پیشرفت چشمگیر در مذاکرات هسته ای وین

دور جدید مذاکرات کمیسیون برجام در وین در روز شنبه در شرایطی دنبال شد که اخبار متناقضی از نتایج آن به گوش می رسد.  در حالی که عباس عراقچی از توافق در زمینه رفع تحریم ها سخن گفته بود، خبرگزاری رویترز از قول یک دیپلمات غربی نوشت با پایان گرفتن نشست کمیسیون مشترک، آن میزان پیشرفتی که انتظارش می‌رفت حاصل نشده است.  جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا هم با وجود اذعان به جدی بودن همه طرف‌های حاضر در مذاکرات وین، مدعی شده این مذاکرات فعلا در وضعیت «نامشخصی» است.

با این همه به عقیده برزو درگاهی شواهد و قرائن حاکی از حصول پیشرفت چشمگیر در مذاکرات است. به همین سبب درگاهی با انتشار یادداشتی در پایگاه تحلیلی ایندپندنت با عنوان«بازگشت به توافق: ایالات متحده و ایران در حال پیشرفت جدی در مذاکرات هسته ای هستند»به دفاع از این دیدگاه پرداخته است.

پیشنهادهایی فراتر از حد انتظار ایران

برای ماه ها  ایالات متحده در حال ارزیابی و سبک و سنگین کردن این مسئله بود که چگونه و با چه شرایطی به توافق هسته ای با ایران باز گردد، به صورتی که در پایتخت های جهان تردیدهای زیادی از این بابت به وجود آمد که آیا دولت جو بایدن اراده ای مبنی بر احیای توافق دارد یا نه.

اما واشنگتن طی مذاکرات غیرمستقیم با ایران طی دو هفته گذشته در وین، با ارائه ناگهانی راهکارهایی پیرامون چگونگی لغو تحریم ها در صورت بازگشت برنامه هسته ای ایران به تعهدات در جهت نجات برجام، حیرت همگان را برانگیخت.

به گفته یکی از مقامات حاضر در مذاکرات «چیزی که آن ها به ایرانی ها ارائه کردند یک پیشنهاد اقتصادی بسیار جدی و قابل توجه بود. من فکر می کنم حتی این بیش از چیزی بود که ایرانی ها انتظارش را داشتند. آنچه آمریکایی ها روی میز گذاشتند بازگشت کامل به برجام بود و ایرانی ها کاملاً متعجب شدند».

دیپلمات ها و ناظران، از یک تغییر چشمگیر در لحن گفتگوها در وین سخن می گویند، جایی که هیئت های مذاکره کننده در هتل های مجلل مختلف اردو زده اند و طی رفت و برگشت هایشان پیشنهادها و مخالفت هایشان را ارائه می کنند. مذاکره کنندگان هفته گذشته در حال تهیه متن مشترکی بودند که بیانگر بازگشت بالقوه توافق توسط ایالات متحده و ایران است. هر چند عباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد ایرانی به تلویزیون دولتی گفت: « هنوز مشخص نیست که چه زمانی توافق نهایی حاصل می شود».

در آستانه دو رویداد قریب الوقوع

دور جدیدگفتگوها در هفته های اول ماه می بسیار مهم است و بر لزوم توافق قبل از دو رویداد قریب الوقوع تأکید خواهد داشت. بر اساس توافق با آژانس، در صورت عدم رسیدن به تفاهم  تا 21 می، ایران فیلم های تاسیسات هسته ای تحت بازرسی های بین المللی را از بین می برد و اطلاعات مهمی در مورد برنامه اتمی این کشور را هاله ای از ابهام قرار می گیرد. همچنین ایران در آستانه ورود به یک فصل جدید از رقابت های سیاسی پیش از انتخابات ریاست جمهوری در 18 ژوئن است که محتمل است سیاسیون تندروتری را در تهران بر سر کار آورد.

مقامات آمریکایی در ارزیابی کسب بالقوه موفقیت احتیاط می کنند. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده به خبرنگاران گفته: «منصافانه است که بگوییم پیشرفت هایی حاصل شده است. ما درک درستی از آنچه لازم است در صورت بازگشت ایران به انطباق انجام دهیم داریم و ارزیابی ما این است که ایران هم درک درستی از آن چیزی دارد که برای انطباق مجدد خود با برجام انجام دهد». هرچند او هشدار داد که «ما در حال پیشرفت نیستیم» و «یک مسیر بالقوه طولانی» را در پیش رو داریم.

ایستگاه اولیه توافقی مستحکم تر

شروط موفقیت مذاکرات در حال انجام بسیار زیاد است. دولت بایدن نه تنها به دنبال بازگشت به برجام، بلکه توافق های بیشتری است که محدودیت های برنامه هسته ای ایران را تشدید کند و به طور بالقوه پشتیبانی این کشور از گروه های مسلح در منطقه را هم خاتمه ببخشد.

به عقیده علی واعظ، پژوهشگر مسائل ایران در گروه بحران «بایدن می داند که اگر به طور موثری تحریم ها کاهش نیابد، انگیزه ای برای مذاکره در مورد توافق بعدی برای ایران وجود نخواهد داشت. برای دولت بایدن، برجام ایستگاه اولیه برای دستیابی به توافق هسته ای طولانی تر و قوی تری است».

بازگشت به توافق هسته ای یکی از وعده های انتخاباتی بایدن را محقق می کند و احتمالاً تنش ها را در خاورمیانه ای کاهش می دهد، که توجه هر رئیس جمهور آمریکا را از زمان ریچارد نیکسون، که تقریباً نیم قرن پیش مقام خود را ترک کرد، مشغول کرده است.

به سوی توافقی محدودتر

اما هر گونه توافقی می تواند واکنش تندروهایی را در واشنگتن که با هر نحوه دیپلماسی با ایران بدگمانند، در پی داشته باشد و اسباب ناخشنودی متحدین امنیتی منطقه ای مانند عربستان سعودی و اسرائیل را فراهم آورد که به طور جدی در تلاشند مذاکرات اخیر را ناکام گذارند.

در حال حاضر، به نظر می رسد تیم مذاکره کننده بایدن -به سرپرستی دیپلمات باسابقه، رابرت مالی- پس از هفته ها در حال حرکت به سمت توافقی است که در آن ایالات متحده احتمال تعامل بسیار محدودتر را بررسی کند. به گفته واعظ: «آنها در ماه فوریه و مارس روی هر قدم از طرف مقابل متمرکز بودند. در آن زمان پیشنهاد ایالات متحده به هیچ وجه سخاوتمندانه نبود و در نتیجه آنها چندین هفته را هدر دادند».

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، با دنبال کردن سیاست فشار حداکثری  علیه ایران، صدها تحریم را علیه این کشور اعمال کرد تا هرگونه بازگشت آینده به برجام را پیچیده تر کند. به گفته دو نفر از کسانی که در جریان مذاکرات بودند، طبق پیشنهادهای ایالات متحده، واشنگتن نه تنها تحریم هایی را که مستقیما با برجام مغایرند، بلکه تحریم های مربوط به حمل و نقل، امور بانکی، انرژی، صنعت خودروسازی و سایر صنایع ایران را که برای ایجاد مانع بر سر بازگشت به برجام وضع شده بودند را لغو می کند.

آنچه پابرجا خواهد ماند، تحریم های اعمال شده علیه ایران به دلایل نقض حقوق بشر، حملات سایبری به زیرساخت های آمریکا و ادعای مداخله در انتخابات این کشور است. یکی از مهم ترین نقاط اختلاف، تروریست شناختن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. به گفته واعظ: «در داخل ایران تاکید می شود که این از جمله تحریم هایی است که باید دولت بایدن آن را لغو کند. برای دولت روحانی نیز گران تمام می شودکه زمان بازگشت به تهران بگوید آنها همه تحریم ها را به جز تحریم های رقبایش را لغو کرده اند».

مهار بحران بزرگ پیش رو

با پیشرفت مداوم برنامه هسته ای ایران، در صورت عدم حصول توافق، به نظر می رسد ایالات متحده با بحران بزرگی روبرو خواهد شد. ایران 10 برابر اورانیوم غنی شده بیشتری نسبت به آن چه در چارچوب برجام مقرر است انباشته و در حال استفاده از سانتریفیوژهای منع شده در این توافق است. زمان شکست هسته ای هم از یک سال به چند ماه کاهش یافته است. همان طور که آقای پرایس متذکر شده: «انصاف است که بگوییم این بحرانی است که ما به ارث برده ایم. این بحرانی است که با فاصله گرفتن هر دو طرف از توافق برآمده است».

از سوی دیگر، احتمال کاهش احتمالی تنش ها بین ایران و ایالات متحده، دیپلماسی منطقه ای را، که در زمان ترامپ ناممکن شده بود، احیا کرده است. گفته می شود که مقامات سعودی و ایرانی در بغداد برای گفتگو در مورد جنگ یمن دیدار داشته اند و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، اخیراً از روابط بهتر با تهران استقبال کرده است. به عقیده واعظ مقامات آمریکایی نقشی در پیشبرد دیپلماسی ندارند اما از دلسرد کردن آن مانند دولت ترامپ خودداری می کنند.

به گفته یک دیپلمات غربی، ایران علاقه مند به رابطه اندکی متفاوت با منطقه هستند و سعودی ها کلید آن هستند. تحولات قدرت در آمریکا باعث شده سعودی ها احساس کنند که نیاز به تغییر روش دارند. آنها می خواهند مسئله یمن را حل کنند و ایران راه تسریع آن است.

دسته ای از مشاغل هم به سختی به دنبال از سرگیری روابط تجاری خود با ایران هستند، از جمله در زمینه فروش غیر بحث برانگیز مواد غذایی و دارویی که به دلیل تحریم های بانکی دچار محدودیت شده اند. کارشناسان می گویند شرکت هایی که از جریمه های میلیارد دلاری آمریکا هراس دارند، قبل از ورود دوباره به بازار ایران، به مقداری انعطاف و اطمینان احتیاج دارند.

به گفت لی هانسون، سهامدار شرکت حقوقی بین المللی رید اسمیت: «این در بخشهای خاصی اتفاق می افتد.  اما علاقه به بخش های حمل و نقل و منابع طبیعی زمانی به وجود می آید که مشخص باشد از نظر تحریم مشکلی پیش نخواهد آمد.ضمن اینکه همه از این بابت هم نگران هستند که ممکن است ظرف چهار سال دولت جدید بیاید و زیر همه چیز بزند».