قطعنامه شورای حکام علیه ایران چندان بحرانی و مهم نبود
سیاست خارجی مشحون از فرصت و تهدید است. یعنی همواره فرصتهایی وجود دارد که باید از آنها بهره برداری کرد و هم تهدیدهایی متوجه کشور ماست که باید مراقب آن بود.
آرمان ملی: با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شرایط برای حضور و فعالیت آمریکا در خاک ایران و همکاری با ایران برای پیشبرد منافع در خاورمیانه به کلی از بین رفت و فضا بهگونهای ادامه یافت که روزبهروز بر دامنه تنشهای محیطی افزوده شد. برخلاف افزایش بیاعتمادی و تنش میان ایران و آمریکا و تلاشهای فراوان این قدرت جهانی برای تضعیف و نابودی جمهوری اسلامی ایران که نمونه بارز آن در فضای تحریمهای فراوان و تقویت رژیم بعث عراق برای حمله به ایران وجود داشت، رابطه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و بهویژه عربستان سعودی با آمریکا روزبهروز بهتر شد. تلاشهای آمریکا برای تعامل با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در افزایش دامنه تنشها میان ایران و کشورهای عربی موثر بود زیرا یکی از سیاستهای آمریکا در پیشبرد منافع اقتصادیاش افزایش موج ناامنی و دامن زدن به جنگ در منطقه بود. ایران در منطقه خاورمیانه از نظر ژئوپلتیکی برای منافع راهبردی آمریکا بسیار حیاتی است. در این میان بوش پسر، ایران را محور شرارت و رابطه حیاتی تروریستها در منطقه خواند و تلاش کرد به جهانیان بقبولاند ایران بهدنبال تسلیحات اتمی است. پس از آن تغییر رژیم در ایران محور اساسی سیاست خارجی آمریکا شد. آمریکاییها در جدیدترین اقدام خود برای افزایش و تقویت همکاریها با کشورهای حاشیه خلیج فارس و ادامه تلاشهای ضد ایرانی قصد دارند تا کشورهای عربی خلیج فارس را به شکلی به پیوستن به ائتلاف نظامی عربی ترغیب کنند. در شرایط کنونی کشور ایران توانست با افزایش نفوذ ژئوپلتیکی خود در منطقه، دیگر کشورهای منطقه را در دنبال کردن سیاستهای مشابه خود همراه کند و محور مقاومت را در منطقه شکل دهد. این تلاش اما با دشمنیهایی نیز در منطقه همراه شد که نمونه آن در آرای برخی کشورهای منطقه در شورای حکام نیز بازتاب داشت و نشان داد که چالشهای ایران در منطقه نسبت به سالهای گذشته بیشتر شده است. در راستای بررسی جایگاه فعلی سیاست خارجی ایران و چالشهای پیش روی آن، «آرمان ملی» گفتوگویی با نصرتا... تاجیک، سفیر سابق ایران در اردن داشته است که در ادامه میخوانید.
