میراث ترامپ ؛ نابودی کامل برجام
به طور کلی اگرچه تحریم‌های جدید در میان انبوهی از تحریم‌های قبلی که بر ایران اعمال شده از اهمیت استراتژیکی برخوردار نیست اما باید یک موضوع را مورد توجه قرار داد و آنهم همان جمله‌ای است که برایان هوک گفته، اینکه چیزی از برجام تا انتخابات پاییز امسال در ایالات متحده باقی نخواهد ماند
آفتاب یزد: «بعضی از نامزدهای انتخاباتی وعده می‌دهند به توافق هسته‌ای ایران بازخواهند گشت. چیز زیادی از این توافق باقی نخواهد ماند که [آمریکا] به آن ملحق شود.» این بخشی از مصاحبه برایان هوک دستیار ویژه مایک پومپئو در امور ایران است، حدود 20 روز پیش! درحالی که ایالات متحده هفته به هفته رنگ و بوی بیشتر انتخاباتی می‌گیرد، سیاست فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران نیز ادامه یافته است، حالا چه بسا با نزدیکی به انتخابات مانورها در زمینه اقدامات تنبیهی علیه ایران افزایش هم بیابد تا از طریق آن ترامپ برای دست راستی‌های حامی خودش دلربایی کند. حالا در جدیدترین تصمیم ایالات متحده در وضع مجدد تحریم‌ها علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران موج تازه‌ای از فشارها را نشانه گرفته است. در واقع تاکنون در دو سال اخیر با اینکه بسیاری از تحریم‌های اقتصادی علیه تهران بازگشته بود اما در حوزه صنعت هسته‌ای و همکاری‌هایی که قرار بود سایرین با ایران در این زمینه داشته باشند دولت ترامپ تا کنون بیشتر تحریم‌ها را تعلیق کرده بود. مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، روز هفتم خرداد در بیانیه‌ای اعلام کرد که ایالات متحده معافیتهای تحریمی پروژه‌های اتمی ایران مرتبط با توافق هسته‌ای موسوم به برجام را تمدید نخواهد کرد. او همچنین از تحریم دو مقام اتمی ایران خبر داده است. بر اساس معافیتهای کنونی که فروردین امسال برای شش ماه تمدید شد، شرکت‌های چینی، روسی و اروپایی می‌توانستند در برخی فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران همکاری کنند. طبق این گزارش، این تحریم‌های تازه در دوره زمانی ۶۰ روزه باز خواهند گشت و کشورها و شرکت‌های فعال در این پروژه‌ها فرصت خواهند داشت تا به همکاری خود پایان دهند. مایک پومپئو در ادامه از تحریم دو مقام هسته‌ای ایران به دلیل نقش آنها در توسعه برنامه هسته‌ای این کشور خبر داده است. وزیر امور خارجه آمریکا تصریح کرده است، مجید آقایی و امجد سازگار، به دلیل مشارکت یا تلاش برای مشارکت در فعالیت‌هایی که به تامین مواد مورد نیاز ساخت و تکثیر تسلیحات کشتار جمعی منجر شده، مورد تحریم قرار گرفته‌اند. طبق این بیانیه امجد سازگار از مسئولان سازمان انرژی اتمی ایران و مدیر اجرایی تولید سانتریفیوژهای‌گازی غنی‌سازی اورانیوم در مقیاس صنعتی است. این گزارش می‌افزاید، امجد سازگار مدیریت نصب سانتریفیوژها در سایت فردو را به عهده داشته است. در بیانیه وزیر امور خارجه آمریکا آمده است که مجید آقایی در توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته ایران نقش داشته است.
