سایه برجام بر دولت ترامپ

همانطور که از پیش نیز قابل حدس بود قطعنامه ایالات متحده مورد وثوق سایر کشورها قرار نگرفت و از میان 15 کشور حاضر در شورای امنیت تنها جمهوری دومنیکن بود که به این قطعنامه در کنار آمریکا رای مثبت داد. پیش از رای‌گیری یک دیپلمات بلندپایه اروپایی گفته بود این پیش نویس نهایتا دو موافق خواهد داشت و همان هم شد. در واقع وقتی اروپا می‌دانسته که نتیجه چیست طبیعتا ایالات متحده نیز از نتیجه با خبر بوده است. به همین دلیل برخی معتقدند این که آمریکا از قطعنامه خود عقب نشینی نکرد به رغم آنکه می‌دانست نتیجه نمی‌دهد در واقع به نوعی اتمام حجت واشنگتن با متحدانش یعنی اروپایی‌ها و البته روسیه و چین خواهد بود. به ویژه اینکه ایالات متحده از قبل گفته بود اگر با این قطعنامه همکاری نشود به سراغ مکانیسم ماشه می‌رود که خود داستان مفصل سیاسی و حقوقی را می‌طلبد. پیش از بررسی اینکه ایالات متحده چگونه می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند واکنش به نتیجه رای‌گیری جمعه‌شب حاکی از این است که آغاز راهی از تنش‌ها را باید نه تنها میان ایران و آمریکا بلکه میان ایالات متحده و سایر طرف‌های برجام شاهد باشیم. پیش از همه مایک پامپئو، وزیر امور خارجه آمریکا از اقدام شورای امنیت به عدم تمدید تحریم تسلیحاتی ایران انتقاد کرد. او اعلام کرد: شورای امنیت سازمان ملل متحد وظیفه حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را برعهده دارد. این شورا امروز نتوانست مجموعه ماموریت‌های اساسی خود را محقق کند. شورای امنیت قطعنامه معقولی را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ۱۳ ساله ایران رد کرد. وی خاطرنشان کرد که این اقدام زمینه را برای ایران جهت خرید و فروش تسلیحات متعارف بدون محدودیت‌های خاص سازمان ملل برای اولین بار در بیش از یک دهه گذشته فراهم کرد. او ادامه داد: ناکامی شورای امنیت در اقدام قاطعانه برای دفاع از صلح و امنیت بین‌المللی غیرقابل‌توجیه است. پامپئو با بیان این که کشورهای عربی و اسرائیل به شدت از تمدید تحریم‌ها حمایت کردند،‌ ادعا کرد: شورای امنیت درخواست‌های صریح برای تمدید تحریم تسلیحاتی از جانب بسیاری از کشورهای خاورمیانه را که در معرض خشونت‌های ایران قرار دارند، رد کرد. او گفت: شش عضو شورای همکاری خلیج فارس با هم جمع شدند تا از شورای امنیت بخواهند تحریم را تمدید کند. اسرائیل نیز از شورا خواست که همین کار را انجام دهد تا از گسترش و مدرن‌سازی زرادخانه ایران جلوگیری کند. پامپئو خاطرنشان کرد: ایالات متحده هرگز دوستان ما در منطقه را که انتظار بیشتری از شورای امنیت داشتند، رها نخواهد کرد. وزیر امور خارجه آمریکا تاکید کرد، کشورش به کار خود ادامه خواهد داد تا اطمینان حاصل شود ایران، آزادی خرید و فروش تسلیحات را نداشته باشد.

کلی کرفت نماینده آمریکا در سازمان ملل نیز در پی آنکه قطعنامه پیشنهادی برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رای لازم را بدست نیاورد در بیانیه‌ای با بیان این که آمریکا با وجود چراغ سبز دادن اکثریت اعضای شورای امنیت به خرید و فروش انواع تسلیحات معمولی، احساس بیزاری می‌کند تا شگفت‌زدگی، ادعا کرد: شکست امروز شورای امنیت نه کمکی به صلح و نه کمکی به امنیت خواهد کرد. بلکه موجب شدت بیشتری درگیری و ایجاد ناامنی خواهد شد.

کرفت در ادامه مطرح کرد: شکست این قطعنامه به طور بی‌نقصی وضعیت از کار افتاده و منفعل شورای امنیت را در برابر خطرات

روبه افزایش ترسیم کرده است. نماینده آمریکا در سازمان ملل درباره به کارگیری مکانیسم بازگردانی تحریم‌ها علیه ایران مدعی شد: طبق قطعنامه ۲۲۳۱، آمریکا کاملا حق دارد از مکانیسم بازگردانی مقررات قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل استفاده کند. آمریکا در روزهای آتی وعده‌اش برای متوقف نشدن در راستای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را عملی خواهد کرد.