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در ماههای اخیر دستخوش چه تغییراتی شده است؟
سیاست خارجی مشحون از فرصت و تهدید است. یعنی همواره فرصتهایی وجود دارد که باید از آنها بهره برداری کرد و هم تهدیدهایی متوجه کشور ماست که باید مراقب آن بود. کشور ما در منطقه وضعیت نسبتا خوبی داشت که بهرغم دل بستن امارات و عربستان به آمدن ترامپ در چهار سال گذشته، اما یک سلسله تحولاتی در منطقه رقم خورد که برخی از آنها برنامهریزی شده و برخی نیز غیرمترقبه بودند که شرایطی را بهوجود آورد که دست برتر را در منطقه داشتیم حتی با خروج ترامپ از برجام خیلی دچار لغزش در منطقه نشدیم اگرچه موانعی پیش روی برجام بهوجود آمد اما سیاست خارجی کشور ما تحت تاثیر قرار نگرفت و قدرت کافی را داشت. پس از حوادث نیمه دوم سال 98 بود که مقداری وزن تهدیدات بر فرصتها در سیاست خارجی کشور چربید و سیاستهای منطقهای کشور ما تحت فشار قرار گرفت. با شیوع کرونا در جهان مجددا ورق برگشت و آمریکا را بهعنوان یک بازیگر اصلی منطقه با درون خود درگیر کرد و سبب شد تا آشفتگی درونی این کشور مانع از اقدامات دیگر شود. این مقوله یک فرصت برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرد تا در سیاستهای منطقهای و هم در عرصه جهانی بتوان فعالیت و نقش آفرینی بیشتری داشته باشیم و دستاوردهای خوبی را حاصل کنیم. در حال حاضر با توجه به اتفاقات اخیر که یکی از آنها عدم تفاهم ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی بود در مورد بازدید از دو مرکز در داخل خاک ایران و رسیدن پرونده ایران به شورای حکام، ترامپ تلاش میکند از یک اختلاف فنی و تکنیکی ایران و آژانس بهره برداری سیاسی کند و بهنحوی از آب گلآلود ماهی بگیرد. دولت ترامپ تمام تلاش خود را میکند تا این چالش را سیاسی و تهدید جلوه دهد.
این تلاشهای چندجانبه آمریکا در چه راستایی انجام میشود؟
پایان تحریمهای تسلیحاتی ایران در ماه اکتبر یک فرصت برای ایران است و دونالد ترامپ قصد دارد با سیاسی کردن این عرصه به آن ضربه بزند و مانع رفع تحریمهای تسلیحاتی ایران شود. آنها در وهله اول بهدنبال به تاخیر انداختن رفع تحریمهای تسلیحاتی و در مرحله بعد بهدنبال دائمی کردن تحریمهای تسلیحاتی هستند. این فشارها ایجاب میکند که جمهوری اسلامی ایران در سیاستهای داخلی و خارجی جامعتر و همهجانبهتر به مسائل بپردازیم و مشکلات را لاینحل باقی نگذاریم. خدشهای که ادامه تحریمهای تسلیحاتی بر سیاست خارجی ایران وارد میکند میتواند عواقب دیگری نیز بهدنبال داشته باشد و از یک فرصت به یک تهدید جدی بدل شود.
آیا آمریکا با توجه به آرایی که کشورهای همسایه در شورای حکام علیه ایران صادر کردند، توانسته است آنها را با خود علیه ایران همراه کند؟
این مقوله بستگی به رویکرد و نگرش کشورها نسبت به جلسه اخیر شورای حکام دارد. من نتیجه شورای حکام را خیلی بد نمیدانم. این یک قطعنامه ضعیف بود که علیه ایران صادر شد و به شورای امنیت نیز ارجاع نشده است. سه کشور اروپایی در شورای حکام برای اینکه ترامپ و آمریکا میداندار این عرصه نباشند اقدام به صدور قطعنامهای علیه ایران کردند و کشورهای مهمی همچون روسیه و چین نیز در این میان با آن مخالفت کردند. در این میان برخی کشورهای همسایه یا رای مخالف ایران یا رای ممتنع صادر کردند. این کشورها نیز یک سلسله مشکلاتی مخصوصا در عرصه سیاست دارند که بهواسطه فشارهای آمریکا صورت میگیرد. این فشارها سبب شده است تا این کشورها در اعلام نظر خود محدودیتهایی داشته باشند. معمولا در مجامع بینالمللی این گونه یارگیریها وجود دارد. آن دسته از کشورها همچون پاکستان که رای ممتنع به این قطعنامه دادهاند این پیام را نیز منتقل میکند که مخالفتی با ایران ندارند و صرفا تحت فشارها مجبور به رای ممتنع شدهاند هرچند حمایتی از ایران نیز محسوب نمیشود. در حقیقت یک موضع بینابینی اتخاذ کردهاند و بیشتر متاثر از همکاریهای سیاسی بین آنها و قدرتهای تاثیرگذار مثل آمریکا و اروپا است. قطعا این آرای ممتنع و منفی کشورهای همسایه مطلوب نیست اما آنقدر هم مجموعه این آرا و قطعنامه را خیلی مساله بحرانی و نامطلوبی نمیدانم.
