پیام جدی ایران به آمریکا

خواسته چندساله ایران برای عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای که با مخالفت اعضای آن به تعویق افتاده است به نظر می‌رسد در اولین سفر خارجی آیت‌الله رئیسی به تحقق خواهد پیوست و با عضویت ایران در این سازمان، فرصت‌های اقتصادی جدیدی هم برای کشورمان و به‌طور متقابل برای کشورهای عضو شانگهای فراهم خواهد شد.

به گزارش صبح نو، رییس‌جمهور کشورمان در نخستین سفر خارجی خود روز پنجشنبه (25شهریور) به تاجیکستان می‌رود و در حاشیه نشست سازمان همکاری شانگهای با همتای روس خود، ولادیمیر پوتین دیدار و گفت‌وگو می‌کند. نشست سالانه شورای سران دولت‌های عضو سازمان همکاری شانگهای قرار است روزهای ۱۶ و ۱۷سپتامبر ۲۰۲۱ برابر با ۲۵ و ۲۶شهریورماه سال جاری در پایتخت تاجیکستان برگزار شود. سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده است. رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان سال2001 میلادی سازمان همکاری شانگهای را پایه‌گذاری کردند. چین و روسیه نقش اصلی و تعیین‌کننده را در سازمان شانگهای به عهده دارند. اینک هشت کشور چین، هند، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان اعضای دائم آن هستند و ایران و مغولستان دو عضو ناظر آن محسوب می‌شوند.
 

در آستانه اجلاس شانگهای، روزنامه کامرسانت چاپ مسکو به نقل از مقام‌های آگاه نوشت که «به‌زودی تعداد اعضای سازمان همکاری شانگهای به ۹عضو می‌رسد و در اجلاس دوشنبه، سران کشورها باید آغاز پذیرفتن ایران در این سازمان را اعلام کنند.»

پیش‌تر نیز سرگئی لاوروف و حسین امیرعبداللهیان، وزیران خارجه روسیه و جمهوری اسلامی ایران روز ۵شهریورماه در گفت‌وگویی تلفنی، ازجمله درباره عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای تبادل‌نظر کردند. همچنین لوان جاگاریان، سفیر روسیه در ایران گفته بود که مسکو از درخواست ایران برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای حمایت می‌کند؛ زیرا که مواضع ایران و روسیه نزدیک است و در برخی مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی مطابقت می‌کند. همچنین دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی 20مردادماه در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: ساعتی قبل در گفت‌وگو با دوست و همکارم «نیکلای پاتروشف» دبیر شورای امنیت ملی روسیه، تحولات افغانستان، سوریه و خلیج‌فارس را بررسی کردیم. خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد.

عضویتی که می‌تواند کشورهای آسیای میانه محصور در خشکی را به آب‌های آزاد متصل کند و زمینه تقویت صلح و امنیت را در خلیج‌فارس و آسیای میانه فراهم کند. عضویت کامل و دائم ایران در این سازمان موجب تثبیت بیش‌ازپیش موقعیت ایران در منطقه خواهد شد. ظرفیت سازمان همکاری شانگهای و همچنین توانمندی‌های آن با توجه به عضویت دو عضو از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل در این سازمان، دارا بودن بیش از یک‌سوم جمعیت جهان، وسعت قابل‌توجه و توانمندی‌های اقتصادی، نوید یک ائتلاف بالقوه توانمند را می‌دهد. ایران چند سالی است که خواستار عضویت دائم در این سازمان است. در این میان روسیه و چین که در سال‌های گذشته از نزدیک‌ترین دوستان ایران محسوب می‌شوند با عضویت دائمی ایران در این سازمان مخالفت کرده بودند که امروز موافقت روسیه با عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای خود یک تغییر بزرگ محسوب می‌شود.ایران برای درخواست خود انگیزه‌هایی بیشتر از همکاری‌های متقابل با کشورهای دائم در این پیمان دارد و از همین رو خواهان به‌دست‌آوردن حق تصمیم‌گیری و کسب رأی در این سازمان است. ازجمله انگیزه‌‌های ایران درخصوص طرح درخواست برای عضویت دائم در سازمان همکاری‌های شانگهای احساس نیاز به هم‌پیمانانی قدرتمند است. اتحادیه‌های استراتژیکی که ایران در آن‌ها عضویت دارد، همانند اوپک یا اکو تنها اتحادیه‌هایی اقتصادی هستند و در زمینه نظامی، ایران عضویت در هیچ پیمان نظامی ندارد. روشن است که داشتن هم‌پیمانان قدرتمند به‌غیراز تعهدات متقابل، تاثیر قابل‌توجهی در کاهش تهدیدات خارجی دارد. علاوه‌بر آن، کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای روی هم نه‌تنها بزرگ‌ترین توان اقتصادی، نظامی، هسته‌ای و فضایی جهان، بلکه بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند. 

