روابط تهران - ریاض؛ ملی - امنیتی
روزنامه فایننشال تایمز خبر از یک دیدار بین مقاماتی از جمهوری اسلامی ایران و نمایندگانی از عربستان در عراق می‌دهد. سیاست «نه تایید و نه تکذیب» مسئولان ایرانی خاصه وزارت امورخارجه؛ تحلیل‌ها را به این سمت می‌برد که اصل دیدار انجام شده و باید صبر کرد تا کیفیت و محتوای مذاکرات مشخص شود. در نهایت سخنگوی وزارت امور خارجه به این مقدا واکنش بسنده می‌کند که: «ایران از گفتگو با «پادشاهی عربستان سعودی» استقبال کرده و این مسئله را به نفع مردم دو کشور و صلح و ثبات منطقه‌ای می‌داند.»
بصیری استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان که پیشتر در گفتگو با آفتاب یزد به صراحت از ملاقات گفته بود، معتقد است پیشتر و در مسائلی همچون آزادسازی گروگان‌های آمریکایی، قطعنامه ۵۹۸، تفاهم نامه همکاری ۲۵ساله با چین و مذاکرات مقدماتی برجام در عمان، چون پای منافع ملی و مسائل امنیتی در میان بوده در سطحی بالاتر از وزارت امورخارجه و دولت، ملاقات‌ها و گفتگوهایی صورت پذیرفته، مضافاً این که وقتی پای مسائل راهبردی در میان است طرف‌های مقابل ترجیح می‌دهند با حاکمیت طرف باشند و نه با چند دیپلمات که تبحر و چیرگی آن چنانی نیز ندارند!
آفتاب یزد - رضا بردستانی: یک استاد روابط بین‌الملل ضمن مهم ارزیابی کردن روابط تهران - ریاض برای دو کشور، منطقه و جهان به آفتاب یزد گفت: «طبیعی است وقتی مسائل در سطوح بالای امنیتی مطرح باشد دیدار و گفتگوها مابین مقامات امنیتی صورت پذیرد، پیشتر داشته‌ایم بعدها نیز خواهیم داشت.» و این یعنی چندان به دولت روحانی و مباحثی که گاه گاه در رسانه‌ها مطرح می‌شود ربطی ندارد. محمدعلی بصیری
ضمن تاکید بر این مسئله که: «انتخابِ عربستان، رو در رو شدن با مقاماتی بالاتر از دولت حسن روحانی است چون برای یک موضوع مهم، بین‌المللی و فوق امنیتی می‌خواهند تصمیم بگیرند» خاطرنشان می‌کند: «در تمامی دنیا مرسوم است برای گیر نکردن در آداب و رسوم دیپلماتیک، برخی ملاقات ها، گفتگوها و قرار و مدارها به گونه‌ای تنظیم می‌شود که عالی رتبه‌ترین مقامات امنیتی حضور داشته باشند تا در محتوا و جزئیات شامل وقت گذرانی و ایجاد حواشی نشوند.» این استاد دانشگاه ضمن تایید این مطلب که «حاکمیت برای درگیر نشدن با صف‌بندی‌های موافق و مخالف در داخل که گاه عرصه‌ی سیاست خارجه را به مجال و ماوایی برای تسویه حساب‌های حزبی تبدیل می‌کنند پس برخی مناسبات را بیرون از حوزه‌ی دولت مدیریت می‌کنند» اضافه می‌کند: «طبیعی است دولت حسن روحانی منتقدانی دارد که به ریزترین و جزئی‌ترین تصمیم گیری‌های آن به اصطلاح «ان قلت» وارد می‌کنند و همین موجب حاشیه‌هایی می‌شود که قطعا هزینه‌زا است پس مدبرانه‌ترین کار آن است که برخی تصمیمات در جایی بیرون از دولت اتخاذ شود مثل همین شورای عالی امنیت ملی.»وی می‌افزاید: «این بدان معنا نیست که جمهوری اسلامی ایران در مباحث کلان، سیاست دوگانه داشته باشد که قطعا همین دیدار انجام گرفته در بغداد نیز با اطلاع رئیس جمهور و وزیر امور خارجه بوده منتها، ترکیب مقاماتی که در این گونه دیدارها شرکت می‌کند با وسواس بیشتری انتخاب خواهند شد.»
> مشاور امنیت ملی عراق در تهران و باقی ماجرا...
آن طور که ایسنا خبرداده بود؛ «هفته قبل - ۲۳ فروردین - مشاور امنیت ملی عراق، قاسم محمد جلال الاعرجی به دعوت رسمی علی شمخانی به تهران آمده بود.» تحلیلگران معتقدند: «دولت عراق که ظاهراً برای تدارک مذاکرات ایران - عربستان به عنوان میانجی عمل کرده است، به شدت وابسته دو کشور است و نمی‌تواند از رابطه با ایران یا عربستان بگذرد. احتمالاً همین موقعیت دشوار عراق، انگیزه‌ای جدی برای دولت بغداد شده تا با بهبود رابطه تهران و ریاض از فشارها و تهدید و تطمیع‌های دوجانبه رهایی یابد.» پیشتر «حسین موسویان»، دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی، و «عبدالعزیز صقر»، پایه‌گذار و مدیر مرکز پژوهش‌های خلیج فارس در عربستان سعودی، با انتشار مقاله‌ای مشترک در نشریه «گاردین» خطر جنگ در منطقه را جدّی دانسته و برای جلوگیری از وقوع آن رهبران تهران و ریاض را به گفتگوی مستقیم فراخوانده و گفته بودند: «قدرت‌گیری جو بایدن می‌تواند فرصت کوتاه دستیابی به صلح و پرهیز از جنگی ویرانگر در خاورمیانه باشد.»
> یک پژوهشگر عراقی: فرستادگان شمخانی با مقامات اطلاعاتی عربستان دیدار داشته‌اند
در پی انتشار خبرهای تاییدنشده مبنی بر مذاکره مستقیم میان ایران و عربستان، سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه بدون تکذیب یا تایید خبر، گفت که ایران از این نوع گفتگوها استقبال می‌کند. همچنین یک پژوهشگر عراقی - فرانسوی با تایید خبر ملاقات می‌گوید که گفتگوها در سطح کارشناسی همچنان میان دو کشور ادامه دارد. به گفته عادل باخه‌وان، در هیئت سعودی از جمله خالد علی الحمیدان، رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان حضور داشته است. در مقابل، فرستادگان علی شمخانی - دبیر شورای امنیت ملی - در جلسه بغداد شرکت کرده‌اند. سعید خطیب‌زاده در نشست خبری هفتگی خود که به صورت مجازی برگزار شد، در پاسخ به پرسش‌های مکرر خبرنگاران مبنی بر اینکه آیا ایران انجام مذاکره با عربستان را تایید می‌کند یا خیر، گفت: «ما نیز گزارش‌های رسانه‌ها را دیده‌ایم. در این باره نقل قول‌های بعضاً متضاد منتشر شده است». خطیب‌زاده افزود: «ایران از گفتگو با پادشاهی عربستان سعودی استقبال کرده و این مسئله را به نفع مردم دو کشور و صلح و ثبات منطقه‌ای می‌داند.» در همین حال، ایرج مسجدی، سفیر ایران در عراق در گفت‌وگو با ایرنا، از وساطت بغداد برای تنش‌زدایی بین کشورهای منطقه استقبال کرده و افزوده که ایران از هر تحرکی که منجر به توسعه روابط، همکاری‌ها و نزدیکی بین کشورهای عربی، همسایه و منطقه شود حمایت می‌کند و مشوق آن است. مسجدی نسبت به پایان جنگ در یمن نیز ابراز امیدواری کرده است.
