شکایت یاغی برجام از تنها مجری برجام

دیپلمات‌ها گفته‌اند که انتظار می‌رود پمپئو امروز شخصاً به نیویورک مقر سازمان ملل متحد برود و ضمن دیدار با آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل، یادداشت امریکا را به رئیس شورای امنیت تحویل دهد؛ یادداشتی که احتمالاً خواستار فرایند حل اختلاف پیش‌بینی شده در داخل قطعنامه ۲۲۳۱ می‌شود. چنین کاری را هر یک از مقام‌های وزارت خارجه امریکا به جز پمپئو هم می‌تواند انجام دهد، ولی سفر پمپئو به نیویورک احتمالاً ماهیتی نمادین برای نشان دادن جدی بودن امریکا دارد. بنا به اعلام وزارت خارجه امریکا، پمپئو دیروز با «هایکو ماس» همتای آلمانی خود گفتگو کرد و «بر ضرورت پاسخ متحد فراآتلانتیک برای پاسخگو ساختن ایران و تضمین پایبندی شورای امنیت به حفظ تعهداتش در جهت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی تأکید کرد.» چندین دیپلمات هم گفته‌اند که وزیر خارجه امریکا احتمالاً دیداری با نماینده دائم اندونزی در شورای امنیت که رئیس دوره‌ای این شورا طی ماه آگوست است، خواهد داشت. دیروز مایک پمپئو قبل از رفتن به نیویورک، با نقل قول جملات «جان کری» وزیر خارجه دولت پیشین امریکا، سعی کرد محق بودن امریکا برای احیای مجدد تحریم‌های ایران را مستند کند. پمپئو کلیپ ویدئویی کوتاهی از صحبت‌های قدیمی کری در اندیشکده «شورای روابط خارجی» را در صفحه توئیتر خود به اشتراک گذاشت و به نقل از وی نوشت: «ما توانایی بازگرداندن تمام تحریم‌ها را داریم.» پمپئو در ادامه این جملات کری را نوشته است: «چیزی که ما [با ایران]مذاکره کردیم، توافق منحصر به فردی است که ذیل آن یک کشور به تنهایی می‌تواند رأی خود برای بازگرداندن آن تحریم‌ها [علیه ایران]را اعمال کند.»

۲۲۳۱ چه می‌گوید

بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱، شورای امنیت بعد از تسلیم یادداشت یک دولت شریک برجام که ادعای نقش اساسی برجام از سوی دولت دیگر دارد، باید در مورد پیش نویس یک قطعنامه در مورد ادامه لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران که بر اساس برجام، مهر ماه ۱۳۹۹ منقضی می‌شوند، رأی‌گیری کند. قطعنامه ۲۲۳۱ پیش‌بینی کرده که چنانچه، ظرف ۱۰ روز از تسلیم یادداشت طرف شاکی هیچ طرفی از شورای امنیت پیش‌نویس یک قطعنامه را برای رأی‌گیری ارائه نکرد، این رئیس شورای امنیت است که باید چنین پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارائه کرده و آن را ظرف ۳۰‌روز از زمان وصول شکایت به رأی بگذارد. در صورتی که شورای امنیت بر سر ادامه قطعنامه‌ای به توافق نرسد، تمام مفاد قطعنامه های، (۲۰۰۸) ۱۸۰۳، (۲۰۰۷) ۱۷۴۷، (۲۰۰۶) ۱۷۳۷، (۲۰۰۶) ۱۶۹۶ و ۵) ۲۰۰۸ (و ۱۹۲۹) ۲۰۱۰ که لغو شده بودند، احیا خواهد شد. دولت امریکا مدعی است به‌رغم اینکه دو سال است از برجام خارج شده، ولی به عنوان عضو شورای امنیت همچنان «شریک برجام» محسوب شده و حق ارائه چنین شکایتی دارد ولی ایران، روسیه و چین می‌گویند که بعد از خروج رسمی دولت امریکا از برجام، امریکا دیگر شریک برجام محسوب نمی‌شود و اساساً برای ارائه یادداشت شکایت از ایران که همچنان عضو برجام است، محق نیست. اتحادیه اروپا، فرانسه، انگلیس و آلمان هم تا کنون از همین موضع حمایت کرده‌اند مگر آنکه طی هفته‌های اخیر تغییر موضع داده باشند.

