اهداف و پیام سفر وزیر امور خارجه چین به ایران

به گزارش نشریه نیوزویک، وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، در حالی قصد دارد به ایران سفر کند که اختلافات این کشور با دولت ایالات متحده بر سر تحریم‌های نفتی ایران همچنان پابرجاست. با وجود روی کار آمدن دولت جو بایدن در آمریکا و اعلام این دولت مبنی بر بازگشت به برجام، هنوز تحرک جدی از سوی دولت ایالات متحده در این خصوص دیده نشده است. در واقع دولت بایدن بازگشت به برجام را مشروط به بازگشت کامل تهران به تعهدات خود در این پیمان کرده است و ایران نیز متقابلاً لغو تمام تحریم‌های آمریکا را شرط اولیه بازگشت تهران به تعهدات عنوان کرده است. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد چین قصد ندارد بیش از پیش منتظر سرنوشت برجام بماند و از هم اکنون تحرکات خود را در منطقه خاورمیانه آغاز کرده است.

توافق هسته‌ای موسوم به برجام که در سال ۲۰۱۵ میان ایران و گروه ۵+۱ به امضا رسید، در سال ۲۰۱۸ توسط رئیس جمهور دونالد ترامپ، با این استدلال که این توافق جامع نیست، نقض شد و این دولت مجدداً به ابزار تحریم‌های اقتصادی روی آورد. کارزار «فشار حداکثری» از سوی رئیس جمهور آمریکا طراحی شد تا منجر به تضعیف مشروعیت نظام سیاسی ایران، فروپاشی اقتصاد و توقف صادرات انرژی به ویژه تجارت سودآور نفت این کشور شود. این تحریم‌ها قرار بود نظام ایران را از طریق فروپاشی اقتصادی و افزایش نارضایتی‌های داخلی از پای دربیاورد، اما ایران هنوز بر روی پا‌های خود ایستاده است و ترامپ نیز به پایان راه سیاسی خود رسید.

با روی کار آمدن دولت جو بایدن در آمریکا، چین - یکی از امضاکنندگان برجام به همراه روسیه، آلمان، فرانسه و انگلیس - یک پیمان تجاری به ایران پیشنهاد داده است و خرید‌های نفت خود را از اواخر دوره ترامپ و تا آغاز دوره ریاست جمهوری جو بایدن افزایش داده است. رویترز در اوایل ماه جاری (مارس) گزارش داد که چین واردات نفت خود از ایران را به بالاترین سطح رسانده است. از ژانویه ۲۰۲۰، چین حدود ۱۹.۶ میلیون تن نفت از ایران وارد کرده که این رقم به معنای روزانه حدود ۳۰۶۰۰۰ بشکه است. با این حال چین این کار را اغلب از طریق کشور‌های ثالثی مانند عمان، امارات متحده عربی و مالزی و به صورت «غیر مستقیم» انجام می‌دهد.

در واقع واردات با واسطه می‌تواند چین و شرکت‌های آن را از معرض دید وزارت خزانه داری آمریکا دور نگه دارد چرا که نادیده گرفتن تحریم‌های نفتی می‌توانست دردسر ساز باشد. دولت ترامپ بیشتر همکاری‌های تجاری با تهران، به ویژه خرید نفت را مورد تحریم قرار داده بود و مرتباً دولت‌ها و فعالان تجاری را در خصوص همکاری با ایران تهدید می‌کرد. اما با روی کار آمدن دولت جو بایدن و اعلام رسمی دولت او مبنی بر تقویت روابط با قدرت‌های جهانی و احیای برجام، سختگیری در زمینه همکاری تجاری با ایران تاحدودی کاهش یافته، هرچند که عملاً تاکنون تغییری در میزان تحریم‌ها رخ نداده است.

در همین راستا سخنگوی وزارت امور خارجه چین، گائو فنگ روز پنجشنبه به خبرنگاران گفت که پکن از روابط تجاری خود با ایران دفاع خواهد کرد. گائو همچنین گفت که چین هیچ هشداری از دولت بایدن دریافت نکرده است که نشان می‌دهد آمریکا در حال بررسی اقدامات تلافی جویانه در خصوص معاملات نفتی چین با ایران است. این موضوع نشان می‌دهد که دولت چین از عدم واکنش دولت آمریکا به تجارت انرژی خود با ایران، تاحدودی اطمینان حاصل کرده است.