> بهبود رابطه‌ی تهران - ریاض مسئله‌ای فرامنطقه‌ای است
محمد علی بصیری در واکنش به این پرسش که: «چند روز پیش بابت خبری که فایننشال تایمز مخابره کرده بود که اکنون مشخص شده است خبر این روزنامه انگلیسی کاملا درست بوده است و این اتفاق در خاک عراق افتاده است، منهای همه این مسائل آنچه که بسیار قابل توجه می‌باشد این است طرف ایرانی که با عربستانی‌ها مذاکره کرده نه وزارت امور خارجه که شورای عالی امنیت ملی بوده است یعنی یک پله بالاتر از وزارت امور خارجه. روشن‌ترین پیام این اتفاق که عربستان با وزارت امور خارجه ایران مذاکره نکرده و با شورای عالی امنیت ملی وارد گفتگو شده چه می‌تواند باشد؟» به آفتاب یزد می‌گوید: «این اتفاق نشان از عمق اهمیت مسئله می‌دهد که بحث حل مشکل ایران از یک طرف با آمریکا و برجام و از طرف دیگر با عربستان در منطقه مسئله‌ای نیست که دیپلمات‌های عادی و در سطح معمول وزارت خارجه بتوانند حل و فصل کنند. چون در دستگاه سیاست خارجی که نگاه می‌کنیم عمدتا وزیر خارجه و کادر دیپلماتیک وزارت خارجه نیروهای اجرایی و انتقال‌دهنده اطلاعات در داخل و خارج کشور هستند. تصمیم گیر کلیدی وزارت خارجه اساساً در نهادهای بالادستی مثل شورای عالی امنیت ملی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و نهایتا بیت رهبری است. مسائل مهم را عمدتاً این نهادها یا نمایندگان‌شان بررسی می‌کنند و جریان اخیر نیز جزء همین دسته مسائل است. چرا که اصل مشکل با عربستان از اهمیت بالایی در منطقه خلیج فارس و در جهان اسلام برخوردار است.»
> سه گزینه‌ی محتمل
این استاد دانشگاه اصفهان ضمن تایید این نکته که «ما شاهد تغییر لحن هم هستیم چون از عبارت پادشاهی سعودی استفاده کرده اند» می‌گوید: «وزارت امور خارجه موضع‌گیری خاصی نداشته و در حدی صحبت کرده که بوی تکذیب ندهد اما یک حافظه کوتاه مدت اگر به کار اندازیم در بحث تفاهم نامه همکاری ۲۵ساله با چین هم در محافل خبری اینگونه عنوان شد که چین با نماینده رهبر مذاکره کرده و نه با دولت. دو تحلیل به وجود می‌آید: تحلیل اول اینکه چون دولت آقای روحانی رو به پایان است طبیعتا دولت را درگیر نمی‌کنند یا مباحثی که اکنون در مجامع خبری ما هم روی آن بحث است و آن اینکه ترجیح دولت‌هایی که می‌خواهند با ایران وارد گفتگوهای بلند مدت و جدی شوند این است که با مقام بالاتری از حوزه اجرایی ایران وارد گفتگو شوند در کنار این مسئله، بحث عربستان ظرافت‌ها و حساسیت‌های خاص خود را دارد. حال شاید این سوال مطرح شود که از این سه گزینه یعنی رو به اتمام بودن دولت روحانی، عدم اطمینان به نتیجه بخشی برای مذاکره با دولت روحانی و اطمینان بیشتر داشتن به مقامات بالا دستی، کدام یک تصمیم‌گیری پر رنگ‌تر و ملموس‌تر است؟» در پاسخ به این پرسش باید گفت: «همه!» زیرا فکر می‌کنم برای هر سه مورد باید وزن قائل شویم ولی وزن عمده آن بحث مذاکرات بلندمدت و ریشه دار است. در دنیای خارج مثل عربستان، چین و آمریکا دستگاه سیاسی خارجی‌شان می‌داند که اگر بخواهند مذاکرات پایه‌ای و