چکانده شدن ماشه حذف وتو

طبق برجام، بخشی از تحریم‌های تسلیحاتی ایران مهر ماه امسال و بخش دیگری از آن، در سال ۲۰۲۳ لغو می‌شود. هفته قبل امریکا بعد از چند ماه رایزنی با شرکا و متحدین خود، به عنوان یک عضو شورای امنیت یک قطعنامه چهاربندی ارائه کرد که در آن خواستار تداوم تحریم‌های تسلیحاتی ایران بعد از مهر ماه می‌شد، ولی به‌جز امریکا و جمهوری دومنیکن، هیچ کدام از اعضای شورای امنیت به آن رأی مثبت ندادند و بدون حق وتوی روسیه و چین، ناکام ماند. حالا امریکا با اعزام پمپئو به نیویورک و ارائه یادداشت به رئیس شورای امنیت می‌خواهد با استناد به مکانیسم حل و فصل اختلاف تعبیه شده در قطعنامه ۲۲۳۱ مانع لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران شود و در صورت رأی نیاوردن این قطعنامه پیشنهادی مطابق با مکانیسم حل و فصل اختلاف، زمینه احیای هر شش‌قطعنامه‌ای شود که بعد از توافق هسته‌ای لغو شده بودند؛ فرایندی که در صورت موفقیت، برجام رسماً نافرجام را، اسماً هم نابود خواهد کرد. اندونزی احتمالاً یادداشت امریکا را با طرف‌های دیگر برجام در میان خواهد گذاشت و آنگونه که برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، ممکن است روسیه و چین با استناد به خروج امریکا از برجام، از رئیس شورای امنیت درخواست کنند، مانع به جریان افتادن مکانیسم حل اختلاف تعبیه شده در قطعنامه ۲۲۳۱ شود. در این حال ناظران هشدار می‌دهند که به کار افتادن مکانیسم ماشه یا «اسنپ بک» شورای امنیت را درگیر شکافی تاریخی خواهد کرد. آسوشیتدپرس از قول تحلیلگران نوشته که اقدام امریکا برای اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران موجب انزوای بیشتر دولت ترامپ و وقوع بحران اعتبار در سازمان ملل خواهد شد. در این گزارش با اشاره به تلاش امریکا برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران از طریق استناد به بند‌های توافقی که از آن خارج شده نوشته شده است: استدلال‌های دولت ترامپ در این خصوص توسط روسیه، چین و کشور‌های اروپایی مورد استهزا قرار گرفته است. به‌نوشته آسوشیتدپرس حتی برخی از تندروترین سیاستمداران ضدایرانی در واشنگتن هم استدلال‌های دولت ترامپ در این خصوص را قبول ندارند. از آن گذشته برخی ناظران هشدار می‌دهند که به کار‌گیری مکانیسم حل و فصل اختلاف، مستلزم فرایندی پیچیده خواهد بود که حق وتوی پنج عضو دائم شورای امنیت را هم تضعیف یا حتی مختل کند. ریچارد گلدربریگ در فارین پالیسی، به تفکیک میان رأی گیری‌های ماهوی و فرایندی در شورای امنیت اشاره کرده و با اشاره به اینکه روسیه و چین، رأی‌گیری در مورد معتبر بودن شکایت امریکا را یک رأی‌گیری «شکلی» قلمداد خواهند کرد که مشمول استفاده از حق وتو نیست، هشدا داده که رقم خوردن چنین سناریویی، با ایجاد سابقه در شورای امنیت در مورد شکلی یا ماهوی بودن تفسیر مجدد یک قطعنامه، اساساً حق وتوی اعضا را مختل خواهد کرد. ظاهراً به دلیل همین هشدار‌ها بود که جان بولتون مشاور سابق امنیت ملی امریکا در مقاله‌ای در وال استریت ژورنال هشدار داد همه تلاش دولت امریکا برای استفاده از سازوکار بازگرداندن تحریم‌های ایران در شورای امنیت سازمان ملل ارزش خطر کردن نداشته و باعث تضعیف حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل می‌شود.