ناگفته‌هایی از بینش سیاسی پدر بزرگوار رهبر انقلاب

امروز 15 تیرماه، مصادف با سی و پنجمین سالگرد درگذشت اُسوه زهد و پرهیزگاری، مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای است؛ عالمی عامل که نزد مردم مشهد، به صدق و اخلاص شهره بود و در تهجد و عبادت مَثَل. محمد شریف رازی در جلد هفتم کتاب «گنجینه دانشمندان» که در سال 1352ش به رشته تحریر درآمده‌است، درباره مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای می‌نویسد: «از علمای متقی و دارای مقام فضل و ورع و مورد احترام همگان می‌باشد. در حوزه مشهد به تدریس و مباحثات فقه و اصول و در مسجد صدیقی‌های بازار سرشور به اقامه جماعت و خدمات دینی تا حال تحریر این مطلب اشتغال دارند.» شهرت او را بارها از زبان قدیمی‌های شهر مشهد که امروز دیگر در قید حیات نیستند شنیده‌ام؛ همه از زهد و دنیاگریزی آیت‌اللهی می‌گویند که با وجود کثرت دانش و داشتن اجازه اجتهاد از بزرگانی مانند میرزای نائینی، آقاضیاء عراقی، سیدابوالحسن اصفهانی و آقاشیخ محمدحسین غروی کمپانی، در خانه 60، 70 متری روزگار می‌گذراند و علی‌رغم این‌که می‌توانست لااقل زندگی در حد متوسطی از نظر مادی داشته‌باشد، اما عطای دنیا را به لقایش بخشیده بود و با زهد مثال‌زدنی‌اش، زی طلبگی را کنار نمی‌گذاشت. برای بیشتر دانستن از مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، فضای مجازی را جست‌وجو می‌کنم؛ مطالب بسیاری هست، مطالبی که شاید بخش زیادی از آن‌ها مشترک باشد؛ متولد جمادی‌الثانی 1313 در خاندانی اصالتاً تفرشی که از یکی دو نسل قبل، در تبریز توطّن اختیار کرده بود و مهاجرت به مشهد و نجف برای تحصیلات و... . اما این‌ها عطش جوینده را فرونمی‌نشاند. به همین دلیل، گوشی را برمی‌دارم و با هدایت‌ا... بهبودی تماس می‌گیرم، نویسنده کتاب «شرح اسم» که درباره زندگی و شرح احوال رهبر انقلاب نوشته شده‌است. صحبتمان که گُل می‌اندازد، از آقای محمد قبادی یاد می‌کند؛ می‌گوید که او هم سال گذشته، کتاب «یادستان دوران» را که خاطرات حجت‌الاسلام سیدهادی خامنه‌ای است، به همت انتشارات «سوره مهر»، به زیور طبع آراسته و شاید مداقه او در خاطراتی که ثبت کرده، بتواند بخش ناگفته‌ای از زندگی و شخصیت آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای را بازگو کند. با آقای قبادی هم تماس می‌گیرم و او نیز، با رویی گشاده درخواستم را می‌پذیرد و با بزرگواری، آن‌چه را که می‌داند، در اختیارم می‌گذارد و این‌ها، می‌شود دستمایه من برای نوشتن از مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، پدر معزز مقام معظم رهبری.

عالمی بسیار زاهد

یکی از وجوه بسیار مهم زندگی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای زُهد و پرهیزگاری اوست. هدایت‌ا... بهبودی می‌گوید: «بسیار ساده‌زیست بود و اصلا دلبستگی به دنیا نداشت. او در میان همه پیش‌نمازها و علمای شناخته‌شده شهر مشهد، ساده‌ترین زندگی را داشت. زندگی‌اش در خانه‌ای بسیار کوچک می‌گذشت؛ آن‌قدر که اگر کسی مهمان آن‌ها می‌شد، اهل‌بیت ناچار می‌شدند در تک اتاق طبقه پایین جمع شوند تا مهمان، خانه را ترک کند.» محمد قبادی هم همین نظر را دارد. او می‌گوید: «فرزند ایشان برایم نقل می‌کرد که : آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، انسانی بسیار زاهد و بسیار بی‌اعتنا به مسائل دنیوی بودند. این‌که می‌گویم «بسیار»، یعنی به تمام معنای کلمه. در زندگی غالب علما و شخصیت‌های روحانی به‌خصوص در میان قدما، حدی از زندگی تعریف داشت، اما ایشان از آن حد تعریف‌شده زندگی نیز، پایین‌تر بود. ما هم‌ترازان و دوستان نزدیک ایشان را می‌شناختیم و رفت‌وآمد داشتیم و می‌دیدیم که آنان حد متوسطی از یک زندگی برای اهل منزلشان فراهم کرده‌اند. بزرگ‌تر که شدیم، گاهی پیشنهاد می‌کردیم که اگر اجازه بدهید برخی امکانات رفاهی را برایتان فراهم کنیم، ‌ایشان موافقت نمی‌کردند.» این زهد با تهجد و عبادت پیوندی مداوم داشت. فرزندان او به یاد دارند که چگونه دو ساعت مانده به اذان صبح برمی‌خاست، آرام وضو می‌گرفت و به نماز می‌ایستاد و سپس، قبل یا بعد از اذان صبح، راهی حرم مطهر می‌شد؛ برنامه همیشگی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای همین بود. اصلاً همین فضای معنوی حاکم بر حرم رضوی، باعث ماندگاری‌اش در مشهد شد.

