اوضاع در آژانس برای برجام خطرناک شده

انتشار مطالب رسانه های خارجی تنها با هدف اطلاع رسانی و اگاهی از تحلیل های آنان در «انتخاب» انجام می شود و به هیچ عنوان به منزله تایید آن از سوی «انتخاب» نیست.

کلسی دون پورت، مدیر بخش منع اشاعه اتمی در انجمن کنترل تسلیحاتی در واشنگتن در یک رشته توییت نوشت: بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده هشدار داد که آمریکا "در حال نزدیک شدن به نقطه‌ای است که در آن بازگشت به برجام دستاورد‌های مورد انتظار را نخواهد داشت".

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این رشته توییت آمده است: با توجه به تصویر تیره و تار گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی، این امر تعجب آور نیست. وضعیت کنونی نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی بسیار وخیم و نگران کننده است. علاوه بر خودداری ایران از اظهار نظر رسمی درباره تداوم توافق موقت ایران و آژانس، تهران به درخواست‌های آژانس برای دسترسی به تجهیزات نظارت از راه دور پاسخ نداده است.

طبق توافق موقت ایران و آژانس در فوریه ۲۰۲۱، این تجهیزات، اطلاعاتی را ضبط می‌کند تا در صورت احیای برجام، به آژانس بین المللی انرژی اتمی داده شود. این داده‌ها به آژانس این امکان را می‌دهد که از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در دوره‌ای که ایران دسترسی بازرسان را محدود کرده بود، مطلع باشد.

گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی می‌گوید تجهیزات لازم است سرویس شوند و ذخیره اطلاعات هر سه ماه یکبار انجام شود. ۲۴ آگوست این دوره به پایان رسیده و خطر وقفه در جمع آوری داده‌ها را افزایش می‌دهد که می‌تواند از امکان بازسازی پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران توسط آژانس، جلوگیری کند.

همچنین شکاف قابل توجهی در جمع آوری داده‌های فعلی وجود دارد. این گزارش اشاره می‌کند که ایران در ماه ژوئن پس از حادثه ای، چهار دوربین را از یک مرکز تولید سانتریفیوژ خارج کرده است. آژانس بین المللی انرژی اتمی نتوانسته دوربین‌ها را جایگزین کند و این یک نقطه کور بزرگ است. علاوه بر این، هنگامی که در تاریخ ۴ سپتامبر به آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه دسترسی به دوربین‌های حذف شده داده شد، اطلاعات ذخیره شده در بین بقایای یکی از ماشین‌هایی که خراب شده بود، یافت نشد. آژانس بین المللی انرژی اتمی از ایران خواسته آن را پیدا کند.

آژانس همچنین نتوانست داده‌های ۳ دوربین دیگر را بررسی کند. آیا این داده‌ها قابل بازیابی است؟ آژانس ممکن است تا زمان احیای احتمالی برجام، پاسخی برای این سوال نداشته باشد.

این امر علاوه بر اختلال در تداوم اطلاع آژانس از فعالیت‌های هسته‌ای ایران، احتمالاً باعث ایجاد برداشت و گمانه های [منفی] مبنی بر این که ایران چیزی برای پنهان کردن دارد، می‌شود.

این سکوت ایران در مورد درخواست‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی برای روشن شدن وضعیت نظارت و سرویس تجهیزات نظارتی، بحث‌هایی را در مورد اینکه آیا شواری حکام آژانس باید هفته آینده ایران را مورد انتقاد قرار دهد، برانگیخته است.

رئیسی نسبت به اقدام شورای حکام آژانس هشدار داد و گفت: "یک حرکت غیر سازنده" می‌تواند تلاش‌ها درباره مذاکره برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را مختل کند. 

وضعیت کنونی نظارت پایدار نیست.

گزارش ۷ سپتامبر آژانس بین المللی انرژی اتمی اشاره می‌کند که "عدم پاسخگویی ایران به درخواست‌های آژانس برای دسترسی به تجهیزات نظارتی خود، توانایی فنی آژانس را برای تداوم اطلاع از فعالیت‌های هسته‌ای ایران به خطر می‌اندازد".

در این گزارش آمده است که تداوم اطلاع از فعالیت‌ها "برای آژانس لازم است تا در آینده تأیید و نظارت بر تعهدات هسته‌ای ایران را از سر بگیرد". 

هنوز زمان برای جلوگیری از بحران وجود دارد، اما بسیار مهم است که رئیسی همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را برای رسیدگی به این مسائل در اولویت قرار دهد. او ممکن است فکر کند که ابهام در مورد برنامه هسته‌ای به ایران اهرم بیشتری در مذاکرات برای احیای برجام می‌دهد. این شرط بندی خطرناکی است.

همانطور که بلینکن امروز تأکید کرد، پنجره احیای توافق برای همیشه باز نخواهد ماند. شکاف‌های نظارتی می‌تواند بر ارزیابی ایالات متحده در مورد این که آیا می‌توان مزایای برجام را بازیابی کرد یا خیر، تأثیر بگذارد.

تعدادی دیگر از عوامل هسته‌ای نیز بر این ارزیابی تأثیر می‌گذارد. گزارش ۷ سپتامبر به پیشرفت نصب تجهیزات در تاسیسات تولید فلز اورانیوم ایران اشاره کرد. ذخایر اورانیوم غنی شده ۲۰ و ۶۰ درصد نیز نسبت به ماه مه افزایش یافته است.

ایران آبشار‌های برنامه ریزی شده IR-۴ و IR-۶ را افزایش نداده، اما همچنان آبشار‌هایی از این مدل سانتریفیوژ‌ها کار می‌کنند و داده‌های عملکرد را جمع آوری می‌کنند. این دانش را نمی‌توان لغو کرد یا به عقب برگرداند و هنگام ارزیابی قابلیت بازیابی مزایای توافق، باید در نظر گرفته شود.

این وضعیت بار دیگر بر اهمیت بازگشت سریع دولت رئیسی به مذاکرات وین برای احیای برجام و ادامه پیشرفت‌ها در شش دور سابق مذاکرات، تأکید می‌کند.

اظهارات رئیسی و مسیر فعلی برنامه هسته‌ای نشان می‌دهد که او ممکن است برای دستیابی به رفع بیشتر تحریم ها، موضع سخت تری بگیرد و در این پروسه، ممکن است با زیاده روی نتیجه عکس حاصل شود و یا مذاکرات را از نقطه‌ای که آمریکا فکر می‌کند ارزش ادامه دادن دارد، دور کند.

بی شک، دولت ترامپ این بحران را ایجاد کرد که بدون دلیل از برجام خارج شد و بر خلاف توافق، تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرد.