چرا بازگشت امریکا به برجام ساده نیست؟!

دیپلماسی ایرانی: اکنون که جو بایدن، معاون سابق رئیس جمهوری امریکا در دروان ریاست جمهوری باراک اوباما و نامزد حزب دموکرات امریکا به کرسی ریاست جمهوری نزدیک تر شده، زمان مناسبی است تا چگونگی رویکرد امریکا به ایران را بررسی کنیم. دونالد ترامپ با خروج از برجام جهان را در شوک فرو برد زیرا معتقد بود این توافق ناقص است. کشورهای اروپایی در واکنش به این اقدام ترامپ، تلاش کردند تهران را به ماندن در برجام ترغیب کنند. ایران نیز مدت زمان واقعاً طولانی به آن پایبند ماند .

به نظر می رسد بایدن قصد احیای برجام را دارد. او به خوبی از نقص های برجام آگاه است و شایع شده که قصد دارد دامنه آن را گسترش دهد. ولی واقعیت های سیاسی و اقتصادی تازه ای پس از سال ۲۰۱۸ ایجاد شده است. تحریم های امریکا ایران را به شدت تضعیف کرده، تولید  نفت آن از ۳.۸ میلیون بشکه در روز به ۱.۹ میلیون بشکه در روز رسیده و صادرات آن حتی به همسایگان و شرکای سنتی و دوستان نزدیکش بسیار محدود شده است.

سازوکار اجرایی اینستکس نیز که توسط کشورهای اروپایی که در برجام مانده بودند تهیه شده بود و برای دور زدن دلار امریکا طراحی شده بود، هرگز اجرایی نشد زیرا بانک هایی که وارد این سازوکار می شدند با تحریم فعالیت در امریکا مواجه می شدند. 

در ماه اکتبر با وجود فشارهای امریکا و همه تلاش های این کشور برای پایان نیافتن تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل که مطابق برجام در این ماه به پایان می رسیدند ایالات متحده نتوانست کاری از پیش ببرد و در کارزار دیپلماتیکی که در سازمان ملل به راه انداخته بود، به نوعی در برابر ایران و دیگر کشورهای مانده در برجام که از این حق ایران دفاع می کردند، شکست خورد. به تلافی این شکست امریکا تحریم های بیشتری را علیه ایران اعمال کرد.

این درست است که روسیه و چین، دو متحد ایران در طول این مدت با این کشور روابط تجاری داشته اند، ولی هدف آنها تنها افزایش منافع خود در خاورمیانه بوده است.

رئیس جمهور حسن روحانی همه اعتبار خود را به برجام و منافع حاصل از آن گره زده است. انتخابات آینده ایران در ماه مه خواهد بود و دولت بایدن تنها سه ماه برای رسیدن به توافق تازه با ایران زمان دارد. اگر تندروها در تهران ریاست جمهوری را به دست گیرند، احتمالا هر گونه مذاکره جدیدی متوقف خواهد شد .

همچنین نباید فراموش کنیم که رئیس جمهوری امریکا هر کسی که باشد، مبارزه با ویروس کرونا و احیای اقتصاد اولویت نخست او خواهد بود.

در این میان اروپا نگران دستاوردهای ژئوپلتیکی روسیه در خاورمیانه است و چندین رهبر اروپایی نگران روابط فزاینده اقتصادی و سیاسی چین با تهران هستند .

اگر دولت تازه امریکا بازگشت به برجام را انتخاب کند، می تواند بر حمایت مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزاری امور خارجه سه قدرت اروپایی حساب کند.

هر گونه مذاکره ای باید عاری از نقایص پیشین از جمله ارتباط موثر با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس باشد. اگر اروپا نگران همسایگی خود است، ریاض و دوحه باید بیشتر نگران باشند زیرا بیش از هر مرکز و پایتخت اروپایی به تهران نزدیک تر هستند.

در منطقه نیز واقعیت های تازه ای مانند توافق عادیسازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل موسوم به "ابراهیم" روی داده و چندین کشور شورای همکاری خلیج فارس با نگرانی های اسرائیل در مورد توانایی های هسته ای ایران و مداخلات منطقه ای آن اشتراک نظر دارند.

با توجه به شرایط کنونی حداقل می توان گفت که جان دوباره بخشیدن به برجام دشوار خواهد بود.

منبع:  / تحریریه دیپلماسی ایرانی