بانی جلسات «کمپانی»

با همه این علاقه به عبادت و توجه به زهد، آن مرحوم با دنیای اطراف خود بیگانه نبود؛ آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای مداومتی مثال‌زدنی در مطالعه داشت. محمد قبادی می‌گوید: «فرزندانش او را در دو حال بیشتر به یاد ندارند؛ یا عبادت می‌کرد یا مشغول مطالعه بود. این مطالعه البته به کتاب‌های خاص حوزوی خودش محدود نمی‌شد. گاهی که می‌دید فرزندانش مشغول مطالعه کتابی هستند، درباره آن سوال می‌کرد و حتی آن کتاب را امانت می‌گرفت تا مطالعه کند و بعد به صاحبش بازمی‌گرداند.» مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای اهل درس و بحث بود، هر چند عموماً او را عالمی کم‌حرف توصیف کرده‌اند. هدایت‌ا... بهبودی می‌گوید: «مرحوم آیت‌ا... خامنه‌ای، با تعدادی از علمای آن دوره مشهد، مراودات دوستانه و همیشگی داشت. با این حال، محتوای این دیدارها، فقط احوالپرسی و گپ و گفت دوستانه نبود؛ آن‌ها دست‌کم هفته‌ای یک‌بار دور هم جمع می‌شدند. حاج شیخ غلامحسین تبریزی، آیات سیدعلی اکبر خویی، سیدمحمدهادی میلانی و آقایان سیدعلی علم‎الهدی، سیدجلیل حسینی و غلامحسین بادکوبه‌ای از کسانی بودند که در نشست‌های هفتگی حضور داشتند. غلبه بحث‌های طلبگی آن‌قدر در این جلسات بالا بود که به این نشست‌ها، عنوان «کمپانی» که مختص جلسات مباحثه علمی است، داده‌بودند.» با همه این احوال و با وجود دانش سرشاری که داشت، ابداً اهل خودنمایی نبود، بسیار کم به منبر می‌رفت و تا از او چیزی را نمی‌پرسیدند، پاسخ نمی‌داد؛ اما کسانی که ظرفیت بالای علمی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای  را می‌شناختند، از محضرش استفاده می‌کردند.

