ترس بزرگ عربستان ؛ پشت پرده مذاکره ریاض با تهران

دیپلماسی ایرانی: عربستان سعودی با ادامه تماس های تازه اش با ایران، به دولت بایدن نشان می دهد که ریاض هم به زنده کردن دیپلماسی به عنوان هسته اصلی سیاستش در برابر ایران مایل است و علامت می دهد که نمی خواهد مانعی در مسیر بازگشت آمریکا به برجام باشد. 

همچنین، از آنجا که احتمالا واشنگتن و تهران به هرحال با شرایط خودشان به تلاش های دیپلماتیک دو جانبه ادامه می دهند، ریاض نمی تواند برای همیشه برای حفاظت از منافعش به واشنگتن متکی باشد. اگر آمریکا و ایران در حال تعامل بر سر نگرانی های خود هستند، عربستان هم چنانچه امیدی به مشارکت در شکل دادن به دیپلماسی و تحولات راهبردی منطقه دارد، باید خودش کاری انجام دهد تا منافعش حفظ شود.

بنابراین، تماس مستقل سعودی با ایران، هم نوعی حمایت از واشنگتن است و هم وزنه متقابلی علیه ایالات متحده است چنانچه بخواهد نگرانی های عربستان را در گفت وگوهایش با تهران نادیده بگیرد. 

نکته دیگر اینکه چشم انداز کمرنگ شدن جای پای آمریکا در منطقه و کاهش امکان اتکای به آن، ضرورتِ تلاش مستقل و تنوع بخشی راهبردی را شدت داده است. این ضرورت می تواند در اشکالی همچون تقویت پیوند با دیگر کشورهای منطقه که نگرانی های امنیتی مکملی دارند، ظاهر شود (همچون پیوندهای رو به رشد امارات و اسرائیل) یا تماس با دشمنان سنتی همچون مورد اخیر.

گفت وگوهای ایرانی – سعودی، همچنین در یک زمینه گسترش یافته از مانورهای دیپلماتیک در سراسر منطقه شکل می گیرد که با کاهش تاکید بر قدرت سخت و ستیزهای مسلحانه مستقیم یا نیابتی، همراه شده است.

بیشتر کشورهای خاورمیانه که در پی توان افکنی در منطقه بودند، اکنون به گونه ای خسته شده اند و برخی هم بسیار خسته اند. این وضعیت شامل ایران و عربستان سعودی هم می شود اما همچنین به شکلی دراماتیک، ترکیه و امارات را هم در بر می گیرد.

کشورهایی که در این سال ها، درگیر ستیزها و کشمکش های سراسر منطقه بودند، به اجبار در می یابند که نه تنها باری سنگین تر از توانشان را برداشته اند بلکه بیشتر این منازعات به بن بست کشیده یا به نقطه زیانباری رسیده است. در بیشتر این موارد، قدرت های بیرونی، انگیزه چندانی برای کسب امتیاز در میدان های نبرد ندارند از جمله در لیبی، سوریه، عراق و حتی یمن. این وضعیت، لزوما نیروهای محلی از جمله حوثی ها را شامل نمی شود اما بطور کلی می توان گفت که جذابیت نبردهای نیابتی در سال 2020، کمرنگ شده است.

در نتیجه، خاورمیانه شاهد موجی از تنش دیپلماتیک و ابتکارهای قدرت نرم است که در آن، بازیگران منطقه ای درصددند منافع خود را در جایی فراتر از میدان نبرد به دست آورند. این دولت ها، تلاش دارند هر دستاوردی را که تا به اینجا کسب کرده اند، تحکیم بخشند و فراتر از آن را نه از گذر رویارویی بلکه مانورهای دیپلماتیک محقق کنند.

گشایش دیپلماتیک به سمت اسرائیل، پایان بخشیدن به بایکوت قطر، تلاش برای بازگرداندن سوریه به جهان عرب، رقابت افزوده سیاسی در عراق، تلاش برای کسب موقعیت در شاخ آفریقا، تقویت فرایند سیاسی در لیبی و کاهش قابل ملاحظه تنش ها میان عربستان سعودی و ترکیه را می توان نمونه هایی از این مانورهای دیپلماتیک دانست.

گفت وگو میان ریاض و تهران که ظاهرا در حال ظهور است، نمونه کامل دیگری از این الگوی تحکیم بخشی، آمادگی و مانور دیپلماتیک است. هر دو کشور می خواهند ببینند که از گذر گفت وگو، می توان به چه دستاوردهایی رسید. 

با این حال، از آنجا که هیچ یک از پیشران های کلیدی تنش میان ایران و عربستان، حل و فصل نشده، چه بسا که فضای کنونی تحکیم بخشی و مانور دیپلماتیک، یک پدیده گذرا باشد. این احتمال هست که رخدادهای ناخوشایند بسیاری در راه باشد که رویارویی های مستقیم یا نیابتی را در گوشه کنار منطقه دامن زند.

اکنون که واشنگتن در پی بازگشت به دیپلماسی در خاورمیانه و دیگر نقاط جهان است، رقبای دیرپای منطقه ای همچون ایران و عربستان سعودی، فرصت ممتازی دارند تا زمینه را برای یک گفت وگوی پایدار فراهم کنند و تا جایی که ممکن است، حفاظ های ساختاری ضروری را تدارک ببینند. 

چنین گفت وگوهایی، در شکل آرمانی خود، می تواند به یک چارچوب امنیت منطقه ای بیانجامد اما حتی اگر در شرایط کنونی، چنین هدفی هم تامین نشود، دست کم پیشرفتی کافی بدست آید که تضمین کند بازگشت به تنش ها، آسیب کمتری با خود می آورد. همچنین دست کم چشم اندازی برای یک چرخه مثبت فراهم شود که از گذر آن بتوان بر دستاوردهای کوچک افزود تا در هر دو طرف این احساس تقویت شود که همزیستی، حتی در پس زمینه ای از رقابت مداوم، ارزش بیشتری دارد.

منبع: موسسه کشورهای عربی در واشنگتن / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11