سابقه تحریم صنعت هسته ای
با این حال در یکی از معدود مواردی که حوزه صنعتی هسته‌ای مورد هدف قرار گرفته بود در پاییز 98 مایک پومپئو گفت: واشنگتن معافیتهای مربوط به همکاری هسته‌ای ایران با کشورهای دیگر در سایت هسته‌ای فردو را لغو می‌کند. او با توجه به اعلام ازسرگیری فعالیت غنی‌سازی در سایت هسته‌ای فردو از سوی حسن روحانی، افزود: از همین رو، ایالات متحده معافیت تحریمی در ارتباط با تاسیسات هسته‌ای فردو را لغو می‌کند و این تصمیم از ۱۵ دسامبر ۲۰۱۹ (۲۴ آذرماه) اجرا می‌شود. تصمیمی که همان موقع از سوی یکی از مهمترین شرکای هسته‌ای ایران یعنی روسیه مورد انتقاد قرار گرفت. آنتون خلوپکوف رئیس مرکز امنیت و انرژی روسیه، ازسرگیری تحریم سایت هسته‌ای فردو از سوی آمریکا را اقدام دیگری علیه برنامه جامع اقدام مشترک دانسته که بار دیگر عهدشکنی آمریکا و نقض قوانین بین‌المللی را به وضوح نشان می‌دهد. خلوپکوف که از کارشناسان هسته‌ای صاحب‌نظر روسیه محسوب می‌شود اظهار کرده بود: آمریکا در یک سال و نیم اخیر انواع اقدام‌ها را علیه برجام بکار بسته است که در تناقض با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است در حالی که خود واشنگتن از مبتکران این قطعنامه و بویژه برجام بوده است. همچنین رئیس مرکز امنیت و انرژی روسیه نیز گفته بود، اقدام آمریکا در لغو معافیت سایت فردو از تحریم‌ها، آخرین اقدام ضدبرجامی واشنگتن نخواهد بود و باید منتظر اقدامات دیگری از سوی آمریکا باشیم. لئونید ایواشف رئیس آکادمی مطالعات ژئوپلیتیک روسیه نیز معتقد است، لغو معافیت فردو از تحریم‌ها، گامی است که آمریکا نه فقط علیه برجام، بلکه ضد نظام منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای برداشته است. او خاطرنشان کرد: آمریکا به قوانین و قراردادهای بین‌المللی احترام نمی‌گذارد و با آغاز روند اعمال تحریم‌ها علیه فردو، در واقع به قرارداد ان.پی.تی ضربه می‌زند. به گفته ایواشف، در سایت فردو طرح تغییر کاربری برای تولید ایزوتوپ‌های پایدار به اجرا در می‌آید و در واقع آمریکا می‌خواهد به این روند ضربه وارد کند.
واکنش‌ها به تحریم جدید
حالا در دور جدید از تحریم‌های هسته‌ای نیز واکنش به تصمیم آمریکا از تهران تا مسکو و حتی بروکسل منفی بوده است. سازمان انرژی اتمی ایران در واکنش به رشته توییت وزیر امور خارجه آمریکا مبنی بر قرار دادن نام دو تن از دانشمندان صنعت هسته‌ای کشور در فهرست تحریم‌های جدید دولت ایالات متحده آمریکا اعلام کرد: خبرهای خوشی از صنعت هسته‌ای ایران در راه است. بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز درباره تصمیم جدید واشنگتن می‌گوید: لغو معافیت‌ها برای همکاری هسته‌ای طبق برجام در عمل هیچ تاثیری بر روند کار ایران ندارد. البته آمریکا تمایل دارد که اقداماتش در راستای فشار بر ایران تاثیر بگذارد اما در عمل اتفاقی نمی‌افتد، این اقدامات فقط سر و صدای رسانه‌ای است نه چیزی بیشتر، آنها به خوبی این واقعیت را می‌دانند.
کمالوندی درباره همکاری‌های هسته‌ای ایران با کشورهای باقی مانده در برجام گفت: سوخت ما در روسیه بدون هیچ مشکلی هر وقت نیاز داشته باشیم به ایران می‌آید و اگر سوخت موجود تمام شود هم قادریم در آینده خودمان بدون نیاز به کمک هیچ کشوری آن را تولید کنیم.
وی ادامه داد: در رابطه با بازطراحی رآکتور اراک خیالمان راحت است؛ چون ما هر دو شکل رآکتور قدیم و جدید را خودمان به تنهایی هم می‌توانیم بسازیم. همین الان طراحی‌ها چه در حوزه رآکتور و چه سوخت آن توسط نیروهای متخصص ایرانی در حال انجام است. چین و سایر کشورهای اروپایی با ما در این کار همراهی می‌کنند اما کار اصلی طراحی رآکتور و سوخت آن با خودمان است. در ساخت تجهیزات هم این توانمندی در نیروهای ایرانی وجود دارد که در صورت عدم همراهی دیگران به تنهایی آن را انجام دهد. شاهد بودیم که مدار ثانویه و پمپ‌ها را خودمان ساختیم. سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: البته روند کار در بازطراحی رآکتور اراک به دلیل مشکلاتی که در اجرای برجام و اعمال تحریم‌ها وجود دارد آهسته است اما کار در مسیر خود و رو به جلو جریان دارد. وی در پاسخ به این پرسش که ایران از سرعت کار در بازطراحی رآکتور اراک راضی است؟ اظهار کرد: ما از سرعت کار راضی نیستیم، می‌توانست بیشتر و بهتر باشد، به ویژه اگر اروپا بیشتر همراهی می‌کرد سرعت کار بیشتر می‌شد البته اروپایی‌ها هیچ وقت با آمریکا در این زمینه هم صدا نشده‌اند اگر این اتفاق می‌افتاد تکلیف برای ایران روشن بود، اما تاکنون حتی در مواضع و حرف هم در رابطه با اینگونه تحریم‌ها با آمریکایی همراهی نکرده‌اند هر چند که در عمل چندان سرعت عمل ندارند. همچنین مجید تخت روانچی، نماینده دائم کشورمان در سازمان ملل متحد روز پنجشنبه در توییتی نوشت:«دو سال پیش، دونالد ترامپ به مشارکت در برجام پایان داد. حال پمپئو با نقض بیشتر برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ آخرین ضربه را وارد و جریمه‌ای را برای پایبندی به مفاد هسته‌ای قطعنامه ۲۲۳۱ اعمال کرد. این ادعا که ایالات متحده هنوز در برجام شرکت دارد نه تنها مضحک بلکه غلط است.»
در اروپا جوزف بورل که از سیاستمداران چپ گرای غربی است و چندان رغبتی نسبت به ایالات متحده ندارد از تصمیم جدید کاخ سفید ابراز تاسف کرده است. امری که در طول دو سال اخیر بارها شاهد آن بوده‌ایم. جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اقدام آمریکا در زمینه پایان بخشیدن به برخی معافیتهای تحریمی ایران برای کشورهایی که عضو توافق هسته‌ای هستند را محکوم کرده و هشدار داد که این اقدام موجب خواهد شد بازرسی کردن از اقدامات ایران سخت شود. بورل همچنین «اهمیت ماندگار» توافق هسته‌ای را مورد تاکید قرار داد چراکه اطمینان حاصل کردن از آشکار و قانونی بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران حیاتی است. همچنین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشست شورای امنیت سازمان ملل در این باره اظهار کرد: این توافق تنهاترین و بهترین راه برای تضمین کردن ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران است. بورل ادامه داد: به همین دلیل است که از تصمیم آمریکا برای عدم تمدید معافیت پروژه‌های هسته‌ای مربوط به برجام متاسفم. او همچنین گفت: این [اقدام] اطمینان حاصل کردن از ماهیت منحصرا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را برای جامعه جهانی سخت خواهد کرد. اما مهمترین شریک ایران در حوزه هسته‌ای یعنی روس‌ها نیز واکنشی منفی به تصمیم اعلامی مایک پومپئو داشته‌اند. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در پی تصمیم آمریکا برای عدم تمدید معافیت برخی کشورها از تحریم‌های هسته‌ای ایران در زمینه همکاری‌های هسته‌ای، در پیامی توییتری نوشت: آمریکا به معافیت از تحریم‌هایی که در برگیرنده پروژه‌های هسته‌ای تحت برجام (و امضا شده در شورای امنیت سازمان ملل) هستند پایان می‌دهد. تحریم‌های غیرقانونی آمریکا علیه این پروژه‌ها به معنای نقض فراتر منشور سازمان ملل(بند ۲۵)، قطعنامه ۲۲۳۱ و معاهده ان.