صاحب بینش سیاسی

سوال مهمی که در ذهنم شکل می‌گیرد، مربوط به زندگی سیاسی آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای است؛ فرزندان او و به‎طور اخص، مقام معظم رهبری، فعالیت‌های گسترده سیاسی داشته‌اند و به دلیل مبارزاتشان از سوی رژیم پهلوی تحت تعقیب قرار می‌گرفتند. واکنش آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای به این اقدامات چه بود؟ آیا او وارد فعالیت‌های سیاسی می‌شد؟ آیا نسبت به آن‌ها بی‌تفاوت بود؟ هدایت‌ا... بهبودی معتقد است که آیت‌ا... خامنه‌ای از سیاست گریزان نبود، ولی علاقه زیادی هم برای ورود به این عرصه نداشت. معنای حرف بهبودی این است که ورود آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای به این حوزه، برحسب ضرورت بود؛ یعنی زمانی که احساس تکلیف می‌کرد، صحنه را خالی نمی‌گذاشت. او در کنار خصایصی که به آن‌ها اشاره کردیم، بینش سیاسی بالایی داشت. محمد قبادی به نقل از فرزند آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای می‌گوید: «به خاطر دارم سرهنگ صالحی، رئیس اداره اوقاف خراسان، برنامه مفصلی در مسجد گوهرشاد به راه انداخت. برنامه در ظاهر یک جلسه قرآن با حضور قاریان مختلف بود و از علما نیز برای تحریص مردم و تشویق قاریان دعوت کرده بود و ائمه جماعت مسجد گوهرشاد و شبستان‌ها و دیگر جاها نیز اغلب شرکت داشتند؛ در روز اختتامیه هم دعوت‌نامه فرستادند و علما را دعوت کردند و خلاصه هدایایی دادند و اطعامی و برنامه مفصلی برگزار شد. از آن مدعوین طبیعتاً یکی مرحوم والد (آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای) بودند که نه در اختتامیه، بلکه در هیچ‌یک از برنامه‌های مذکور شرکت نکردند. تا این‌که مدتی گذشت و برای آنان که در برنامه مسجد گوهرشاد حضور داشتند، دعوت‌نامه آمد که شاه قصد سفر به مشهد دارد و شما به مراسم استقبال دعوت‌اید. این دعوت معمولی نبود، بلکه یک اجبار در آن نهفته بود. سرهنگ صالحی، ائمه جماعت را به این شکل به دام انداخت و برخی از آنان که تمایل نداشتند در مراسم استقبال از شاه شرکت کنند، به چه‌کنم چه‎کنم افتادند. نه می‌توانستند به سفر بروند و نه تمارض کنند و نه اقدامی دیگر، چراکه ظاهراً سفر شاه غیرمنتظره بود و این‌جا آقایان تازه فهمیدند که در چه دامی افتاده‌اند و چه رودستی خورده‌اند. دم ‌و دستگاه سرهنگ صالحی هم که رفتار پدر ما را پیش‌بینی کرده بود، اصلاً برای ایشان کارت دعوت نفرستاد. حتی چند وقت بعد از این ماجرا، در یکی از همان جلسات کمپانی، مرحوم والد به برخی از دوستانشان اعتراض کرده و گفته بودند: «آقایان چرا در چنین برنامه‌هایی شرکت می‌کنند که در تردید تصمیمات بعد از آن قرار بگیرند؟! چرا با بقیه دوستانتان مشورت و طرح موضوع نکردید؟!» من شاهد این عتاب و خطاب اعتراضی والد بودم و ‌نشنیدم که پاسخ قانع‌کننده‌ای به اعتراض ایشان داده ‌شود. من این اقدام ایشان را می‌گذارم به‌حساب تدبیر در تعامل و تقابل با رژیم پهلوی، چراکه پی برده بودند که همکاری و همگامی با چنین رژیمی نمی‌تواند سرانجام خوبی داشته باشد.» آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای با حضرت امام(ره) آشنایی داشت و این شناخت، به سال‌ها قبل از آغاز نهضت اسلامی بازمی‌گشت. با آغاز مبارزات بیت آن مرحوم به محل اختفای برخی از فعالان انقلابی تبدیل شد. محمد قبادی می‌گوید: «تعدادی از روحانیان انقلابی که با مقام معظم رهبری و دیگر فرزندان آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای ارتباط داشتند، در مناسبت‌هایی، چند روزی را در منزل ایشان مخفی می‌شدند. آن مرحوم می‌دانست، اما واکنشی نشان نمی‌داد. حتی زمانی که او را به دلیل فعالیت‌های مبارزاتی فرزندانش تحت فشار قرار دادند، اعتراضی نکرد.» همه این‌ها نشان می‌دهد که آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای نسبت به فعالیت‌های سیاسی و مبارزاتی، بی‌تفاوت نبود و حتی از آن‌ها اطلاعات و زمینه‌های ذهنی لازم را داشت. آن مرحوم، پس از عمری زندگی توام با زهد، تقوا و پرهیزگاری، سرانجام در 15 تیرماه سال 1365، به دیدار معبود شتافت و در حرم مطهر امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.

بزرگداشت مقام علمی و معنوی  مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای برگزارمی‌شود