در چنین شرایطی خبر سفر منطقه‌ای وزیر امور خارجه چین به خاورمیانه و ایران می‌تواند نشانه‌ای از تحرکات جدید چین در شرایط انفعال دولت آمریکا باشد. هوآ لیمینگ، سفیر پیشین چین در ایران، در خصوص اهداف سفر وزیر خارجه چین به منطقه غرب آسیا توضیح داد که وانگ قصد دارد «حلقه دوستان چین را گسترش دهد و روابط با این کشور‌ها را بهبود بخشد». به اعتقاد این دیپلمات چینی، وزیر خارجه چین قصد دارد با سفر به منطقه غرب آسیا پیام مهمی را به آمریکا ارسال کند. وی در این خصوص افزود؛ چین خواستار ارسال پیامی روشن به ایالات متحده است مبنی بر اینکه این کشور همچنان بازیگر کلیدی در موضوع هسته‌ای ایران است و بدون مشارکت چین، یافتن راه‌حل (در خصوص مسائل پیرامونی برنامه هسته‌ای ایران) غیرممکن است.

سفر وزیر خارجه چین به غرب آسیا درست اندک زمانی پس از تبادل نظر پرتنش وانگ و یانگ جیه‌چی، دیپلمات ارشد چین، با آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، در مذاکرات دو کشور در آلاسکا صورت گرفته است. ایران نیز که هنوز از مزایای اقتصادی خود در برجام بهره‌ای نبرده است تلاش می‌کند تا با استفاده از تنش موجود میان قدرت‌های شرقی همچون روسیه و چین با آمریکا بهره ببرد و روابط نزدیکی با این کشور‌ها برقرار کند. چین یکی از گزینه‌های اصلی تهران برای خروج از فشار تحریم‌ها و انزوای اقتصادی است. ایران یکی از بخش‌های مهم و همکاران اصلی چین در اجرای پروژه عظیم «راه ابریشم جدید» یا «یک کمربند، یک جاده» است که از سال ۲۰۱۳ آغاز شده است. پکن و تهران علیرغم فشار‌های آمریکا و بحران‌های اقتصادی ناشی از همه گیری کروناویروس در سراسر جهان، در مواردی همچون خطوط لوله و صنعت نفت، اتصالات ریلی و انرژی‌های تجدیدپذیر - از جمله طراحی مجدد کارخانه آب سنگین ایران در اراک- همکاری می‌کنند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز ماه گذشته میلادی اظهار امیدواری کرد که به زودی برنامه همکاری ۲۵ ساله اقتصادی با چین را نهایی کند.

این تحرکات درحالی صورت می‌گیرد که دولت آمریکا تاکنون در خصوص پایان بحران با ایران در انفعال به سر برده و در خصوص بازگشت به برجام که از همان ابتدا وعده آن را داده بود، شرط بازگشت ایران به تمام تعهدات خود در پیمان را مطرح کرده است. روز گذشته نیز جو بایدن در نخستین کنفرانس خبری خود پس از سه از رسیدن به مقام ریاست جمهوری ایالات متحده-که پیش از این بی سابقه بوده- اشاره‌ای به موضوع ایران نکرد و همین امر بسیاری از کارشناسان را بر این داشت که ممکن است موضوع بازگشت این کشور به برجام در اولویت سیاست خارجی این کشور نباشد. از طرف دیگر می‌توان در همین مدت کوتاه نیز دریافت که دولت بایدن کماکان رویکرد دولت ترامپ در خصوص روسیه و چین را دنبال می‌کند و همین امر تردید‌هایی را در چین نسبت به تغییر اساسی روابط آمریکا با چین ایجاد کرده است.

اختلاف آمریکا با ترکیه بر سر خرید موشک‌های اس-۴۰۰، انتشار گزارش مجلس امریکا مبنی بر دخالت ولیعهد عربستان در قتل جمال خاشقچی و پیشنهاداتی مبنی بر تجدید روابط با عربستان سعودی و در نهایت بحران روابط به جمهوری اسلامی ایران، زمینه مناسب برای حضور وزیر امور خارجه چین در منطقه را فراهم کرده است. هر چند که برخی از این زمینه‌ها در اواخر دوران ترامپ نیز وجود دشت، اما اعلام سیاست «بازگشت آمریکا» دولت جو بایدن به دوران پیش از ترامپ حکایت از تغییر موضع یا حداقل عدم در پیش گرفتن سیاست‌های دولت قبل آمریکا دارد.

این فرصتی مناسب برای چین است تا سیاست‌های بین المللی و منطقه‌ای خود را در پیش بگیرد، درحالی که دولت جو بایدن پس از سه ماه هنوز مدل نهایی خود در سیاست خارجی را اعمال نکرده است. در این میان ایران گزینه قابل اعتنایی برای چین در این سفر خواهد بود چراکه ایران در هر صورت مشکلات ریشه دار تری نسبت به ترکیه و عربستان سعودی با آمریکا دارد و در واقع این مشکلات به دشمنی بدل شده است که حتی با احیای برجام نیز مرتفع نخواهد شد. تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا در خصوص مسئله حقوق بشر و اقلیت مسلمان اویغور بر ضد چین نشان داد که این کشور نیز می‌تواند هدف تحریم قرار گیرد و همین امر نیاز چین به متحدانی قابل اطمینان برای تأمین مواد اولیه همچون نفت را حیاتی می‌کند.