تیم ترامپ چگونه به دنبال نابودی برجام پیش از روی کار آمدن احتمالی بایدن است؟

مارک فیتزپاتریک در المانیتور نوشت: در 9 مه، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای به مناسبت دومین سالگرد خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران متعهد شد که کشورش همه گزینه‌های دیپلماتیک را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به کار ببندد. تاریخ انقضاء فعلی این تحریم‌ها 18 اکتبر است و استراتژی آمریکا هم به نظر نمی‌رسد بتواند منجر به تمدید تحریم‌ها شود. به نظر می‌رسد هدف اصلی دولت ترامپ این است که قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در تاریخ 3 نوامبر، توافق هسته‌ای معروف به برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) را به کلی نابود کند. در صورت نابودی برجام حتی اگر ترامپ در انتخابات شکست هم بخورد، باز هم بازگشت جو بایدن به توافق کار راحتی نخواهد بود.

به گزارش «انتخاب»؛ در ادامه این مطلب آمده است: استراتژی پمپئو که در تاریخ 29 آوریل طرح ریزی شد، دو بخش دارد. اول، آمریکا قطعنامه‌ای را به شورای امنیت سازمان ملل پیشنهاد خواهد کرد تا طبق آن تحریم تسلیحاتی تمدید شود. در صورت عدم موفقیت این قطعنامه، آمریکا از قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد برای فعال کردن مکانیسم ماشه و بازگرداندن کلیه تحریم‌های ایران استفاده می‌کند.

برنامه اول یعنی پیشنهاد واشنگتن به شورای امنیت به احتمال زیاد ناکام خواهد ماند چرا که روسیه و چین هیچ تمایلی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران ندارند. هنگامی که برجام در سال 2015 امضا شد، مسکو و پکن می‌خواستند تحریم تسلیحاتی بلافاصله پایان پذیرد و در نهایت مجبور شدند تا با تمدید 5 ساله تحریم تسلیحاتی موافقت کنند. در حال حاضر حتی متحدان آمریکا در شورای امنیت هم با تمدید تحریم مخالف هستند.

بخش دوم استراتژی آمریکا یعنی بازگشت سریع تحریم‌ها با استفاده از قطعنامه 2231  ممکن است موفقیتی هرچند سطحی داشته باشد. براساس مفاد ابتکاری مکانیسم ماشه، دیگر هیچ عضوی از شورای امنیت سازمان ملل نمی‌تواند آن را وتو کند.

با این وجود استناد به مکانیسم ماشه همچنان دشواری‌های خاص خود را دارد. آمریکا ابتدا باید موافقت اعضا از جمله ریاست دوره‌ای شورای امنیت را جلب کند که کار بعیدی است. اندونزی و روسیه به ترتیب در ماه اوت و اکتبر ریاست شورا را بر عهده خواهند داشت و آن‌ها قطعا استدلال واشنگتن را نخواهند پذیرفت. فرانسه و آلمان، روسای دوره‌ای در ماه ژوئن و ژوئیه نیز چندان رغبتی به همراهی آمریکا ندارند. بنابراین، ماه سپتامبر محتمل ترین زمان برای ارجاع قطعنامه به شورای امنیت است.

این برنامه چه موفق شود یا نه، این قمارسیاسی در سپتامبر می‌تواند برای ترامپ سودمند باشد. در حال حاضر کم نیستند افرادی که حامی ترامپ در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی هستند. به عنوان مثال حتی ایلان عمر نماینده چپ‌گرا در گفتگو با فاکس نیوز حمایت از تمدید تحریم تسلیحات سازمان ملل متحد علیه ایران حمایت می‌کند، البته او و سایر دموکرات‌ها روشن کردند که آنها از بازگشت کلیه تحریم‌ها حمایت نمی‌کنند.

تأثیر حداقلی برداشته شدن تحریم

اگرچه روسیه و چین، در حال حاضر برای فروش تجهیزات نظامی خود به تهران و به چالش کشیدن اقدامات آمریکا آماده‌اند، اما حتی اگر تحریم‌ها برداشته شود باز هم تأثیر آن بر توان نظامی ایران چندان چشمگیر نخواهد بود. در این بین سایر کشورهایی که از تجارت اسلحه با ایران سود می‌برند نیز از این قاعده پیروی می‌کنند.

