دست نزدن به برجام مهر و موم شده؛ شرط آغاز مذاکرات ثمربخش

با پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا و وعده او مبنی بر بازگشت به برجام، بازار مباحث سیاسی راجع به احیای توافق هسته ای داغ شده است. در این میان برخی کشورها نیز به دنبال آن هستند تا از این نمد برای خود کلاهی ببافند و شانس خود را برای اضافه شدن به گروه ۱+۵ بیازمایند. در همین ارتباط روز دوشنبه ۱۷ آذرماه، «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت خاجه در نشست خبری به سؤالات خبرنگاران پاسخ داد. وی در پیوند با ابراز تمایل ژاپن برای حضور در مذاکرات برجامی گفت: ما در دنیا دوست زیاد داریم و می‌توانیم یک کلوپ دوستان درست کنیم. برجام یک مسئله مربوط به گذشته است و یک چیزی در گذشته با تمام فراز و نشیب‌ها مذاکره شده و امضا و مهر و موم شده است و هرگونه دست‌زدن به آن چه به‌لحاظ شکلی و چه محتوایی، به‌معنای پایان آن است. همکاری‌های ایران با ژاپن و کشورهای دیگر در مجاری خود ادامه خواهد یافت.

طرح درخواست عضویت برخی کشورها در برجام

موضوع عضویت ژاپن در برجام از چند روز پیش مطرح شد، زمانی که «کوئنی میاکه» مشاور ویژه «یوشیهید سوگا» نخست وزیر ژاپن و مدیر موسسه سیاست خارجی این کشور، در مقاله ای برای «ژاپن تایمز» تاکید کرد که ژاپن باید هفتمین عضو برجام شود. کارشناسان بر این باورند هرچند ژاپن شریک تجاری ایران به شمار می آید و سال گذشته «آبه» نخست وزیر قبلی این کشور تلاش زیادی را برای میانجیگری بین تهران- واشنگتن به کار بست اما طرح چنین موضوعی دور از انتظار بود.

پیشتر نیز برخی کشورهای عربی با شنیدن زمزمه های بازگشت بایدن به برجام در پی اثرگذاری بر توافق هسته ای بر آمدند. به عنوان نمونه «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان تاکید کرد که در هرگونه توافق اتمی با ایران، کشورهای خلیج فارس باید مورد مشورت قرار گیرند. او مدعی شد که در امضای برجام به منافع و نگرانی‌های کشورهای منطقه توجه نشده است.

با توجه به چنین موضع گیری هایی، تحلیلگران معتقدند برخی کشورها برای دستیابی به قدرت و نفوذ، عضویت خود را در توافق مطرح می کنند و شماری نیز برای محدودسازی ایران و در نهایت به بن بست کشاندن هر نوع مذاکره ای که منافع آنها را در توافق نادیده بگیرد، خواستار مشارکت در مذاکرات هسته ای هستند.

انجام هر گونه مذاکره تنها در چارچوب برجام

مشخص است که  ایران هیچ گونه مذاکره ای خارج از چارچوب برجام را برنمی تابد و مسوولان جمهوری اسلامی همواره بر این اصل مهم تاکید کرده اند. مذاکره با آمریکا نیز به شرط بازگشت این کشور به توافق و رفع تحریم ها امکانپذیر است. بنابراین تلاش برای عضوگیری مجدد در برجام یا گنجاندن موضوعات غیرهسته ای از جمله موشکی و منطقه ای به توافق آن گونه که اخیرا «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان مطرح کرده، شانس شروع مذاکرات و حل وفصل اختلافات را کاهش می دهد.

ایران پیشتر نیز با دست رد بر سینه «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا در عمل نشان داد که به هر قیمتی حاضر به مذاکره نیست. پمپئو برای مذاکره با ایران برای رسیدن به یک توافق جدید شرایطی را مطرح کرد که توقف غنی‌سازی اورانیوم و توسعه برنامه موشکی بالستیک از سوی ایران، آزادی شهروندان آمریکایی و متحدان این کشور، خروج ایران از سوریه و غیره تنها چند مورد از شروط دوازدگانه وی بود.

عقب نشینی آمریکا از شروط کذایی پمپئو هم به نتیجه نرسید. با وجود اصرار ترامپ بر مذاکرات بدون پیش شرط با تهران، مسوولان عالی رتبه جمهوری اسلامی این بار نیز حاضر به حضور با مقامات کاخ سفید پشت میز مذاکره نشدند. تردیدی وجود نداشت که تیم ترامپ پشت میز نیز همان شروطی را مطرح خواهد کرد که پیشتر پمپئو مطرح کرده بود. ضمن اینکه آمریکا در پی انعقاد توافق ثانویه ای با ایران بود که برجام را به عنوان دستاورد رقبای دموکرات خود در آستانه انتخابات ۲۰۲۰ به چالش بکشد.

در شرایط کنونی با پیروزی بایدن درانتخابات ۲۰۲۰ آمریکا، وی تاکید کرده اگر تهران به اجرای کامل تعهدات خود بازگردد، او نیز زمینه بازگشت واشنگتن به برجام را برای آغاز گفت ‌وگو فراهم خواهد کرد. منظور او از بازگشت تهران به تعهدات، همان پنج گامی است که تهران با هدف توازن بخشی به تعهدات برداشت؛ گام هایی که به گفته مسئولان جمهوری اسلامی قابل بازگشت است.  بایدن اما تمایل چشمگیری به طرح مسائل غیرمرتبط با برجام در مذاکرات احتمالی دارد که این موضوع در گفت‌وگوی تازه وی با روزنامه «نیویورک‌تایمز» و شبکه «سی‌ان‌ان» کاملا مشهود بود. او در مصاحبه های خود، مذاکرات با ایران را دشوار توصیف و به فعالیت های موشکی و تحرکات منطقه ای ایران تمرکز کرد. 

آمریکا در موقعیتی نیست که برای برجام تعیین تکلیف کند

مسئولان جمهوری اسلامی ایران بر این باورند آمریکا به عنوان کشوری که به صورت یکجانبه به یک تعهد و توافق تاریخی پشت کرده در جایگاهی نیست که برای آن تعیین تکلیف کند. این کشور پس از بازگشت به برجام در ابتدا باید خسارت ناشی از تحریم ایران را بپردازد و تحریم های آمریکا را مجددا لغو کند. در همین ارتباط بود که حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری روز چهارشنبه پنجم آذرماه گفت که سیاست تهران مبتنی بر احترام متقابل و کاهش تنش در برابر کاهش تنش است و اگر چنین اراده‌ای در حاکمان آینده آمریکا وجود داشته باشد، حل مساله بسیار آسان است. اگر تصمیم بگیریم می‌توانیم به شرایط ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ برگردیم.