آمریکا و سازوکار معکوس ماشه

در پی شکست‌های مکرر تیم ترامپ برای نابودی برجام از طریق شورای امنیت، اینک «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا تهدید دیگری را مطرح کرده‌است. وی پنجشنبه ششم شهریور در یک پیام توئیتری تاکید کرد که تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی ایران که مطابق توافق هسته‌ای لغو یا تعلیق شده‌اند از نیمه شب ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) دوباره اعمال خواهند شد.

ناظران بر این باورند آمریکا تاکنون تحریم و تنگنایی نبوده که علیه ایران اعمال نکرده‌باشد و حتی برای بار روانی هم که شده برخی تحریم‌ها را در بازه‌های زمانی مختلف تکرار کرده‌است. تهدید آمریکا مبنی بر بازگرداندن همه تحریم‌ها به ناکامی در توسل به مکانیسم ماشه و شکست‌های پی در پی در شورای امنیت برمی‌گردد.

برخلاف دیدگاه جهانی، مقامات آمریکا تلاش دارند برای اجماع‌سازی و بکارگیری سازوکار ماشه قوانین را به نفع خود تفسیر کنند. استناد آمریکا به بندهای ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که بر اساس آن هریک از «طرف‌های شرکت‌کننده در برجام» حق دارند در صورت اجرایی نشدن تعهدات از سوی طرف مقابل این مکانیسم را فعال سازند.

نکته اینجا است که ایران تاکنون نشان داده که بازیگری تعهدپذیر است. بنا بر مفاد توافق هسته‌ای و قطعنامه‌ شورای امنیت این سازوکار زمانی می‌تواند به اجرا در آید که ‌ایران مرتکب تخلفی در این سند حقوقی شود؛ حال آنکه جمهوری اسلامی ایران تاکنون توافق را نقض نکرده‌است.

گام‌های فرابرجامی ایران هم یک سال پس از خروج ترامپ از توافق به صورت گام به گام و ضمن اطلاع‌رسانی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت گرفته‌است. علاوه بر این، جمهوری اسلامی ایران تاکید دارد در صورت بازگشت همه اعضا به برجام و تامین منافع خود، همه تعهدات را بار دیگر اجرا می‌کند.

افزون بر موضوع تعهدپذیری ایران، استدلال تهران و دیگر اعضای شورای امنیت آن است که ترامپ در سال ۲۰۱۸ ایالات متحده را از برجام خارج ساخت و از آن زمان تاکنون دیگر به عنوان عضو «مشارکت‌کننده» در توافق شناخته نمی‌شود. به همین دلیل اجماعی بین‌المللی علیه دولت آمریکا در مجامع بین‌المللی به ویژه صحن شورای امنیت سازمان ملل شکل گرفته‌است.

چندی پیش آمریکا در رای‌گیری برای قطعنامه پیشنهادی خود ۱۳ عضو شورا را در مقابل خود دید و طرح ترامپ در شورای امنیت در نطفه خفه شد. همین ۱۳ کشور عضو شورای امنیت پس از آن نشست، به روش‌های گوناگون مخالفت خود را با فعال‌سازی مکانیسم ماشه بیان کرده‌اند.

سفیر اندونزی در سازمان ملل متحد که رییس دوره‌ای شورای امنیت است، نیز چند روز پیس در جلسه ماهانه این شورا در مورد خاورمیانه با بازگرداندن تحریم‌های ایران مخالفت کرد؛ اظهاراتی که با موضع‌گیری تند نماینده آمریکا همراه بود و کرافت در واکنش به وی گفت که شورای امنیت جانب «تروریست‌ها» را گرفته‌است.

همچنین پس از درخواست آمریکا به شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه، سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه بیانیه‌ای را صادر کردند که به صراحت تاکید داشت: «فرانسه، آلمان و انگلیس متذکر می شوند که آمریکا به دنبال خروج این کشور از برجام در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸) دیگر عضوی از برجام نیست. موضع ما در مورد موثر بودن اعلان آمریکا در رابطه با قطعنامه ۲۲۳۱ به اطلاع ریاست شورای امنیت و نیز اعضای شورا رسیده‌است. بنابراین، ما نمی توانیم از این اقدام (آمریکا) که در تضاد با تلاش‌های کنونی‌مان برای حفظ برجام است حمایت کنیم. »

«جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم صراحتا تاکید کرده‌است که آمریکا به لحاظ قانونی حق فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد. دولت‌های چین و روسیه نیز اعلام کردند آمریکا پس از خروج از برجام جایگاه خود در این توافق را به عنوان یکی از طرف‌های ذینفع، از دست داده‌است و قادر نیست از منافع توافق استفاده کند.

در مجموع، تکاپوی آمریکا برای اجماع‌سازی علیه ایران در شورای امنیت نه تنها تاکنون به بار ننشسته که نتیجه‌ای عکس داده‌است. از نگاه ناظران، «نه» جدی اروپایی‌ها به درخواست آمریکا و همراه شدن دیگر اعضای شورای امنیت با این موج اعتراضی، سیاست فشار حداکثری آمریکا را علیه تهران ناکارامد و ناکام ساخته است. ضمن اینکه شکل‌گیری این جبهه واحد جهانی علیه کاخ سفید، نشانگر آن است که کاسه صبر و تحمل جهان در برابر اقدامات غیرقانونی و زیاده‌خواهانه امریکا لبریز شده‌است و دیگر قادر به تحمل کردن آن نیستند.