برجام با تنفس مصنوعی احیا می‌شود؟

یک سال پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، ایران اعلام کرد که تنها بخشی از این توافق را اجرا خواهد کرد. از آن زمان، این کشور هم از محدودیت ها در موجودی اورانیوم غنی شده و هم از محدودیت های غنی سازی فراتر رفته است. در ژوئن گذشته، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت که ایران می‌تواند ظرف چند هفته مواد خام کافی برای یک سلاح هسته‌ای تولید کند. کورنلیوس ادبار، کارشناس مسائل ایران از شورای روابط خارجی آلمان می گوید، با وجود این، ایران در آستانه ساخت بمب هسته ای نیست.

پیشنهاد اتحادیه اروپا برای بازگشت به توافق از ابتدای ماه اوت آماده بوده و به گفته جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، تنها نیازمند یک «آری» یا «نه» از سوی کشورهای امضاکننده بود. او انتظار داشت که دو طرف در عرض چند هفته پاسخ دهند. 

اخیراً، کشورهای غربی امضاکننده نسبت به این توافق بدبینی بسیار بیشتری ابراز کرده اند. آلمان، فرانسه و بریتانیا روز شنبه گذشته ایران را به به خطر انداختن احیای توافقنامه متهم کردند.

ادبار می گوید با توجه به پیشرفت روزانه ایران در برنامه هسته ای اش و تنش ها در خاورمیانه، فشار زمانی بالاست. برای اروپایی‌ها، در صورت به تعویق افتادن مکرر نتیجه‌گیری اعلام شده از مذاکرات، خطر از دست دادن اعتبار به عنوان مذاکره‌کننده نیز وجود دارد. 

با این حال، نمی توان احتمال شکست این توافق را رد کرد. درخواست های مکرر و جدید ایران و همچنین اظهارات آمریکا مبنی بر رد مطالبات ایران اخیراً موجب عصبانیت تهران شده است. اهمیت داخلی توافق هسته ای در آمریکا و ایران نیز نقش مهمی در این مناقشه دارد. این مذاکرات در پی جنگ اوکراین و بحران بین المللی با روسیه نیز دشوارتر شده است.

دولت فدرال توافق هسته ای با ایران را «ضامن امنیت و ثبات در خاورمیانه» می داند و به شدت برای حفظ این توافق تلاش می کند. از سوی دیگر، اسرائیل و همچنین عربستان سعودی نگران هستند که بازگشت به برجام، جاه طلبی های ایران را تقویت کند.

عقب نشینی آمریکا در سال 2018 نشان داد که توافق هسته ای چقدر شکننده است. منتقدان تردید دارند که با توجه به پیشرفت قابل مشاهده در برنامه هسته ای ایران، هنوز بتوان به تمدید معتبر فرصت بریک آوت دست یافت. اما ادبار هنوز معتقد است که توافق هسته ای باید بازگردانده شود: «بدین ترتیب یک قانونمندی خاص بازگردانده شده و اعتماد به ساختارهای چند جانبه برقرار می شود.» برجام یک قطعه مهم در معماری امنیتی است که بر اساس معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای ساخته شده است.
اما او نیز اثربخشی توافق را محدود می داند. محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران که در توافق هسته‌ای پیش‌بینی شده بود، به تدریج در طول یک دهه منقضی می‌شود. قبل از خروج آمریکا، تمدید این محدودیت ها هنوز قابل تصور بود، اما اکنون این بسیار دشوار به نظر می رسد. ادبار می‌گوید در نهایت باید بررسی کرد که ضرر توافق هسته‌ای با ایران بیشتر است یا فواید آن. دیدگاه غالب همچنان این است که منافع آن بیشتر از ضررش است.