دهد. نشنال اینترست با اشاره به اینکه اقدام آمریکا به قرار دادن نام سپاه در این لیست و ترس دولت بایدن از هزینههای سیاسی حذف نام آن از این لیست و رسیدن به خط پایان در مذاکرات، موجب شده مذکرات بر سر احیای توافق در بنبست بماند، نوشت: مقامات ارشد نظامی و اطلاعاتی آمریکا در زمان دولت دونالد ترامپ هشدار داده بودند این اقدام ممکن است جو آرام را از بین ببرد و مستقیما موجب تهدید نظامیان آمریکایی شود. بسیاری از آنها که هنوز از مقامات ارشد و مهم دولت بایدن هستند نیز بر وجود این خطر در حال حاضر واقفند.
این مجله در ادامه نوشت: حالا با وجود حل شدن تمام مسائل توافق هستهای جز برخی موارد از جمله مانع قرار داشتن نام سپاه پاسداران در لیست سازمانهای تروریستی خارجی آمریکا، خطر رکود در مذاکرات هنوز پابرجاست. دولت بایدن میتواند و باید ببیند که میتواند در ازای حذف نام [سپاه] از لیست، امتیازاتی غیرهستهای از ایران بگیرد؟! اما اشتباه بزرگی خواهد بود اگر دولت بایدن پابرجا ماندن این اقدام مربوط به زمان دولت ترامپ را انتخاب کند که موجب برانگیختن جنگی پنهان میان آمریکا و ایران بر سر توافقی مربوط به دوران اوباما شد که مصونیتی در قبال تهدیدهای دوگانه ایران مسلح به سلاح هستهای و جنگ با ایران بر سر برنامه هستهایاش ایجاد میکند.
در بخشی از گزارش نشنال اینترست با بیان اینکه قرار دادن نام سپاه در این لیست تقریبا موجب اعمال فشار بیشتر نشد و اقدام منفی بزرگی برای امنیت منطقهای بود، حذف کردن نام آن، امتیاز بزرگی دیده نشده که به اعتقاد نویسنده حتی ممکن است در راستای منافع آمریکا هم باشد.
نشنال اینترست همچنین نوشت: با این وجود، دولت رویه پرمخاطره قرار دادن سیاسیکاری بر سر راه مصلحتاندیشی را در پیش گرفته است. جمهوریخواهان هنوز هم به همان اندازه سال 2015 غیرمنعطف هستند، جز سناتور «رند پاول» که از مخالفت حزب خود با دیپلماسی در قبال ایران انتقاد کرده است. برخی سناتورهای دموکرات نیز در کارزاری غیرمنطقی برای تحت فشار قرار دادن بایدن در زمینه دادن امتیازهای لازم برای بازگردانی برنامه هستهای ایران به حالت قبل، به جمهوریخواهان پیوستهاند اما اکثریت حزب دموکرات خواهان احیای سریع این توافق حتی جلوتر از انتخابات میاندورهای ریاستجمهوری آمریکا هستند. همانطور که سناتور «کریس مورفی» از دولت خواسته بود، «اگر توافقی خوب روی میز است، دولت بایدن باید این توافق را امضا کند. کار قبولاندن و مورد تایید قرار گرفتن توافق در کنگره را به ما بسپارید. ما انجامش خواهیم داد، رای لازم را برای آن جمع خواهیم کرد».
در پایان این گزارش با اشاره به اینکه پیشنویس توافقی خوب در مذاکرات وین تهیه شده و روی میز است، گفت: برای رسیدن به خط پایان اراده سیاسی لازم است. بایدن باید آخرین مانعی را که ترامپ برای حفظ توافق و اجتناب از جنگ سر راه او گذاشته بود، بردارد. تا وقتی فرصت دارد، باید این کار را بکند.
***
مرز از هم گسیختگی یا پیشرفت
پایگاه تحلیلی آمریکایی «وکس» چندی قبل با گذشت یک سال از آغاز مذاکرات وین در راستای احیای توافق هستهای، در گزارشی جامع با بررسی ابعاد مختلف این مذاکرات و احتمال رسیدن به یک توافق بر سر احیای برجام نوشت: یک توافق هستهای با ایران بزرگترین دستاورد دیپلماتیک باراک اوباما و فسخ آن شاید بتوان گفت بزرگترین شکست سیاست خارجی دونالد ترامپ بود. با گذشت تقریبا ۱۵ ماه از ریاستجمهوری جو بایدن، آمریکا، ایران و دیگر قدرتهای جهانی به احیای توافق هستهای سال ۲۰۱۵ که تضمین کرد برنامه هستهای صلحآمیز ایران نمیتواند اورانیوم در سطح ساخت تسلیحات اتمی تولید کند، نزدیک هستند اما موانع در مذاکرات در ۱۲ ماه گذشته- بدون در نظر گرفتن ۲ وقفه اخیر که میتوانستند تمام این تلاشها را از مسیر خارج کنند- نشان میدهد توافق اصلی چه شاهکار بزرگی بوده است و بازگشت به آن چه سخت به نظر میرسد.
