کارنامه ناکامی‌های ترامپ برابر ایران

«حسن روحانی» رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در سخنان روز چهارشنبه گذشته خود در جلسه هیئت دولت به هفت شکست تاریخی ایالات متحده در دوره «دونالد ترامپ» در برابر ایران اشاره‌کرد و گفت که در سایه شهامت ملت و هدایت رهبر  معظم انقلاب، ایران نه تسلیم شد و نه فروپاشی صورت گرفت.

اذعان صریح دموکرات ها به شکست رویکرد فشار حداکثری دونالد ترامپ علیه ایران، خود شاهدی برای شکست های دولت سابق واشنگتن در برابر ایستادگی ملت ایران است.

به گفته رئیس جمهوری ایران، هر چند شکست های دولت ترامپ در برابر ایران بیش از ۷۰ مورد بوده است، اما هفت مورد آن که باعث سرافکندگی و انزوای آمریکا در جامعه بین الملل و نشانگر حقانیت ایران بوده، شکست هایی تاریخی برای واشنگتن است که جهانیان شاهد آن بودند.

۱. تقلای ترامپ علیه ایران و واکنش مخالف اعضای شورای امنیت

اوایل مهرماه ۹۷ جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد با موضوع مبارزه با گسترش تسیلحات کشتار جمعی به ریاست دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا برگزار شد. در این جلسه «دونالد ترامپ» به شدت از ایران انتقاد کرد اما کشورهای دیگر از توافق هسته‌ای ایران دفاع و بر حفظ آن تاکید کردند. وی در سخنرانی افتتاحیه جلسه شورای امنیت، مدعی شد که ایران در پی سلاح‌ هسته‌ای و به دنبال هرج و مرج در منطقه است و ادعا کرد که تهران از منابع مالی حاصل از برجام برای گسترش تروریسم استفاده کرده است.

بعد از سخنان رئیس جمهوری آمریکا نمایندگان کشورهای دیگر از جمله رهبران اروپایی، روسیه و چین از توافق هسته‌ای ایران (برجام) دفاع کردند و از لزوم حفظ آن سخن گفتند.

«امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه در بخشی از نطق خود درباره ایران گفت که نیاز به یک استراتژی بلند مدت برای مدیریت این مسئله وجود دارد و تنها تحریم و پیشگیری نمی‌تواند راه حل باشد. «ترزا می» نخست وزیر وقت انگلیس هم در نطق خود توافق هسته‌ای ایران را بهترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای خواند و خواهان حفظ و ادامه اجرای این توافق شد.

در ادامه «سرگئی لاوروف» وزیرخارجه روسیه در سخنرانی خود گفت: خروج آمریکا از برجام خطر بزرگی برای نظام منع گسترش تسلیحات اتمی است. ما همواره با همکاری سایر کشورها از جمله چین تلاش می‌کنیم برجام را حفظ کنیم.

در واکنش به این شکست ترامپ، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران، بلافاصله بعد از پایان نشست شورای امنیت در توییتی نوشت: بار دیگر آمریکا از شورای امنیت سوءاستفاده کرد اما خود را در نقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تنهاتر یافت. چه زمانی از این مسئله درس خواهد گرفت؟

۲.  مخالفت شورای امنیت با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران

اواسط تابستان امسال شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را رد کرد. جمعه ۲۳ مرداد، تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران که شورای امنیت سازمان ملل در سال ۱۳۸۶ به تصویب رسانده بود، با شکست روبرو شد و هیچ یک از اعضای این شورا، جز خود آمریکا و جمهوری دومینیکن، به پیش‌نویس پیشنهادی آمریکا رای مثبت نداد.

این موضوع خشم آمریکا را برانگیخت به طوری که «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه این کشور اعلام کرد که شورای امنیت سازمان ملل با رد قطعنامه پیشنهادی واشنگتن برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در اجرای ماموریت خود که حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است شکست خورده است.

وی با اذعان به شکست تاریخی کشورش در نشست شورای امنیت و بدون اشاره به چندین دهه جنایات نظامیان آمریکایی در منطقه تصریح کرد: این شورا برای اولین بار در یک دهه گذشته، مسیر را برای اینکه یک حامی تروریسم بتواند بدون محدودیت‌های سازمان ملل اقدام به خرید و فروش سلاح‌های متعارف کند هموار کرد.

وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا همچنین با اشاره به ناامیدی دولت های دست نشانده آمریکا از این تلاش واشنگتن مدعی شد این شورا درخواست‌های بسیاری از کشورهای خاورمیانه را که به دلیل خشونت ایران تحت خطر هستند، برای تمدید این تحریم‌های تسلیحاتی نادیده گرفت.

