مذاکرات وین باید نقد شود

مذاکرات وین برای احیای توافق هسته‌ای روز سه‌شنبه گذشته بار دیگر از سرگرفته شد. اما این‌بار یک کارگروه دیگر به دو کارگروه رفع تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای اضافه شد، تا نحوه بازگشت به تعهدات و راستی‌آزمایی آن را بررسی کند.

 با گذر زمان و انجام بحث‌های بیشتر، طرفین وارد موضوعات سخت‌تر و جدی‌تر می‌شوند. بنابراین انتظار می‌رود که این روزها درباره فضای جدی و سخت گفت‌وگوها بیشتر بشنویم. در همین حال منابع آمریکا به آسوشیتدپرس خبری درز داده‌اند مبنی بر اینکه دولت آمریکا آماده است تا بخشی از تحریم‌ها را رفع کند. این خبرگزاری آمریکایی به‌نقل از برخی مقامات کشورش عنوان کرد که دولت بایدن در حال بررسی لغو برخی از تحریم‌های شدیدی است که دولت ترامپ علیه ایران وضع کرده است و واشنگتن قصد دارد با لغو این تحریم‌ها ایران را به بازگشت به تعهدات برجامی ترغیب کند. این خبر بیش از آنکه مثبت به نظر برسد، حاوی این نکته است که آمریکایی‌ها هنوز زیر بار رفع همه تحریم‌ها نرفته‌اند.

شاهد این مدعا اظهارات یک منبع آگاه ایرانی در گفت‌وگو با پرس تی وی است که گفته است آمریکا هنوز حاضر به لغو همه تحریم‌ها و راستی‌آزمایی واقعی آن نشده است.

 بر اساس این خبر، ازجمله تحریم‌هایی که باید لغو شوند و در صورت عدم لغو، ایران هیچ سودی از برجام نخواهد برد، دستورات اجرایی ۱۲۹۵۹و  ۱۳۵۹۹ و  ۱۳۸۷۶ و  ۱۳۹۴۹ رئیس‌جمهور آمریکا و لغو قوانین کاتسا، ISA و ویزا و قانون میهن‌پرستی پاتریوت بخش ۳۱۱  و U Tun دلار است.

در روزهای اخیر نیز چند مقام ارشد آمریکایی ازجمله سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور تأکید کردند که با لغو همه تحریم‌ها موافقت نخواهند کرد. 

اما ماجرا ازاین‌قرار است که آمریکا به دنبال این است که با رفع بخشی از تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، به توافق هسته‌ای بازگردد، اما همچنان برای رسیدن به توافق گسترده‌تر که شامل محدودیت‌های بیشتری علیه ایران در حوزه‌های مختلف باشد، ساختار تحریم‌ها را حفظ کند. آمریکا با رفع غیرموثر تحریم‌ها در اصل به دنبال اهرمی برای تضمین مذاکرات آتی و همچنان ایجاد همگرایی در بین کشورهای عضو برجام است تا بر تهران برای نشستن پای میز توافق جدید فشار بیاورند.

اصرار تهران برای رفع تمامی تحریم‌های پسابرجامی ازاین‌جهت است که چارچوب تحریم‌ها به‌مانند شمشیر داموکلوس بالای سر آن باقی نماند. 

 افزایش ترس و ریسک شرکت‌های خارجی در معامله با ایران

برخلاف این تفسیر که برخی تحریم‌ها شاید جنبه نمادین داشته باشند، آمریکا با حفظ تحریم‌هایی که برچسب تروریستی و حقوق بشری دارند، به دنبال حفظ شاکله‌ای از تحریم‌هاست که کشورها و شرکت‌های خارجی را از همکاری با ایران بازدارد. تجربه برجام و زمانی که تحریم‌های بیشتری رفع شده بودند، نشان می‌دهد که با حفظ برخی از تحریم‌ها، عادی‌سازی روابط اقتصادی با ایران رخ نخواهد داد و برچیدن ساختار تحریم از اهمیت اساسی برخوردار است. فضای ترس از همکاری اقتصادی با ایران پس از انعقاد برجام هم در میان شرکت‌های اروپایی مشهود بود. حال باتجربه یک‌بار خروج یک‌جانبه آمریکا از آن و باز اعمال تحریم‌ها، این میزان احساس ترس و ریسک در معامله با ایران، نزد شرکت‌های خارجی افزایش‌یافته است.

آمریکایی‌ها با علم به این موضوع، به دنبال فرآیندی هستند که برجام را از برزخ فعلی نجات نسبی دهند و آن را به برجام پلاس در آینده تبدیل کنند. اروپایی‌ها که طی سال‌های گذشته به هیچ‌کدام از تعهدات خود پایبند نبودند، هدف مشترکی را با واشنگتن دنبال می‌کنند. بنابراین خنثی کردن چنین برنامه‌ای از طریق پافشاری بر رفع تمامی تحریم‌ها میسر است.

 بی‌اعتمادی ایران به آمریکا

نکته دیگر، بحث راستی آزمایی و توالی اقدامات لازم برای بازگشت به اجرای کامل برجام است. اصرار ایران برای راستی‌آزمایی رفع تحریم‌های آمریکا بر این استدلال استوار است که واشنگتن با خروج یک‌جانبه و بدون طی پروسه تعبیه‌شده در برجام، بازیگر قابل‌اعتمادی نیست. هرچند پیش از آن‌هم اعتمادی به کاخ سفید نبود، اما تجربه چند سال گذشته به‌شدت بر سطح بی‌اعتمادی به آمریکا افزوده است.

نکته دیگر این است که آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها، در گذشته بیش از آنکه تحریم را عملا بردارند، آن را یا روی کاغذ برداشتند یا حتی همان را هم نقض کردند. آنچه برای کشورمان و منافع مردم مهم است، رفع عملی تحریم‌هاست. صرف تغییر شرایط روی کاغذ هرچند لازم است، اما به‌هیچ‌وجه کافی نیست. برای همین آنچه باید معیار باشد، مشاهده آثار رفع تحریم هست، نه‌فقط بسنده کردن به اعلامیه‌های مربوط به رفع تحریم‌ها. آمریکایی‌ها سابقه بازی کردن با کلاف سردرگم تحریم‌ها را دارند، تا با گشودن برخی بخش‌ها، همچنان گره‌هایی را باقی بگذارند که بخش‌های آزادشده را نیز به گروگان بگیرند. بنابراین ایده راستی‌آزمایی، نه صرفا یک ژست مذاکراتی یا اجرایی، بلکه ناظر بر حصول اطمینان از پایبندی طرف مقابل به تعهدات است. 

خروجی مورد انتظار برای ایران از مذاکرات یا تفاهم احتمالی، انتفاع اقتصادی کشور است، وگرنه دلیلی برای عقب‌نشستن در حوزه تعهدات هسته‌ای وجود ندارد. احصای منافع اقتصادی در مقطع زمانی فعلی نیز از مسیر راستی‌آزمایی رفع تحریم‌های آمریکا می‌گذرد.

طبیعی است که با توجه به پیچیدگی تحریم‌ها، راستی آزمایی به‌نوبه خود اقتضائات و کیفیت مشخصی را می‌طلبد و نباید آن را به روندی صرفا نمادین تبدیل کرد.