بزرگداشت مقام علمی و معنوی مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای(ره) در نیمه دوم امسال‌ در مشهد مقدس برگزار می‌شود.به گزارش ایسنا، دبیر ستاد بزرگداشت آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای(ره)  با اشاره به شخصیت و جایگاه والای معنوی و نیز سیره درخشان علمی و سلوکی مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای(ره)، گفت: زندگی عالمانه و زاهدانه ایشان حقیقتاً تجسم و تمثال تقوا و پرهیزکاری است و میراثی معنوی و نمونه‌ای عینی از اخلاق و تربیت مکتب تشیع برای نسل امروز ماست.حجت‌الاسلام سید امید مؤذنی افزود: مرحوم آیت‌ا... حاج سیدجواد خامنه‌ای(ره) از علمای تبریزی‌تبار و یکی از چهره‌های برجسته علمی، معنوی و اخلاقی مشهد مقدس بودند که به‌واسطه جایگاه علمی والایی که داشتند، مورد احترام علما و فضلا و مرکز توجه مردم مشهد و زائران حرم مطهر رضوی بودند.وی گفت: مرحوم آیت‌ا... حاج سیدجواد حسینی خامنه‌ای(ره) در درس فقه و اصول در نجف از محضر استادان بزرگی چون آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانی، میرزای نائینی، آقاضیاء عراقی و محمدحسین غروی اصفهانی بهره‌مند شدند و به مقام اجتهاد رسیدند و از همه این بزرگان و شمار دیگری از علمای برجسته شیعه در دوران خود اجازه اجتهاد و روایت گرفتند.

حجت‌الاسلام مؤذنی اظهار کرد: مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای(ره) پیش از تحصیل در نجف نیز در محضر استادان بزرگ حوزه علمیه مشهد مانند آیات میرزا محمد آقازاده (فرزند صاحب کفایة) و حاج آقا حسین قمی و آقابزرگ حکیم شهیدی و شیخ اسدا... یزدی و میرزا مهدی اصفهانی به تحصیل پرداخته بودند.دبیر ستاد بزرگداشت مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای(ره) خاطرنشان کرد: سابقه برجسته علمی ایشان در کنار زهد و پارسایی و بی‌رغبتی به زخارف دنیایی سبب شده بود که ایشان در میان علمای مشهد جایگاه ویژه‌ای پیدا کنند، به‌طوری که نماز جماعت ایشان در مسجد صدیقی‌ها در جوار حرم مطهر رضوی مورد توجه کم‌نظیر مومنان قرار گرفته بود.حجت‌الاسلام مؤذنی اظهار کرد: از دیگر ابعاد ارزشمند و درس‌آموز سیره و شخصیت ایشان‌،  مقاومت سرسختانه این عالم بزرگوار در برابر فشارهای دوران پهلوی است و مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای در دوران رضاخانی به‌رغم فشارهای بسیار از زیست طلبگی و لباس روحانیت دست نکشید و به تبلیغ و فعالیت‌های دینی خود ادامه داد و پس از آن دوره نیز مخالفت خود با دستگاه طاغوت را ادامه داد و هیچ‌یک از خواسته‌های رژیم پهلوی را اجابت نکرد و همین موضوع موجب محبوبیت بیشتر او در میان قشر متدین مردم و نیز زمینه‌ساز تربیت نسلی آگاه در برابر طاغوت بود که فرزندان ایشان نمونه‌ای برجسته از همین مخالفان و مبارزان بودند.وی گفت: زندگی این عالم پارسا در دوران پس از انقلاب اسلامی نیز به همان شیوه بسیار زاهدانه و ساده ادامه یافت و حتی مناصب فرزندان ایشان چون هشت سال ریاست جمهوری حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای تغییری در زندگی زاهدانه ایشان ایجاد نکرد.وی‌گفت: رشد و تربیت رهبر معظم انقلاب در حریم این خاندان، خود دلیل مضاعفی برای توجه و تکریم بزرگِ خاندان مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای(ره) است.وی افزود: در راستای سلسله بزرگداشت‌های زعمای علمی و معنوی خراسان بزرگ که در سال‌های اخیر توسط جامعه علمی و حوزوی برگزار شده است، ستاد بزرگداشت مرحوم آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای به همت موسسه پژوهشی - فرهنگی انقلاب اسلامی در سالروز رحلت این مجتهد پارسا به صورت رسمی آغاز به کار می‌کند و در همین راستا مجموعه رویدادهای علمی، فرهنگی و هنری برنامه‌ریزی شده در نیمه دوم امسال برگزار می‌شود و در این مسیر از همراهی فرزندان و خاندان معظم ایشان و شخصیت‌های برجسته علمی و فرهنگی در ایران و عرصه بین‌الملل با مقالات، یادداشت‌های شفاهی و مکتوب و... بهره‌مند خواهیم شد.

حجت‌الاسلام موذنی گفت: در این ستاد، مجموعه‌های مختلفی از جمله  مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان، نمایندگی ولی فقیه در آذربایجان‌شرقی، بنیاد پژوهش‌های آستان‌قدس رضوی، سازمان اسناد، موزه‌ها و کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، معاونت فرهنگی شهرداری مشهد، سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات، حوزه علمیه و... مشارکت و همکاری خواهند داشت