استراتژیک با ایران داشته باشند لازمه‌اش این است که با نهادهای تاثیرگذار و کلیدی‌تر این رابطه را برقرار کنند تا با صرف وزارت خارجه، وزیر خارجه و دیپلمات‌های معمول آن. معمولا در ۴۲ سال گذشته هم نشان داده شده در مسائل مهم که مذاکرات به نتیجه استراتژیک برای ایران منجر شده در نهادهای ارشد و بالاتر از وزارت خارجه گفتگوها انجام شده است. مثل بحث گروگان‌گیری، بحث قطعنامه ۵۹۸ و مذاکرات دور اول برجام. اکنون شرایط فعلی کشور چه در بحث ادامه مذاکرات برجام در وین و چه بحث تنش‌زدایی و از سر‌گیری روابط عادی با عربستان و یا حتی تفاهم نامه همکاری‌های ۲۵ساله با چین، یک وضعیت حساس و فوق امنیتی ایجاد کرده است. مجموعه اینها مسائل استراتژیک و راهبردی است و به همین دلیل مقامات و نهادهای تاثیرگذارتر وارد میدان شده اند.
> فرار از حاشیه و تدبیر ماجراهای سیاسی - انتخاباتی
بصیری در پاسخ به این پرسش که: «در یک فضای خاص سیاسی در داخل کشور مواجه هستیم. نیروهایی که عمدتا منتقد دولت آقای روحانی هستند و تقریبا هیچ نوع تصمیم‌گیری آقای روحانی را برنمی‌تابند یک نوع پیش دستی و رفتار پیشگیرانه هم در این انتخاب شاید
دیده شود. نظر شما این است که آیا حاکمیت خواسته راه اعتراضات احتمالی منتقدین روحانی به این مسئله را ببندد و اجازه ندهد که یک بحث مهم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای که رنگ و بوی امنیتی هم دارد قاطی زد و بندهای سیاست داخلی تبدیل به یک آسیب و حاشیه شود؟» می‌گوید: «این مسئله هم امکان دارد. به هر جهت حاکمیت در کل چه در بحث ادامه احیای برجام و چه در بحث قرارداد ۲۵ساله با چین و چه بحث عربستان آن را یک ضرورت می‌داند و طرف‌های مقابل هم این ضرورت را با اصل حاکمیت می‌دانند که مذاکره کنند. این یک گزینه مورد قبول در کل نظام است که نخواسته مسئله را به دولت آقای روحانی تنزل دهد. با انتقادات، کارشکنی‌ها و حملاتی که به ایشان می‌شود اصل مسئله به نتیجه نرسد و لوث شود و لطمه بیند. همان طور که اشاره کردم این مسئله وجهه امنیت ملی پیدا کرده و کلیت نظام نسبت به آن حساسیت دارد و در این زمینه ورود کرده و در حال تلاش است. ابزارهایی که در دست قوه مجریه از جمله خود رئیس جمهور و وزارت خارجه است در این راستا حرکت می‌کنند ولی اینکه همه مسئولیت و همه مذاکره و خروجی تصویب دولت آقای روحانی باشد و در همین قوه مجریه محدود شود چنین چیزی نیست. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد کلا در ۴۳ سال اخیر اینگونه مسائل که در سیاست خارجه جنبه امنیت ملی پیدا کرده از دولت خارج شده است. چه این که دولت اصلاح‌طلب بوده چه اصولگرا. تفاوتی نداشته است. و احتمال دارد در آینده هم تکرار شود.» بصیری تاکید می‌کند: فراموش نکنید که قطعا روحانی و وزارت امورخارجه در پروسه اجرایی حضور دارند اما اینکه تمام مسائل با آقای روحانی پیش برود و دولت فعلی بدون هماهنگی اصلی با کل سیستم عمل کند چنین چیزی نبوده و بعدها نیز نخواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید