رییسی و معمای صلح با عربستان

از آنجا که منطقه بیش از گذشته پیچیده شده است، چه بسا کشورها با چالش های تازه ای روبه رو شود. در بهترین حالت، ایران و عربستان می توانند قبل از هر رخدادی روابط خود را بازیابی کنند. از آنجا که نفوذ رئیسی در شورای عالی امنیت ملی بیشتر از رئیس جمهوری کنونی است، به این ترتیب او می تواند نقش تعیین کننده ای داشته باشد.

برای دولت تازه، زنده کردن برجام مهمترین موضوعی است که در دست انجام است. عربستان بارها با این توافق مخالفت کرده است، هر چند در دوران ریاست جمهوری بایدن کرنش بیشتری به خرج می دهد.

به رغم آن که ریاض به بهبود روابط با ایران تمایل دارد اما انعقاد توافق نامه نفتی اش در چند روز گذشته با پاکستان، تلاشی برای کاهش نفوذ ایران در این کشور است. ریاض و اسلام آباد به حالت عادی روابط برگشته اند و سرمایه گذاری های عربستان در این کشور ادامه دارد. به این ترتیب، حضور روزافزون سعودی ها در خاک همسایه ایران می تواند نکته ای برای تهران باشد.

با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، زمینه برای رقابت کشورها بر سر افزایش نفوذ خود در این کشور شدت می گیرد. اسلام آباد، ریاض و تهران ممکن است پیرامون تجدید ساختار دولت در آنجا اهداف یکسانی نداشته باشند.

اگرچه ایران پیوندهایی با طالبان دارد اما چندان مایل نیست که این گروه اسلام گرا تمرکز قدرت را در این کشور به دست گیرد. محمد جواد ظریف در سال 2019 در مصاحبه ای با NDTV گفت: من فکر می کنم آینده افغانستان بدون هیچ نقشی برای طالبان، غیرممکن است. با این حال، ما همچنین معتقدیم که طالبان نقش غالب را ندارد و نباید داشته باشد.

اسلام آباد نیز اگرچه همواره به عنوان میانجی روند صلح افغانستان ظاهر شده اما گاه با دولت اشرف غنی میانه خوبی نداشته است. هرگونه هرج و مرج در افغانستان به معنی روانه شدن سیل آوارگان به پاکستان است و حتی در صورت بی ثباتی، چه بسا یک جنگ نیابتی بین ایران و عربستان شکل گیرد. هر اصطکاکی بین ایران و عربستان، پاکستان را در موقعیت حساسی قرار می دهد. 

لوکاز پرزیبیزفسکی، از بنیاد Abhaseed، می گوید: «پاکستان و ایران هر دو همسایگان مستقیم افغانستان هستند. ایران به دنبال ثبات  بلندمدت است. از آنجا که ایران نسبت به عربستان بیشتر در معرض خطر بی ثباتی و کاهش امنیت افغانستان قرار دارد، عربستان ممکن است تصمیمات جسورانه ای بگیرد.»

می توان حدس زد که روابط ایران و افغانستان هم به خاطر پیشروی طالبان و هم انتخاب رئیسی، دگرش خواهد یافت. پیش بینی می شود که ابراهیم رئیسی روابط بهتری با سنی های بخش های شرقی ایران داشته باشد و از بهبود روابط با جامعه افغان در ایران استقبال کند.

به نظر می رسد که ایران خیلی بهتر از عربستان می تواند شطرنج بازی کند. نفوذ ایران در عراق و سوریه خود گویای این موضوع است. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا ایران می تواند رابطه متعادلی با طالبان برقرار کند یا نه. در صورتی که ایران شانس بیشتری برای نفوذ در افغانستان نسبت به عربستان داشته باشد، مشکلات تازه ای رخ می نماید. اگر تهران و ریاض می توانستند روابط خود را از قبل بازسازی کنند، راه برای حل اختلافات باز بود. با این حال، دو طرف اکنون از هر دستاوردی فاصله دارند.

رابرت نیکا (Roberto Neccia)، از سفارت ایتالیا در اسلام آباد می گوید: «اگرچه خبرهایی از گفت وگوهای پنهانی بین تهران و ریاض به گوش می رسد اما اکنون پس از انتخاب ابراهیم رئیسی و دورنمای توافق برجام، تعیین زمان بهبود روابط بین ایران و عربستان دشوار است. به علاوه، هر گونه گفت وگوی احتمالی بین ایران و عربستان تحت تاثیر مرگ سلطان قابوس با سابقه طولانی میانجی گری بین تهران و ریاض قرار گرفته است.» نیکا بر این باور است که احیای احتمالی برجام می تواند روند گفت وگو بین دو کشور را تسهیل کند. چرا که ریاض خواهان آن است که ایران از یمن خارج شود و ایالات متحده نیز اهرم چندانی در مقابل تهران ندارد. او می افزاید که اگر گفت وگوهای برجام موفقیت آمیز نباشد شرایط پیچیده تر خواهد شد و دستیابی به دستاوردی در این زمینه در میان مدت، دشوار می شود.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11