وکس در ادامه نوشت: در حال حاضر، مذاکرات وین در مرز باریک میان از هم گسیختن و پیشرفت قرار دارد. ششم آوریل 2021[۱۷ فروردین] نخستین سالروز مذاکرات غیرمستقیم ایران با آمریکا و مذاکرات مستقیم آن با 5 عضو دیگر توافق (چین، فرانسه، آلمان، روسیه و انگلیس) است. توافق اصلی، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک [برجام] ایران را ملزم میکرد حدود ۹۸ درصد اورانیوم غنیشدهاش را به خارج از کشور منتقل کند و ظرفیت هستهای آن را محدود کرد. در این بین، ناظران مستقل [آژانس بینالمللی انرژی اتمی] هم بر پیشرفت آن نظارت داشتند. برجام، طبق گفته ناظران بینالمللی، به هدف کاهش سطح برنامه هستهای ایران رسیده بود.
این پایگاه تحلیلی آمریکایی میافزاید: ترامپ سال ۲۰۱۸ به طور یکجانبه از برجام خارج شد و کارزاری تحریمی موسوم به «فشار حداکثری» را علیه ایران اعمال کرد. ایرانیها هنوز در حال تحمل سختیهای این تحریمها هستند، بویژه در دوران همهگیری بیماری کرونا و این تحریمها به طور جدی دسترسی به دارو و مواد غذایی را محدود کردهاند. ایران سال ۲۰۱۹ به سهم خود شروع به تخطی از توافق کرد. در حال حاضر، برنامه هستهای آن به سطوح پیشرفتهتری رسیده است. ذخایر اورانیوم ایران با میزان خلوصی بسیار بالاتر از حدی که در توافق سال ۲۰۱۵ مجاز بود، گسترش یافته است. در برهه کنونی، ایران ممکن است بتواند مواد مورد نیاز برای ساختن یک سلاح را در کمتر از 6 هفته تولید کند (برجام این بازه زمانی را به حدود یک سال رسانده بود). با این وجود، روند به کار بردن اورانیوم غنیشده در یک سلاح ممکن است ۲ سال طول بکشد.
در ادامه گزارش آمده است: به همین دلیل است مذاکرات اولویتی اضطراری برای دولت بایدن بوده است. متن توافق در آستانه نهایی شدن، هنوز معلوم نیست اما کارشناسانی که در جریان روند مذاکرات هستند، میگویند توافق و چالشهای سیاسی اجرایی کردن آن مشابه توافق قبلی خواهد بود. چالش اصلی و جدید این خواهد بود که با توجه به ارتقای فناوری و ظرفیت هستهای ایران، محدودیتهایی که بر این کشور اعمال میشود، به ناچار به میزان کمتری سختگیرانه خواهد بود. اگر ۲ کشور به یک توافق جدید دست پیدا کنند، به معنای این خواهد بود که ایران در حال پشت سر گذاشتن بیاعتمادی ایجاد شده به واسطه دبه کردن ترامپ بر سر برجام در عین ادعایش در زمینه دستیافتن به توافقی بهتر است (در حالی که او به چنین توافقی دست نیافت).
در این گزارش آمده است: با احیای برجام، مزایای اقتصادی قریبالوقوعی برای ایران، آمریکا و جهان در کار خواهد بود. اگر ایران بتواند با آزادی عمل بیشتری نفتش را در جهان بفروشد، این موضوع میتواند به کاهش قیمت فوقالعاده بالای انرژی که در پی حمله روسیه به اوکراین انجام شد، کمک کند. مهمتر از همه اینکه توافق میتواند دوباره به همان چیزی که از اول طرح کرده بود دست یابد، یعنی محدود کردن ظرفیت هستهای ایران، اگرچه شانس رسیدن به این نقطه به جزئیات گره خورده است، بویژه به تحریمهایی که ترامپ اعمال کرده بود.
این پایگاه تحلیلی مینویسد: سرنخهای مهم درباره وضع فعلی مذاکرات و نکات مورد بحث پس از گذشت یک سال از مذاکرات، اواخر ماه مارس در گردهمایی سیاستگذاران و کارشناسان در کنفرانس بینالمللی دوحه نمایان بود. آنها به دقت تمام حرکتهای مقامات آمریکا و ایران را که یکی پس از دیگری روی صحنه میرفتند اما در کنار هم صحبت نمیکردند، زیر نظر داشتند. این صحنهها تجسم تلفیقی از شکافهای باقیمانده در مذاکرات بود. سیدکمال خرازی، وزیر امور خارجه پیشین و مشاور مقام معظم رهبری ایران روی صحنه رفت. او گفت: «بله! توافق قریبالوقوع است اما به اراده سیاسی آمریکا بستگی دارد». در حالی که خرازی با خبرنگار شبکه «سیانان» گفتوگو میکرد، رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و مذاکرهکننده ارشد این کشور در مذاکرات وین، در ردیف اول نشسته بود و این گفتوگو را تماشا میکرد. خرازی از روی صحنه پایین رفت و بعد مالی، سخنران بعدی با لحنی محتاطانه و تقریبا خشک به جای او آمد. او گفت: «ما به توافق خیلی نزدیکیم اما مدتی میشود که در این حالیم. من فکر میکنم این به همه شما نشان میدهد باید سختی مسائل باقیمانده را بدانید».