این در حالی بود که طی ماه‌های پیش از این نشست مقامات دولت آمریکا تلاش کردند تا در میان هم‌پیمانان خود اجماعی را برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران به وجود آورند و همواره تأکید داشته‌اند که از هیچ اقدامی برای جلوگیری از انقضای این تحریم‌ها دریغ نخواهند کرد.

بر اساس گزارش‌ها، آمریکا و جمهوری دومینیکن به پیش‌نویس این قطعنامه رأی موافق و  چین و روسیه  به آن رأی مخالف دادند. در این رأی‌گیری بقیه اعضای شورای امنیت رأی ممتنع دادند. در این نشست اکثریت قاطع اعضای شورای امنیت اعلام کردند که باید از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ دفاع کرده و آنها را اجرا کرد.

۳. شکست در اجرای مکانیسم ماشه

آمریکا که نتوانست در تمدید تحریم تسلیحاتی ایران کاری از پیش ببرد، این بار به فکر اقدام خصمانه دیگری علیه ایران افتاد. البته مقامات واشنگتن پیشتر اعلام کرده بودند که در صورت شکست طرحشان در شورای امنیت، از ساز و کار بازگشت یک‌باره تحریم‌ها (موسوم به مکانیسم ماشه) استفاده خواهند کرد.

آمریکا مدعی بود که طبق قطعنامه ۲۲۳۱، کشورهای شرکت‌کننده در توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، حق دارند از این مکانیسم استفاده کنند. طبق بند ۱۰ قطعنامه ۲۲۳۱، ایران و کشورهای ۱+۵ مشمول این مکانیسم می‌شوند. زمانی که آمریکا در سال ۱۳۹۷ برجام را ترک کرد قاعدتا باید قطعنامه تصحیح می‌شد و اسم آمریکا از فهرست شرکت کنندگان در برجام خارج می‌شد، اما این کار انجام نشد.

در راستای این سناریو «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا پنجم شهریور ۹۹ در نامه‌ای به «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل ادعا کرد ایران توافق‌نامه هسته‌ای را نقض کرده و به این بهانه خواستار فعال‌سازی مکانیسم ماشه مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و فعال شدن تمامی تحریم‌های پیشین علیه تهران شد.

هنوز ۲۴ ساعت از ارائه درخواست آمریکا نگذشته بود که خبرگزاری رویترز از مخالفت ۱۳ عضو از ۱۵ عضو شورای امنیت با طرح آمریکا برای کلید زدن این پروژه خبر داد. روسیه، چین، آلمان، انگلیس، فرانسه، بلژیک، آفریقای جنوبی، نیجر، تونس، سنت وینسنت و گرنادین، استونی، ویتنام و اندونزی که خود ریاست دوره‌ای شورای امنیت را برعهده داشت، تصریح کردند که آمریکا به دلیل خروج از برجام، حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد.

این موضع گیری بار دیگر جایگاه متزلزل آمریکا در شورای امنیت را به رخ جهانیان کشید و به مثابه سیلی دیگری بر صورت دولت تمامیت خواه ترامپ بود. «وندی شرمن» معاون امور سیاسی وزارت خارجه در دولت باراک اوباما و مذاکره‌کننده ارشد در توافق هسته‌ای ایران با اذعان به این شکست در مصاحبه ای با شبکه تلویزیونی ام‌اس‌ان‌بی‌سی گفت اقدامات دونالد ترامپ در فعال کردن مکانیسم ماشه به‌جای منزوی کردن ایران، به انزوای بیشتر آمریکا در کل جهان ختم شد.

همچنین «لری جانسون» دستیار سابق دبیرکل سازمان ملل در امور حقوقی در گفت‌وگو با مدیر اجرایی اندیشکده انستیتو بین‌المللی مطالعات استراتژیک تصریح کرد که آمریکا حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد زیرا تنها اعضای باقی‌مانده برجام هستند که می‌توانند بگویند آمریکا چنین حقی دارد یا خیر و اعضای باقی مانده نیز با این مسئله مخالف هستند.

۴ و ۵. دو شکست پیاپی آمریکا در دادگاه لاهه

جمهوری اسلامی در تیرماه ۱۳۹۷ و دو ماه پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای (مه ۲۰۱۸) و اعمال مجدد تحریم‌ها، با طرح شکایتی در دادگاه عالی سازمان ملل مستقر در لاهه (دیوان بین‌المللی دادگستری) ایالات متحده را به نقض پیمان مودت متهم کرد. این پیمان یک معاهده دوجانبه دوستی و تجارتی است که دو دهه پیش از تاسیس جمهوری اسلامی (۱۳۳۴/ ۱۹۵۵) میان حکومت وقت ایران و دولت آمریکا امضا شد.

دیوان بین‌المللی دادگستری مهرماه سال ۹۷ بر مبنای شکایتی از ایران با استناد به پیمان مودت یک حکم اولیه صادر کرده بود. در این حکم با استناد به پیمان یادشده آمده است که آمریکا باید موانع صادرات اقلام بشردوستانه مانند دارو، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی را از میان بردارد. این اقلام مشمول تحریم‌های آمریکا نمی‌شوند اما در مواردی تحریم‌های بانکی و مالی علیه جمهوری اسلامی داد و ستد آنها را با مشکل روبرو می‌کند.

دیوان لاهه که بازوی قضایی سازمان ملل به شمار می‌رود، ۱۱ مهر ۱۳۹۷ و پس از چند هفته بررسی شکایت ایران از تحریم‌های ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ آمریکا، با تأیید برخی از درخواست‌های ایران و تا صدور رأی نهایی، رأی به تعلیق تحریم‌های واشنگتن در حوزه‌های دارویی، وسایل پزشکی، غذایی و هوانوردی داد اما آمریکا به این رای اعتنا نکرد. با این حال این رای به منزله شکست بزرگی برای آمریکا به شمار می رفت که با تمام قدرت مالی و نفوذ سیاسی خود کوشیده است همواره آراء مجامع حقوقی و سیاسی را با منافع خود همسو کند.

اما این تنها شکست آمریکا در برابر ایران در دادگاه لاهه نبود. اواسط بهمن امسال اکثریت قاضیان دیوان بین‌المللی دادگستری صلاحیت دادگاه برای رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا را تائید کردند. این واکنشی به ادعای ایالات متحده بود که گفته بود دیوان بین‌المللی مستقر در لاهه صلاحیت رسیدگی به این شکایت را ندارد و به تشکیل این پرونده اعتراض کرده بود.

رئیس جمهوری ایران رأی دادگاه لاهه در تأیید صلاحیت برای رسیدگی به شکایت ایران را موفقیتی بزرگ خواند و آن را قدرت و عظمت برای ملت بزرگ ایران در برابر یک ابرقدرت دانست.

او روز پنجشنبه ۱۶ بهمن پیروزی ایران در نهاد قضائی سازمان ملل را با حضور تاریخی دکتر محمد مصدق در سال ۱۳۳۱ در دیوان بین‌المللی مقایسه کرد. در مقابل سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده از رأی دیوان بین‌المللی دادگستری ابراز تأسف کرد.

آمریکا گفته بود که دیوان لاهه برای رسیدگی به شکایت ایران علیه ایالات متحده صلاحیت ندارد؛ اما دادگاه یادشده اعلام کرد که به شکایت جمهوری اسلامی علیه آمریکا به دلیل نقض معاهده مودت و بازگشت تحریم‌های ایران رسیدگی می‌کند.

شماری از مقام‌های وقت دولت آمریکا، از جمله وزیر خارجه، مایک پمپئو مدتی بعد از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای اعلام کردند که واشنگتن از پیمان مودت نیز خارج شده است. توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما میان نمایندگان جمهوری اسلامی و شش قدرت جهانی به امضا رسید اما دونالد ترامپ که همواره این توافق را ناقص و یک‌طرفه می‌خواند فرمان خروج از آن را امضا کرد.

۶. شکست در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی

با وجود این شکست ها، آمریکا به تلاش بی نتیجه خود برای فشار آوردن به ایران تقریبا در تمامی سازمان های بین المللی ادامه داد. از جمله در تابستان ۹۸ آمریکا خواهان برگزاری نشست فوق العاده شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به بهانه نقض برجام از سوی ایران شد. پس از آن شورای حکام آژانس نشستی را در بعد از ظهر روز ۱۹ تیرماه این سال برگزار نمود. همانگونه که از ابتدا پیش بینی می شد، این نشست با پشتوانه قوی حقوقی برجام و رایزنی ها و تلاش های دیپلماتیک فعال ایران تبدیل به یک شکست دیگر برای آمریکا در جامعه بین المللی شد و بر انزوای این کشور افزود.

نشست شورای حکام به درخواست هر یک از کشورهای عضو آژانس، قابل برگزاری است و نیاز به توافق چند کشور برای برگزاری جلسه نیست. لذا، علیرغم تلاش های آمریکا برای همراه نمودن برخی کشورها جهت درخواست برگزاری نشست، هیچ کشور دیگری با آن همراهی نکرد و این نشست فقط با درخواست آمریکا برگزار شد.

پس از پایان این نشست، کاظم غریب آبادی، سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان ملل و سایر سازمان های بین المللی مستقر در وین به ایرنا گفت: نشست ویژه شورای حکام بدون هیچ نتیجه ای برای آمریکا، پایان یافت.