آیا چالشهای اخیر میان ایران و افغانستان را میتوان در راستای تحرکات آمریکا علیه ایران دانست؟
کشور ایران دارای 15 همسایه است که این کشورها در مسائل سیاسی و اقتصادی مزیتهای نسبی مختلف دارند. این از یک طرف فرصت بسیار خوبی است که همکاریهای دوجانبه برای ایران ایجاد کند تا از فشار تحریمها بر ایران کم شود. از سوی دیگر تمامی این همسایهها هر کدام دچار مشکلات عدیدهای هستند. افغانستان نیز در این میان فارغ از این مسائل نیست. این کشور از عدم وجود ثبات و امنیت در دو دهه گذشته لطمات زیادی دیده است و این شرایطی است که تحت آن ما باید شرایط افغانستان اعم از خود این کشور و هم اتباع این کشور که در ایران زندگی میکنند را سامان داده و متاسفانه در قبال این دو مقوله سیاستهای منسجمی نداشتهایم و این مقولهای آسیبزا بوده است. اتفاقاتی که در ماههای اخیر در رابطه با این کشور و اتباع آن داشتهایم، نشان داد که نیازمند یک سیاستگذاری دقیقتر چه در داخل و برنامهریزی بهتر نسبت به همسایه خود داشته باشیم. امید است که سفر سرپرست وزارت امورخارجه افغانستان به ایران به حل این مسائل کمک کند و با یک برنامهریزی هدفمند شرایط سوءاستفاده سایر کشورها از این وضعیت را بگیرد. باید فرصت چالشآفرینی از کشورهایی که مخالف توسعه سیاست خارجی منطقهای ایران هستند گرفته شود و این امر با مشورت و مذاکره طرفین و حل مسائل مورد چالش صورت خواهد گرفت.
تحولات اخیر در لبنان را با وجود اینکه بهصورت مستقیم بر ایران تاثیرگذار نیست اما آیا بهنحوی در راستای فشار بر ایران قلمداد میشود؟
در حقیقت اتفاقات لبنان یک جمع برداری و یا برآیند دو مولفه است که شامل هم مشکلات ساختاری و اقتصادی و سیاسی لبنان است و هم یک اقدام تحریکآمیزی است که از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی طراحی میشود تا عقبه و وضعیت سیاست خارجی ایران را تحت تاثیر قرار دهد. این اقدامات در راستای آن است که سرمایهگذاری منطقهای ایران را به چالش بکشند. هفته گذشته نیز شاهد بودیم که جمهوریخواهان طرحی را برای تشدید تحریمها ارائه دادند بیشتر همین مسائل سیاست خارجی ایران را تحت تاثیر قرار میداد. مسائلی که هدف از آنها قطع رابطه ایران با لبنان و یمن است. بنابراین من معتقد هستم هر دو مولفه در تحولات اخیر لبنان موثر بوده است. هم مشکلات داخلی لبنان که ریشهدار است و هم به چالش کشیدن ایران در منطقه تا جایگاه ایران تضعیف شود. در این میان عراق نیز بسیار مهم است و تحولات آن میتواند همچون لبنان حائز اهمیت باشد. روابط ایران و عراق به علت استراتژیکبودن به مقولهای فراتر از تصمیمگیری دولتها بدل شده است. ایران به واسطه ساختارها و پیوندهای اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و عتبات عالیات یک پشتیبان دائمی برای عراق است و از طرف دیگر عراق عمق استراتژیک و دروازه ورود به جهان عرب برای ایران تلقی میشود. این قبیل خصوصیات به مقولههایی تبدیل شدهاند که فراتر از مساله شخص و دولت قرار میگیرند. بنابراین روابط ایران و عراق را باید راهبردی قلمداد کرد. آنچه که در زمان حال اهمیت دارد این است که بخشهای مختلف این روابط راهبردی باید مورد توجه قرار گرفته و به نفع طرفین شکوفا شود و پیوندهای موجود فعلی را عمیق و توسعهمند کند. دولتها قطعا در این میان میتوانند سازنده و یا مخرب روابط دو کشور باشند اما هر دولتی در عراق بر سر کار آید این واقعیات و روابط ژئوپلیتیکی را نمیتواند نادیده بگیرد و ایران نیز میتواند از این عرصه برای تقویت جایگاه منطقهای خود استفاده کند.
