آشتی شکننده | کاهش تنش در مناسبات تهران - باکو پایدار است؟

از هفتم بهمن ماه سال گذشته و با حمله مسلحانه به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران سال، روابط این کشور با جمهوری اسلامی ایران دستخوش برخی مناقشات دیپلماتیک شد. روزها و هفته های ابتدایی سال جاری هم شاهد سیاست تنش زایی باکو در قبال تهران بودیم تا جایی که طیفی از تحلیلگران از احتمال وقوع مدرگیری نظامی بین دو کشور هم سخن به میان آورده بودند. با اینحال این روزها اخبار حکایت از آن دارد که همسایه شمالی فعلا سرعناد با تهران را کنار گذاشته است و از در دیپلماسی و دوستی با ایران سخن می گوید. 

در همین راستا حسین امیرعبداللهیان و جیحون بایرامف، وزرای امور خارجه ایران و جمهوری آذربایجان جمعه شب، سومین دور مذاکرات تلفنی خود را در خصوص آخرین تحولات مناسبات دوجانبه انجام‌دادند. در این دور از گفت وگوها طرفین پیگیری توافقات فیمابین دو کشور را مورد تاکید قرار دادند.استمرار دیدار وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در پایتخت های دو کشور از جمله موضوعات در دستور کار مشترک است. در این گفت‌وگو، طرفین بر تداوم رایزنی های مقامات دو کشور تاکید کردند.

پیش از این سکانداران سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ‌و جمهوری آذربایجان، 18 و 19 فرودین ماه نیز دو دور گفت‌وگوی تلفنی مبسوط در خصوص تحولات موجود در مناسبات دو جانبه باکو و تهران و برخی موضوعات منطقه ای داشتند. در این گفت‌وگوهای صریح و شفاف، مشکلات و سوء تفاهمات موجود و راه حل های برون رفت از وضعیت جاری مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و طی آن طرفین بر احترام متقابل به حسن همجواری و حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر تاکید کردند. امیرعبداللهیان با اشاره به توطئه رژیم صهیونیستی علیه انسجام، امنیت و پیشرفت کشورهای منطقه، گفت: از وجود اختلاف میان کشورهای منطقه، صرفا دشمنان سود می برند.در این تماس ضرورت مدیریت بیشتر فضای رسانه ای در راستای منافع دو ملت و دو کشور مورد توجه قرار گرفت. 

علی زارع در گفت وگو با «شرق»، دیپلماسی را تنها راه کم هزینه برای دو کشور می داند که می تواند بیشترین سود و فایده را به دنبال داشته باشد. این کارشناس اعتقاد دارد اقتضائات ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک منطقه قفقاز و نیز الزامات و جبر همسایگی، تهران و باکو را به این نتیجه نهایی می رساند که تنش ها دیپلماتیک و مناقشات مرزی در کنار شیطنت های برخی کشورها و بازیگران به خصوص اسرائیل می تواند سناریوهایی را به دنبال داشته باشد که کنترل آن از دست دو طرف خارج شود و هزینه های گزافی را در حوزه سیاسی، دیپلماتیک، امنیتی و حتی انسانی به دنبال داشته باشد.

 به همین دلیل از منظر این کارشناس پس از ماه ها و هفته ها تنش اکنون دوباره مناسبات ایران و آذربایجان به سمت دیپلماسی، مذاکره و گفت و گو رفته است. چرا که به زعم زارع راهی غیر از این وجود ندارد. وی به مناسبات ایران و عربستان بعد از ۷ سال جنگ نیابتی، تنش سیاسی و دیپلماتیک و درگیری ها در منطقه خاورمیانه اشاره می کند که دو طرف نهایتا پس از صرف هزینه های هنگفت دوباره به سمت احیای روابط پیش رفتند. بنابراین تهران و باکو باید قبل از آنکه وارد چنین تنش فرسایشی شوند، از تمام ابزارهای لازم در جهت بهبود روابط استفاده کنند. چون این یک ضرورت برای جلوگیری از وقوع بحران است.

در راستای این ضرورتی که علی زارع به آن اشاره داشت چهارشنبه هفته گذشته هم سفیر جمهوری اسلامی ایران در آذربایجان با دستیار رئیس جمهور این کشور دیدار و گفت و گو کرد. سیدعباس موسوی، سفیر کشورمان در باکو در توئیتی نوشت: «در پی مذاکرات سازنده وزیران امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان، من نیز گفت وگویی صریح و سازنده با آقای حکمت حاجی اف، دستیار رئیس جمهور آذربایجان داشتم. امیدوارم نتیجه نهایی روندی که آغاز شده به نفع منافع هر دو کشور و منطقه باشد.»

اینها علاوه بر آن است که مشاور معاون رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان هم در گفت‌وگویی بر لزوم حفظ روابط همسایگی با ایران تاکید کرد. الچین امیربایف روز سه‌شنبه گذشته در گفت‌وگویی با رسانه اسرائیلی  I24 Newsپیرامون روابط با ایران عنوان داشت که «برای ‌مان مهم است ایران - که همسایه‌ای مهم از لحاظ قدمت و اندازه محسوب می‌شود - همسایه‌ای خوب باقی بماند.» وی در ادامه با اشاره به اینکه ۲۰ الی ۳۰ میلیون ایرانی اصالتا آذری هستند عنوان کرد که با وجود تفاوت در رویکردها،‌ حفظ روابط شایسته میان تهران و باکو به شدت حائز اهمیت است. این مقام جمهوری آذربایجان در انتها گفت: «مهم است تا برای حفظ ثبات در منطقه آرام بمانیم.»

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان روز دوشنبه در کنفرانسی خبری درباره روابط ایران و آذربایجان و تحولات اخیر با تاکید بر اینکه روابط با جمهوری آذربایجان به عنوان کشور همسایه حائز اهمیت است و ما تاکید داریم که باید بر روی منافع و مصالح مشترک تمرکز کنیم و اجازه سوءاستفاده به طرف‌هایی که مایل هستند با ایجاد اختلاف و تنش با کشورهای منطقه و همسایه منافع نامشروع خود را محقق کنند داده نشود، افزود: «در ارتباط با آذربایجان تاکید کردیم بر ضرورت توسل به چارچوب های سیاسی و پرهیز از مسایل اختلافی در رسانه‌ها و تریبون ها و تاکید کردیم روابط ما دشمنانی دارد که مایل نیستند این روابط مبتنی بر احترام متقابل پیش رود.»

 کنعانی ادامه داد: «با وجود تنش هایی که ایجاد شد تلاش کردیم با روش های دیپلماتیک به ایجاد آرامش کمک کنیم و زمینه رفع سوءتفاهم ها را فراهم کنیم. متناسب با اتفاقاتی که در سمت آذربایجان شاهد بودیم که اقدامات شتاب زده و احساسی بود با ابتکار عمل دیپلماتیک گفت‌وگوی تلفنی بین وزیران خارجه انجام شد و این تحولات مثبت و سازنده و توام با بیان اراده سیاسی برای ادامه گفت‌وگو به منظور ایجاد آرامش بود. ارزیابی ما از این گفت‌وگوها مثبت است و تلاش داریم با هماهنگی گام‌های بعدی را انجام دهیم تا فضای موجود بین دو کشور را مدیریت کنیم و مانع از ایجاد فرصت برای بدخواهان شویم و امیدواریم با کمک دولت آذربایجان در این رابطه پیش رویم.»

آیهان حاجی‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان نیز در واکنش به صحبت‌های ناصر کنعانی عنوان کرده بود که در تماس وزرای خارجه دو کشور تبادل نظرهایی در خصوص وضعیت دو کشور انجام گرفته است. حاجی‌زاده عنوان کرد که جمهوری آذربایجان این مذاکرات را مثبت ارزیابی می‌کند و باور دارد که تداوم رایزنی‌ها حائز اهمیت می‌باشد. وی در ادامه یادآور شد که آذربایجان همیشه به توسعه روابط همسایگی خوب با تمامی کشورهای همسایه از جمله ایران مشتاق بوده است. احترام دوجانبه به تمامیت ارضی و استقلال کشورها اولویت تغییرناپذیر سیاست خارجی آذربایجان بوده است. آذربایجان به تلاش‌ها برای تضمین منافع و امنیت ملی کشور ادامه می‌دهد.

در کنار این پالس های مثبت روزهای اخیر از سوی باکو برخی مقامات داخلی از سناریوهای ضدایرانی در خاک قفقاز پرده برداشتند. پیرو این موضوع محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس‌جمهور در جمع همرزمان و ایثارگران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی استان لرستان تصریح کرد که «تحریک جمهوری آذربایجان و بستن قرارداد‌های تسلیحاتی اسرائیل با جمهوری آذربایجان با این هدف بود تا در شمال ایران غائله‌هایی به وجود بیاید و فکر و تمرکز ارتش و سپاه و دولت ایران را به‌سمت شمال ببرد تا اسرائیل بتواند مراکز هسته‌ای ایران را بمباران کند.»

فارغ از اینکه چه هدف یا اهدافی و چه بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در پشت پرده تحریک جمهوری آذربایجان علیه جمهوری اسلامی ایران قرار داشتند این روزها باکو دیپلماسی را در دستور کار خود قرار داده است و مانند گذشته از در دشمنی با ایران وارد نمی شود. با این وجود برخی تحلیلگران اعتقاد دارند هنوز تارسیدن به فضایی مثبت و شکل گیری مناسبات حسنه در روابط دو همسایه شمالی فاصله زیادی وجود دارد. 

در همین باره علی زارع در ادامه گفت‌وگوی خود با «شرق» از شکننده بودن فضا و تداوم حضور مخرب برخی بازیگران و پارامترهای منفی و تنش زا در روابط تهران - باکو می گوید. به باور این تحلیلگر اگرچه فعلاً آذربایجان بنابر ملاحظات همسایگی خود با ایران در مسیر مد نظر اسرائیل گام بر نمی دارد، اما او این هشدار هم می دهد که هر لحظه این امکان وجود دارد تل‌آویو بخواهد جمهوری آذربایجان را در دام تنش ناخواسته با جمهوری اسلامی ایران قرار دهد. 

از سوی دیگر تحلیلگر مسائل بین الملل برخی مناقشات مرزی به خصوص تحولات مربوط به قره باغ و موضوع دالان زنگه زور را از عوامل موثر در بازگشت تنش به روابط تهران و باکو می داند. از این رو زارع اذعان دارد تا زمانی که این موضوعات حل نشوند ما شاهد یک موج سینوسی در روابط ایران و آذربایجان خواهیم بود که در مقاطعی به کاهش تنش ها و در مواقع به افزایش درگیری‌های لفظی و دیپلماتیک منجر خواهد شد. با چنین خوانشی، این کارشناس دوباره به گفته های پیشین خود باز می گردد و مجدداً بر این نکته تاکید دارد که بنا به ضرورت ها و جبر همسایگی جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران باید از هر ابزاری برای تقویت مناسبات سیاسی و دیپلماتیک استفاده کنند تا مانع از وقوع تنش در روابط دو کشور شد. || منبع: دیپلماسی ایرانی