پیش نویس قطعنامه واشنگتن درحالی رد شد که اروپایی‌ها به عنوان متحد سنتی آمریکا با رای ممتنع خود در واقع در قبال آن سکوت کردند. با این حال انگلیس در بیانیه‌ای اعلام کرد: ما در نگرانی‌های تعدادی از اعضای شورای امنیت نسبت به انقضای محدودیت‌های تسلیحاتی موجود علیه ایران در ماه اکتبر مشترک هستیم. بر اساس ادعای انگلیس، وزیران خارجه سه کشور اروپایی تصریح کرده‌اند که منقضی شدن این محدودیت‌ها می‌تواند پیامدهای اساسی برای امنیت و ثبات منطقه‌ای داشته باشد. در ادامه این بیانیه آمده است: انگلیس به پیش‌نویس این قطعنامه رای ممتنع داد زیرا مشخص بود که حمایت شورا را به خود جلب نخواهد کرد و مبنایی برای دستیابی به اجماع نخواهد بود و بنابراین نمی‌تواند به بهبود امنیت و ثبات در منطقه کمک کند. دستگاه دیپلماسی انگلیس تاکید کرد: با این وجود، ما آماده همکاری با اعضای شورا و طرفین برجام هستیم تا بتوانیم مسیری را پیش رو داشته باشیم که بتواند حمایت شورا را تامین کند.

فرانسوی‌ها نیز نسبت به رای خود در شورای امنیت واکنش نشان دادند. هیئت این کشور پس از صدور رای ممتنع برای تصویب قطعنامه ضد ایرانی آمریکا درباره تحریم تسلیحاتی ایران در بیانیه‌ای بر پایبندی فرانسه نسبت به توافق هسته‌ای تاکید کرد و نوشت: فرانسه بر تعهدش نسبت به حفظ برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که پشتیبان قانونی این توافق بود، دوباره تاکید می‌کند.

فرانسه در این بیانیه درباره رای ممتنعش گفت: فرانسه به دلیل این که این قطعنامه دربرگیرنده پاسخی مناسب برای چالش‌های ناشی از به پایان رسیدن تاریخ تحریم تسلیحاتی ایران نیست و به نظر نمی‌رسد که موجب گسترش امنیت و ثبات منطقه شود و از آنجا که نمی‌تواند حمایت شورای امنیت را جلب کند و مبنایی قانع‌کننده برای همکاری در راستای رسیدن به اتفاق نظر ندارد، به آن رای ممتنع داد.

این بیانیه علاوه بر این مطرح می‌کند: راهنمای ما همچنان هدف احترام به اختیار و تمامیت شورای امنیت و حفظ ثبات و امنیت منطقه و مقررات عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای است. باید از بازه زمانی پیش از پایان یافتن تاریخ محدودیت‌ها برای بررسی تمام گزینه‌های دیپلماتیک با حسن نیت بهره مند شد.

اولیانوف نماینده روسیه در سازمان ملل نیز در این باره گفت آمریکا از نتیجه با خبر بود اما تصمیم گرفت قطعنامه‌اش را اعمال کند. او افزود: واقعا قابل پیش‌بینی بود. این اقدام بی‌پایه و اساس بود. کسانی که در این باره ابراز نگرانی می‌کنند نباید آن را بیش از حد مبالغه آمیز نشان دهند. فقط بخاطر داشته باشید: هیچ تحریم تسلیحاتی‌ای پیش از سال ۲۰۱۰ وجود نداشت و هیچ اتفاق فاجعه باری نیفتاد. اکنون نیز چنین اتفاقی نخواهد افتاد.

نماینده چین در سازمان ملل درباره پیش‌نویس قطعنامه ضدایرانی آمریکا گفت، این پیش‌نویس در زمینه تحمیل مجدد تحریم‌ها علیه ایران و ادامه سیاست «فشار حداکثری» بوده است که با روح برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازگاری ندارد. این دیپلمات چینی تاکید کرد که پیش‌نویس آمریکا فاقد منطق و مبنای حقوقی است. او ادامه داد، آمریکا نگرانی‌های اکثریت اعضای شورای امنیت را نادیده گرفته و تاکید داشت که این شورا قطعنامه را تصویب کند. در چنین شرایطی چین به این پیش‌نویس رای مخالف داد. او خاطرنشان کرد، آمریکا در مه ۲۰۱۸ اعلام کرد که به طور یک‌جانبه از برجام خارج می‌شود و از سیاست فشار حداکثری دفاع کرده و کوشیده که از اجرای برجام توسط سایر جناح‌ها جلوگیری کند. این اقدامات باعث بالا گرفتن تنش‌ها پیرامون موضوع هسته‌ای ایران شده است.

ایران نیز از نتیجه رای‌گیری استقبال کرد. نماینده ایران در سازمان ملل اعلام کرد: همه کشورها به ویژه اعضای شورای امنیت وظیفه دارند تا با همه توان خود اعتقاد به ارزش‌ها، اهداف و اصول مندرج در منشور ملل متحد را احیا کنند. مجید تخت‌روانچی در سخنانی پس از رای مخالف شورای امنیت به پیش‌نویس قطعنامه ضدایرانی آمریکا، تصریح کرد: مماشات هرگز در خدمت منافع مشترک بشریت نبوده، بلکه برعکس، صرفاً قلدرها را جری‌تر کرده است. همه کشورها به ویژه اعضای شورای امنیت وظیفه دارند تا با همه توان خود اعتقاد به ارزش‌ها، اهداف و اصول مندرج در منشور ملل متحد را احیا نمایند. او ادامه داد: ما این را به خودمان و نسل آینده که اجباراً با پیامدهای اقدام یا بی‌عملی ما زندگی خواهد کرد، مدیون هستیم.