کاظم غریب آبادی به تشریح نشست فوق العاده شورای حکام پرداخت و افزود: آمریکا به دنبال این بود که کشورهای دیگر، متقاضی نشست ویژه شورای حکام باشند، اما این درخواست واشنگتن با حمایت هیچ کشوری مواجه نشد. وی افزود: در این نشست نیز به جز آمریکا و سه متحد آن یعنی رژیم صهیونیستی، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، سایر اعضای شورای حکام و آژانس بین المللی انرژی اتمی در حمایت از چندجانبه‌گرایی و حمایت از برجام و ضرورت حفظ آن به عنوان یکی از شاخص‌های مهم چندجانبه‌گرایی، صحبت کردند.

به گفته غریب آبادی این کشورها متفق القول، خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از برجام را تقبیح و اظهار کردند که شورای حکام، مکان مناسبی برای بررسی موضوعات مربوط به اجرای برجام نیست.

نشست شورای حکام به دلیل حساسیت موضوع، با حضور گسترده نمایندگان رسانه ها از جمله خبرگزاری ها و شبکه های مطرح جهان برگزار شد که بازتاب های گسترده ای را نیز در پی داشت. بسیاری از رسانه ها ضمن بی ثمر و بی نتیجه خواندن این جلسه برای آمریکا، بخش هایی از مواضع بیان شده توسط نمایندگان ایران و ایالات متحده آمریکا در این نشست را برجسته نمودند. حتی برخی رسانه ها ازجمله بلومبرگ و الجزیره، این نشست را یک شکست دیگر برای آمریکا توصیف نمودند.

۷. مخالفت اروپایی ها با تاکتیک های ترامپ علیه ایران

اواخر خرداد امسال و با وجود اصرار و فشار آمریکا به اروپایی ها برای همراه کردن آنان علیه ایران، سه کشور اروپایی (انگلیس،آلمان و فرانسه) اعلام کردند که با تاکتیک‌های دولت ترامپ علیه ایران موافق نیستند.

در تاریخ ۳۱ خرداد سه متحد اروپایی آمریکا روز جمعه اعلام کردند که آنها از تهدیدات دولت دونالد ترامپ رییس جمهوری ایالات متحده مبنی بر اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران پشتیبانی نمی‌کنند، اما از تهران خواستند که اجازه دسترسی به دو سایت را که ممکن است مواد هسته‌ای در آن وجود داشته باشد بدهد.

فرانسه، انگلیس و آلمان که همه در مورد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران مذاکره کردند، پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای همچنان خواهان زنده نگه داشتن آن و ادامه مذاکره با ایران هستند.

وزیران امورخارجه سه قدرت اروپایی که دیدارشان در برلین و در میان تنش‌های جدید میان واشنگتن و تهران برگزار شد، در بیانیه نهایی تاکید کردند که اگرچه این کشورها دارای مشترکات با آمریکا هستند اما با تاکتیک های دولت ترامپ علیه ایران موافقت نمی‌کنند. 

طبق این بیانیه یافتن راه حل دیپلماتیک برای اینکه ایران به تعهداتش ذیل برجام پایبند باشد برای انگلیس، آلمان فرانسه حائز اهمیت است. از این جهت آنها صریحا تاسف و نگرانی خود را از تصمیم ایالات متحده برای خروج از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران اعلام کرده و از ماه می ۲۰۱۸ (خروج آمریکا از برجام) بی‌وقفه تلاش کرده اند تا برجام را حفظ کنند.

وزیران امور خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه با بیان این ادعا که به طور کامل به تعهداتشان در برجام، از جمله لغو تحریم‌ها پایبند بوده‌اند اظهار کردند؛ ما از تعهداتمان فراتر رفته تا از تجارت مشروع با ایران از جمله از طریق اینستکس که به طور کامل فعال شده و تراکنش‌های مالی را تسهیل می‌کند، حمایت کنیم.

آنها سپس از تصمیم ایران برای کاهش تعهداتش در برجام عمیقا ابراز تاسف و ادعا کردند که این اقدامات مزایای برجام درباره عدم گسترش تسلیحات هسته‌ای را به محاق می‌برد. تروئیکای اروپا بر همین اساس یادآور شد که سازوکار حل اختلاف در برجام را با حسن نیت و به امید یافتن راه حل دیپلماتیک برای حفظ این توافق و بازگشت ایران به اجرای کامل تعهداتش ذیل برجام فعال کرده است.

زمان عبرت آموزی

حالا که دولت تک دوره ای ترامپ با کارنامه ای از ناکامی ها در حوزه سیاست داخلی و خارجی از جمله شکست های متعدد او در رویکرد فشار حداکثری علیه ایران به پایان رسیده و جناح دموکرات بر آمریکا حاکم شده است، خوب است دولت جدید واشنگتن به ریاست سیاستمداری کهنه کار با نگاه دقیق به کارنامه سلف خود، مسیرهایی را که مستاجر قبلی کاخ سفید رفته، کنار بگذارد و گام در مسیر صحیح تعامل با جهان، کنار گذاشتن تحریم ها ظالمانه علیه ملت ها و احترام متقابل با کشورها بگذارد.