آینده تحولات منطقه و جایگاه ایران در آن را چگونه ارزیابی میکنید؟
بستگی به بیرون آمدن کشور از شرایط فعلی دارد. خاورمیانه از گذشته مشکلات زیادی داشته و دچار تنشهای زیادی بوده است و در حال حاضر نیز یک حالت ژلهای دارد. بنابراین این جایگاه ایران قطعا به عملکرد خودش در داخل و خارج از کشور در وهله اول بستگی دارد. نحوه تعامل ایران با کشورهای منطقه و چگونگی تنظیم سیاست منطقهای ایران در این عرصه بسیار تاثیرگذار است. وضعیت ترامپ نیز مقوله دیگری است که در این میان بسیار تاثیرگذار است و میتواند معادلات منطقه را بر هم زند. ترامپ و انتخابات آمریکا نیز به این مساله وابسته است که آیا دولت او میتواند از این وضعیت خارج شود یا خیر و آیا میتواند کرونا و بحرانهای جامعه داخل را حل کند یا خیر. از سوی دیگر رابطه ایران و اروپا نیز بسیار تعیینکننده است. اروپا سیاست کجدارومریز را در پیش گرفته است بهنحوی که هم با ایران تا حدی بلاتکلیف است و هم اینکه بهصورت کامل با آمریکا علیه ایران همراه نمیشود. همه منتظر این هستند که مشاهده کنند وضعیت آمریکا به کجا میرسد. کرونا توانست نقطه قوت ترامپ یعنی مقوله اقتصادی این کشور را تحت تاثیر قرار دهد و تضعیف کند و از سوی دیگر این امر نیز سبب شد تا اقتصاد جهان نیز تحت تاثیر قرار گیرد و باید منتظر تحولات پساکرونا بود. حتی در این میان چین و آمریکا نیز روابط خوبی ندارند و این مساله نیز میتواند بر جایگاه سیاست خارجی ایران تاثیر مستقیم بگذارد. تمامی موارد فوق در کنار یکدیگر شرایط بینالمللی را شکل میدهند و در مجموع باید گفت شرایط آرامی حکمفرما نیست. درست است که شرایط بحرانی حاکم نیست اما باید توجه کرد که وضعیت مطلوبی نیز ندارد. هرگونه برخورد کوچک و هرگونه جرقهای میتواند شرایط بحرانی بهوجود آورد و این وضعیت لرزان جهان را شکننده کند. از سوی دیگر هرگونه اتفاق غیرمترقبه که در این برهه زمانی احتمال رقم خوردن آن وجود دارد میتواند منجر به ایجاد قدرتهای جدید در جهان شود. یک معادله خطی برای تحولات یک سال آینده نمیتوان متصور بود. تحولات اخیر به شدت پیچیده است و باید ایران بهعنوان یک بازیگر مهم منطقهای و جهانی هم در مسائل سیاست داخلی و خارجی خود این وضعیت لرزان را مورد توجه قرار دهیم.
دیدگاه تان را بنویسید