پی.تی(بند۴)است. آمریکا همچنان به کارکشنی در [اقدامات] عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای ادامه می‌دهد. در همین حال ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز پنجشنبه در گفت‌وگو با خبرنگاران با اشاره به اقدامات اخیر ایالات متحده در خصوص خروج از معاهده آسمان باز و عدم تمدید معافیتهای همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای با ایران اظهار کرد که این اقدامات واشنگتن بسیار خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی هستند. وی با اشاره به اینکه ایالات متحده در حال تضعیف امنیت بین‌المللی است، در این خصوص گفت: ماهیت این گونه اقدامات بسیار مخرب است. همچنین زاخارووا عدم تمدید معافیتهای هسته‌ای ایران را محکوم کرده و گفت: این مصداق دیگری از سیاست آشکار آمریکا در نقض برنامه جامع اقدام مشترک و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل است. ما یقینا این اقدام را محکوم می‌کنیم. او در ادامه افزود: لغو شدن این به اصطلاح معافیت‌ها ممکن است اجرای آن پروژه پیکربندی مجددا که اساس توافق 2015 را شکل می‌دهد، کند کند اما باعث توقف آنها نخواهد شد.
حفظ میراث
به طور کلی اگرچه تحریم‌های جدید در میان انبوهی از تحریم‌های قبلی که بر ایران اعمال شده از اهمیت استراتژیکی برخوردار نیست اما باید یک موضوع را مورد توجه قرار داد و آنهم همان جمله‌ای است که برایان هوک گفته، اینکه چیزی از برجام تا انتخابات پاییز امسال در ایالات متحده باقی نخواهد ماند که در صورت پیروزی جو بایدن او بتواند برجام را احیا کند. هر تحریمی که آمریکا اعمال می‌کند را باید در دو بُعد مورد توجه قرار داد، نخست زیان‌هایی است که از طریق آن بر ایران اعمال می‌شود و دوم اینکه بازگشت این تحریم حتی در زمانی که تنش‌ها میان تهران و واشنگتن به هر دلیلی کاهش یابد دشوار خواهد بود. رژیم تحریم از پیچیدگی و پیوستگی‌های خاصی برخوردار است، به طوری که به همین سادگی که با یک بیانیه بخش‌هایی تحریم می‌شود به همان سادگی با بیانیه‌هایی در آینده مبنی بر لغو تحریم‌ها نمی‌توان انتظار عادی شدن شرایط را داشت. موضوعی که حتی در پسا برجام در دوران اوباما نیز شاهد بودیم. یعنی رئیس جمهور آمریکا براساس توافق هسته‌ای دستور لغو بسیاری از تحریم‌ها را داده بود اما این دستورها در برخی موارد کار نمی‌کرد چرا که شراکت‌های خصوصی از بیم زیان یا هرگونه اشتباه محاسباتی ترجیح به نادیده گرفتن بازارهای ایران می‌شوند. این موضوع به ویژه در حوزه بانکی و تبادلات مالی حکمفرما است که حتی دستور لغو تحریم نیز به سادگی بانک‌ها را مجاب به بازگشت به شرایط عادی نمی‌کند. بنابراین تحریم‌های جدید آمریکا علاوه بر اینکه روال معمولی از سیاست دو ساله فشار حداکثری است، نگاهی به آینده نیز دارد، اینکه اگر ترامپ برنده نشد، اگر جمهوری خواهان قدرت را واگذار کردند بازهم شرایط دشوار باشد و به عبارتی دست رئیس جمهور بعدی هرکسی که باشد چندان برای بهبود مناسبات با ایران باز نباشد. از ابتدای حضور ترامپ بسیاری می‌گفتند او با برجام مخالف است چرا که این توافق میراث اوباما است، اگر این فرضیه را قبول کنیم باید بگوییم ترامپ موفق شد میراث اوباما را نابود کند اما حالا او به دنبال این است که میراث خودش یعنی «نابودی برجام» را طوری تحویل دهد که وارثان ره به جایی نبرند!
دیدگاه تان را بنویسید