اما ماجرا با آنچه بامداد شنبه گذشت به پایان نرسیده است و در واقع راند جدیدی میان طرفین آغاز خواهد شد. شاید به همین دلیل است که بعیدی نژاد سفیر ایران در لندن نیز گفته باید منتظر تشدید فشارها باشیم. او گفته فشار حداکثری بین‌المللی علیه آمریکا برای تغییر رفتارش در برابر توافق هسته‌ای ایران در حال افزایش است.

در همین حال رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی دولت دونالد ترامپ در گفت‌وگویی با فاکس‌نیوز بیان کرد، خودداری فرانسه، انگلیس و آلمان از حمایت از آمریکا در شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران مایوس‌کننده بود اما مایه شگفتی نبود. او تصریح کرد: ما امروز شکست خوردیم اما کار تمام نشده است. در واقع آغاز فعالیت آمریکا برای به راه انداختن مکانیسم ماشه می‌تواند تنش‌های پیچیده‌ای را

به وجود بیاورد. شاید به همین دلیل است که ولادمیر پوتین حتی پیش‌از نتیجه رای‌گیری با ابراز نگرانی از آینده پیش روی خواستار نشستی مجازی میان سران کشورهای 5+1 و ایران شد. پوتین گفته بود شرایط درحال حرکت به سمت تنش است و چنین نشستی لازم است. در همین حال در پی طرح این پیشنهاد، کاخ الیزه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد، رئیس‌جمهوری فرانسه آمادگی دارد در نشست مجازی پیشنهاد شده از سوی همتای روس خود با محوریت ایران شرکت کند. بر اساس گزارش خبرگزاری رویترز، در این بیانیه آمده است: ما به طور کلی آمادگی خود را تایید می‌کنیم. ما در گذشته نیز ابتکارعمل‌هایی با همین رویکرد اتخاذ کرده‌ایم.

از سوی دیگر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در کنفرانس مطبوعاتی روز گذشته‌اش در پاسخ به این سوال که آیا دعوت ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه را برای برگزاری نشستی مجازی با سران جهان و با مشارکت ایران را می‌پذیرد یا نه، گفت: هنوز چیزی در این باره به من گفته نشده است. ترامپ افزود: چیزهایی در این باره شنیده‌ام اما هنوز چیزی به من اطلاع داده نشده است. البته بعید است ایران چنین موضوعی را بپذیرد چرا که در واقع حضور ترامپ و روحانی در یک نشست مهم محسوب می‌شود اگرچه مجازی باشد.

> مکانیسم ماشه

اما درباره اینکه ایالات متحده می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند یا خیر، گفتگو کردیم با یک کارشناس مسائل بین‌الملل. علی بیگدلی به «آفتاب یزد» گفت:«آنچه در نتیجه رای‌گیری شورای امنیت حاصل شد در واقع بیش از آنکه نتیجه دیپلماسی ایران باشد به دلیل اختلافات راس هرم قدرت جهانی بود که در حال حاضر بین چین و آمریکا و همچنین روسیه و آمریکا شاهد هستیم. از سوی دیگر اروپایی‌ها نیز با ایالات متحده اختلافاتی را نسبت به روش‌های اعمالی دارند که موجب شد آنها نیز از قطعنامه آمریکا حمایت نکنند.» او افزود:«درباره مکانیسم ماشه از آمریکا پذیرفته نخواهد شد که خودش این اقدام را انجام دهد چرا که واشنگتن از برجام خارج شده و تحریم‌های یکجانبه خود را نیز اعمال کرده است بنابراین آمریکا اگر به دنبال مکانیسم ماشه باشد باید تلاش کند اروپایی‌ها و کشورهایی نظیر انگلیس را متقاعد کند که دست به چنین کاری بزند.» بیگدلی گفت: «از آنجایی که مثلا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید دارد ایران اجازه دسترسی به دو سایت اتمی را نمی‌دهد آمریکا می‌تواند با مانور روی این ماجرا اروپا را حاضر به همکاری کند اما خود واشنگتن نمی‌تواند دست به چنین کاری بزند و سایرین نخواهند پذیرفت.» او در پایان اظهار داشت:«مکانیسم ماشه ایران را از چهار طرف تحت تحریم قرار می‌دهد، تحریم‌های سازمان ملل، تحریم‌های اتحادیه اروپا، تحریم‌های کنگره و کاخ سفید. به نظر می‌رسد در ماه‌های آتی شاهد دیپلماسی حداکثری آمریکا نسبت به اروپا خواهیم بود.»