آمریکا از جان ایران غیرهسته‌ای چه می‌خواهد؟

 بعد از آغاز عملی خروج نظامی آمریکایی از افغانستان و همزمان با سفر مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق به واشنگتن، پنتاگون از تصمیم خود برای پایان دادن به ماموریت های رزمی نیروهای آمریکایی در عراق قبل از پایان سال 2021 خبر داد. هرچند آمریکا از ادامه حملات هوایی به طالبان در صورت حمله به نیروهای دولت افغانستان و ادامه حضور مستشاری و آموزشی و محافظت از تاسیسات آمریکایی در عراق سخن گفته ولی روشن است که نوعی شتاب در خروج آمریکایی ها از منطقه دیده می شود.

سومین عقب نشینی آمریکا که بی‌سر و صدا و همزمان با خروج از افغانستان و عراق درباره آن تصمیم گیری شد، در تفاهم واشنگتن با مسکو بر سر منابع نفت شرق سوریه قابل مشاهده است. نشریه «فارن افرز» نوشت آمریکا مجوز شرکت «دلتا کرسنت» را برای اکتشاف نفت در شرق سوریه، در مقابل حمایت مسکو از ادامه یافتن انتقال کمک های بشردوستانه به مناطقی از سوریه که تحت کنترل نظام اسد نیست، لغو کرده است. لغو این مجوز، خواسته اصلی روسیه از آمریکا در سوریه بود. همچنین گفته می شود آمریکا قصد دارد رسیدگی به مسئله لبنان را هم به فرانسوی ها واگذار کند و صرفا کمک های محدود به ارتش لبنان را ادامه دهد.

خروج آمریکا از منطقه، ده ها سال است که خواسته اکثر نیروهای ملی گرا و چپگرا و انقلابی است که مانند قارچ در خاورمیانه روییده و عمدتا تاثیری منفی در کشورهای عربی برجا گذاشته اند. تصمیم های اخیر آمریکا نشان می دهد این کشور نمایش بازی نمی کند بلکه تصمیمی راهبردی – نه تاکتیکی – برای خروج از منطقه اتخاذ کرده است.

سئوال این است که آیا خروج آمریکا از منطقه، راه حل جادویی برای مناقشات ریشه دار در منطقه است؟ نگاهی سریع به اوضاع منطقه از کابل تا بیروت نشان دهنده ادامه منازعات کهنه ای است که به رغم خروج آمریکا ادامه خواهد یافت و حتی ممکن است خروج آمریکا به شکل گیری کشمکش های جدید به شکل های مختلف منجر شود.

نمی توان انکار کرد کل منطقه ده ها سال است درگیر کشمکش شدید سنی و شیعی است که از اصولگرایی دینی ایدئولوژیک و توأم با خشونت تغذیه می کند. پدرخوانده این اصولگرایی گروه هایی همچوان اخوان المسلمین، القاعده و داعش هستند.

اختلاف عربستان سعودی و ایران را می توان نقطه اوج بحران در منطقه دانست که اختلافی پیچیده و چند بُعدی است و ریشه در سیاست های توسعه طلبانه ایران و دکترین مذهبی ولایت فقیه دارد که با شرایط و مولفه های کشورهای عادی و طبیعی همخوانی ندارد. این اختلاف را نباید بین ایران و عربستان محدود کرد بلکه اختلافی است که با سایر کشورهای عربی خلیج (فارس) به درجات مختلف وجود دارد.

شدیدترین و خشونت بارترین مناقشه منطقه که می توان همه بحران های منطقه را در آن خلاصه کرد، جنگ سوریه است که موجب شد این کشور در اشغال پنج ارتش باشد و تاسیسات زیربنایی و ثروت انسانی آن به شدت آسیب ببیند. بحران 19 ساله عراق نیز با حضور آمریکا پایان نیافت و با خروج آن نیز آرام نخواهد گرفت. مناقشه اسرائیلی – فلسطینی نیز به سمت پیچیدگی بیشتر در حرکت است.

بزرگترین معضل منطقه را می توان روابط ایران و اسرائیل دانست که با روی کار آمدن حاکمان جدید در تهران و تل آویو و ادامه اختلافات بر سر برنامه هسته ای ایران و حمایت ایران از عواملش در منطقه، به سمت بحرانی تر شدن پیش می رود. در شرایطی که اسرائیل توانایی خود را برای نفوذ و خرابکاری در داخل ایران نشان داده، تهران نیز به استفاده از عواملش در شماری از کشورهای عربی برای هدف قرار دادن منافع آمریکا و اسرائیل روی آورده است. نتایج مذاکرات وین هر چه باشد، روابط بین ایران و اسرائیل بین خصومت «کنترل شده» تا خصومت «افسار گسیخته» در نوسان خواهد بود.

حادثه تروریستی 11 سپتامبر 2001 نقطه عطفی در روابط آمریکا با منطقه بود که این کشور را وارد دو جنگ پرهزینه کرد و در نهایت حاکمان این کشور به این نتیجه رسیدند که جنگ های این منطقه پایان یافتنی نیست و در عین حال نمی توان به روند کنونی ادامه داد. همچنین منطقه خاورمیانه اهمیت سابق خود را برای آمریکا از دست داده است زیرا دیگر به نفت این منطقه وابسته نیست و قدرت گرفتن چین موجب شد آمریکا به فکر تمرکز بر خاور دور بیفتد.

واقعیت این است که با خروج آمریکا از خاورمیانه، گروه های تروریستی قدرتمندتر خواهند شد و چین و روسیه نیز با افزایش نفوذ خود در منطقه، جایگاه خود را تقویت خواهند کرد که نتیجه آن تضعیف اروپاست که همچنان به منابع انرژی کشورهای عربی نیاز دارد.

کنار کشیدن ابرقدرتی مثل آمریکا از منطقه خاورمیانه، رویداد مثبتی نیست هرچند تجربیات منطقه از مداخله های آمریکا عمدتا ناامید کننده بوده است. آمریکا در هر بار مداخله و حتی قبل از هر مداخله، به فکر راه خروج هم بوده است. اکنون فقط این مسئله باقی می ماند که آمریکا در شرایط کنونی چه چیزی در منطقه غیر از جلوگیری از تبدیل شدن ایران به کشوری هسته ای می خواهد؟

منبع: تحریریه دیپلماسی ایرانی