بدون شک، ایران دوست دارد قابلیت‌های نظامی خود را تقویت کند. تجزیه و تحلیل صورت گرفته توسط موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) در سال 2017 نتیجه می‌گیرد که ایران به دنبال دستیابی به سیستم‌های تسلیحاتی است که قادر به تولید آن در داخل کشور نیست. این تجهیزات مورد نیاز ایران شامل موشک‌های زمین به هوا، هواپیماهای جنگنده پیشرفته، تانک، مین‌های پیشرفته و موشک‌های کروز می‌شود. با این حال، حتی در سال 2017، هنگامی که تحریم‌ها به واسطه برجام کاهش یافت، این مرکز مطالعاتی ارزیابی کرد که دستیابی تهران به این سیستم‌های تسلیحاتی با توجه به هزینه بالای آن دشوار خواهد بود.

امروزه، با توجه به کاهش درآمدهای نفتی و نیازهای اجتماعی، محدود شدن درآمدهای دولتی، چشم انداز خرید اسلحه از سوی ایران تیره و تار است. جمهوری اسلامی ایران حتی در شرایطی که با فشار آمریکا روبرو نشده بود، هیچگاه نتوانست اقدام به خرید تجهیزات سنگین نظامی کند. در عوض، استراتژی نظامی این کشور مبتنی بر استفاده از شبه‌نظامیان خارجی و سایر ابزارهای نامتقارن برای گسترش عمق نفوذ و پدافند منطقه‌ای بوده است. هیچ دلیلی وجود ندارد که فکر کنیم با حذف ممنوعیت خرید اسلحه، این استراتژی موفقیت آمیز تغییر خواهد کرد. این نتیجه گیری کلیدی گزارش مرکز مطالعات استراتژیک بود.

در همین حال، دیگر ممنوعیت‌های شورای امنیت سازمان ملل در مورد صادرات اسلحه به یمن و گروه‌هایی مثل حزب‌الله در لبنان همچنان سر جای خود قرار دارند، بنابراین تمدید تحریم تسلیحاتی ایران تغییری در آن ایجاد نخواهد کرد. در این بین مقررات چند جانبه تحریم تجاری آمریکا بر ایران از جمله مجازات‌های هدفمند برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و وزارت دفاع و نیروهای مسلح ایران همچنان ادامه خواهد یافت.

بنابراین تأثیر واقعی و هدف واقعی استراتژی تحریم تسلیحاتی ایران، نابود کردن برجام تا پیش از انتخابات ماه نوامبر است.

پیامدهای بدتر

بازگشت مجدد کلیه تحریم‌های پیش از برجام برای منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، دیپلماسی چند جانبه و صلح منطقه‌ای یک فاجعه خواهد بود. احتمال دارد ایران دست به خروج از ان پی تی و از سرگیری غنی‌سازی در مقیاس وسیع بزند.

همانطور که اخیراً جارت بلان، هماهنگ کننده سابق وزارت خارجه آمریکا در مورد برنامه هسته‌ای ایران، هشدار داد، استراتژی ترامپ برای بازگرداندن تحریم‌ها خطرات مهم دیگری را نیز به همراه دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها تضعیف سازمان ملل است.

برای جلوگیری از این پیامدهای خطرناک، مقامات فرانسوی و آلمانی در حال بررسی گزینه‌ای هستند که اجازه می‌دهد تحریم تسلیحاتی منقضی شود، اما در عین حال به شکلی دیگر ممنوعیتی را اعمال می‌کند. همانطور که الی گرانمایه، کارشناس ارشد در شورای اروپایی روابط خارجی پیشنهاد کرده، شورای امنیت می‌تواند در مورد مجموعه جدیدی از قوانین در مورد فروش اسلحه به ایران توافق کند. از طرف دیگر، کشورهای صادر کننده عمده سلاح می‌توانند موافقت خود را با اقدامات موقت اعلام کنند. به عنوان مثال، می‌توان با روسیه به توافق رسید که از فروش انواع خاصی از اسلحه مثل موشک‌های کروز ضد کشتی یاخونت، به ایران اجتناب کند. کشورهای نگران همچنین باید در صدد محدود کردن فروش سیستم‌های پیشرفته خارج از توان تولید داخلی ایران باشند.

در حال حاضر دیپلماسی بهترین راه برای حل بحران است. مهمتر از همه، بازگشت به تعهدات برجام از سوی ایالات متحده و ایران و مذاکرات بین آنها برای حل مسائل مربوط به دو طرف است.