وکس ادامه داد: طبق گفته کارشناسانی که در جریان جزئیات مذاکرات هستند، وقفه فعلی بر سر تحریمی است که دولت دونالد ترامپ سال ۲۰۱۹ علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعمال و آنها را به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی اعلام کرد. تخصیص این عنوان بیشتر نمادین است و تردید دولت بایدن هم برای حذف آن بیشتر سیاسی است. حتی اگر سپاه پاسداران از لیست تروریستی خارج شود، غیرمحتمل است که شرکتهای آمریکایی تمایلی به تجارت با آنها داشته باشند.
در گزارش این پایگاه تحلیلی همچنین آمده است: اما نمادگرایی میتواند چیز پر قدرتی باشد. این موضوع برای ایران یک توهین آشکار است. سپاه یکی از ارکان کشوری ایران است و تروریستی اعلام کردن یک سازمان خارجی مستقیما برای گروههایی تروریستی است که بازیگرانی غیردولتی و غیرحکومتیاند.
وکس در بخش دیگری از گزارش خود مینویسد: وقتی بایدن ژانویه ۲۰۲۱ روی کار آمد، بیشتر کارشناسان اتفاق نظر داشتند که ایجاد نیروی محرکه از سرگیری مذاکرات بر عهده دولت او بود، با توجه به اینکه این آمریکا بود که تحت دولت ترامپ اول از برجام خارج شد. موضع اصلی دولت باید این بود که رابرت مالی، یک دیپلمات امور خاورمیانه را که از مذاکرهکنندگان ارشد مذاکرات هستهای در سال ۲۰۱۵ بود، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران قرار داد که این خود نشانه جدیت بود اما نبود معافیتهای تحریمی و دیگر اقدامات نشانگر حسننیت موجب شد چنین چیزی برای شروع مذاکرات کافی نباشد.
در ادامه گزارش این پایگاه تحلیلی آمده است: وقتی ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه دستور حمله به اوکراین را داد، مذاکرات هستهای با ایران در وین با شبهاتی روبهرو شد. روسیه در ابتدا تضمینی میخواست که تحریمهای اعمال شده بر آن به خاطر تحریمها، تاثیری بر تجارت روسیه با ایران نگذارد. غرب این ایده را رد کرد و روسیه خیلی زود از خواستههایش عقب نشست.
در این گزارش مطرح شده است: ایران و قدرتهای جهانی به هر توافقی در وین دست پیدا کنند، تا حد زیادی شبیه همان توافقی خواهد بود که دولت اوباما در سال ۲۰۱۵ آن را پیش برد. یعنی محدودیتها، سازوکارهای اجرایی و اجرای توافق احتمالا مانند همان برجام اصلی خواهد بود اما معیارهای دقیق ممکن است با توجه به چگونگی توسعه ظرفیت ایران تغییر کند. توافق احیا شده میزان غنیسازی اورانیوم ایران و سانتریفیوژهایی را که میتواند داشته باشد، محدود خواهد کرد.
در گزارش وکس آمده است: اگر موضوع تحریمها علیه سپاه پاسداران و دیگر مسائل باقیمانده حل شود، دولت بایدن سپس باید مانع دیگری را برطرف کند؛ بایدن باید برای واشنگتن و همکاران پیشینش در سنای آمریکا استدلال کند چرا این توافق باید انجام شود؟ احتمالا روند فنی شامل تایید این توافق طبق قانون بازبینی توافق هستهای ایران (INARA) میشود که یک روند بررسی کنگره در واکنش به توافق قبلی بود اما این قانون سازوکاری منفی است، یعنی این توافق انجام میشود مگر هر ۲ حزب جمهوریخواه و دموکرات بتوانند اکثریت را مجاب به عدم تایید آن کنند. سنا تحت این بازبینی قانونی پیچیده به طور رسمی توافق را در سال ۲۰۱۵ رد نکرد. این گزارش همچنین مطرح کرد: دولت بایدن مجبور نخواهد بود تاییدیه کنگره را برای توافقی بگیرد که دقیقا مانند برجام باشد اما برای ایجاد حسننیت و مقبولیت سیاسی قانونگذاران، مشارکت بایدن در این روند قانونی محتمل به نظر میرسد. بحث در سنا درباره مزایای توافق هستهای میتواند نشانگر این باشد که چرا دیپلماسی مهم است و این یک پیروزی بالقوه برای بایدن در حین نزدیک شدن به انتخابات میاندورهای خواهد بود، بویژه اگر قیمت انرژی پایین بیاید. وکس در آخر نوشت: اما فراتر از چالشهای سیاسی و فنی در واشنگتن یا اختلافات دیپلماتیک جزئی در وین، بزرگترین مساله موجود این است که آیا ایرانیها به آمریکاییها برای اجرای تعهداتشان اعتماد خواهند کرد یا نه. خروج ترامپ از توافق به جایگاه آمریکا آسیب زد.
دیدگاه تان را بنویسید