از سوی دیگر، کشور‌های منطقه می‌توانند از طریق بندر چابهار و خلیج‌فارس کالا‌ها و تولیدات خود را به کشور‌های دیگر صادر کنند. کشور‌های عضو سازمان شانگهای به ظرفیت‌های فوق‌العاده جغرافیایی، تجاری و اقتصادی ایران آشنا هستند و عضویت ایران می‌تواند توان اقتصادی سازمان همکاری شانگهای را به نحو خارق‌العاده‌ای افزایش داده و کشور‌های آسیایی و روسیه را در برابر اقتصاد کشور‌های غربی مقاوم سازد.

البته تغییر دیدگاه‌ها برای عضویت ایران در سازمان شانگهای محدود به روسیه نمی‌شود. پیش‌از این کشورهایی همچون قزاقستان و بعد ازبکستان هم به‌شدت مخالف عضویت ایران در این سازمان بودند. این دو کشور که روابط نسبتا خوبی هم با کشورهایی غربی به‌خصوص آمریکا دارند تحت‌تاثیر فشارهای بیرونی با عضویت ایران مخالفت کرده بودند. همچنان که در سال۲۰۱۶ درحالی‌که به نظر می‌رسید هم روسیه و هم چین، هر دو بازیگر بزرگ و اصلی سازمان همکاری شانگهای موافق عضویت دائم ایران در این سازمان بودند، رأی مخالف تاجیکستان مانع از عضویت دائم ایران شد اما اوایل مردادماه سال جاری، سراج‌الدین مهرالدین، وزیر امورخارجه تاجیکستان به‌طور رسمی در یک نشست مطبوعاتی تاکید کرد که این جمهوری نظر خود را تغییر داده و در صورت اتفاق‌نظر اعضا، موافق عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای است. با توجه به سفر هفته گذشته رییس مجلس تاجیکستان به تهران و ملاقات وی با آقای رئیسی و مذاکرات مثبت صورت گرفته و دعوت رسمی دولت تاجیکستان از آقای رئیسی جهت شرکت در اجلاس آتی شانگهای که در دوشنبه برگزار خواهد شد به نظر می‌رسد موانع پیش روی عضویت ایران در شانگهای در حال مرتفع شدن است.

در ادامه و برای بررسی بیشتر کارکرد سازمان همکاری شانگهای و امتیازات اقتصادی آن برای کشورمان، به سراغ مهدی صفری، سفیر سابق ایران در روسیه در حدفاصل سال‌های 1374 تا 1380 که سابقه سفیری کشورمان در چین در حدفاصل سال‌های 1389 تا 1393 را نیز در کارنامه خود دارد، رفتیم. 

پس از عضویت دائم در شانگهای، غرب در زمینه‌ اقتصادی به ایران تسهیلات خواهد داد
مهدی صفری، سفیر پیشین کشورمان در روسیه در گفت‌وگو با خبرنگار «صبح‌نو»، در پاسخ به این سوال که چرا تا الان عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگهای تحقق نیافته است، اظهار کرد: بخشی از علت این عدم تحقق، کوتاهی خود ایران بوده است و در هشت‌سال گذشته برای عضویت دائمی، تمایلی چندانی ازسوی ایران نشان داده نمی‌شد.

وی افزود: زمانی که من در روسیه سفیر بودم، در یک تلکس به تهران تصریح کردم که ما باید عضو دائم سازمان همکاری شانگهای شویم اما چون نگاه دولت در آن مقطع یعنی در سال 1376 به‌سمت غرب بود، پیشنهاد من به جایی نرسید.

صفری در همین باره با بیان اینکه ایران از زمان دولت آقای احمدی‌نژاد برای عضویت دائم در سازمان شانگهای تقاضا داده بود، تاکید کرد: ما در زمان دولت آقای خاتمی، عضو ناظر سازمان شدیم. زمانی هم که ناظر شدیم، تمایلی برای نظارت ما نبود اما با پیگیری‌های صورت‌گرفته، درنهایت این اتفاق رخ داد.

صفری ادامه داد: با وجود اینکه ما زودتر از پاکستان و هند، عضو ناظر این سازمان شده بودیم اما عضویت دائم ما به تعویق افتاد. وقتی درخواست عضویت دائم دادیم به ما گفتند که پس از شما، هند و پاکستان را هم باید عضو کنیم که به‌دلیل تصادم زیاد میان این دو کشور مشکلاتی پدید خواهد آمد. از طرف دیگر، چین طرفدار عضویت پاکستان و روسیه طرفدار عضویت هند بود.

وی با اشاره به چرایی استقبال کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به‌خصوص روسیه و چین از عضویت دائمی ایران در مقطع فعلی، تاکید کرد: کشورهای عضو این سازمان دارند می‌بینند که نگاه و دورنمای سیاست خارجی دولت آقای رئیسی بیشتر به‌سمت کشورهای همسایه، کشورهای مشترک‌المنافع و به‌طورکلی کشورهای آسیاست و به همین دلیل از عضویت دائم کشورمان، استقبال کرده‌اند.

صفری افزود: زمانی که من سفیر ایران در چین بودم (89 تا 93)، با دبیرکل روسی سازمان شانگهای که در پکن مستقر بود رایزنی کردم و برای نهایی شدن عضویت دائم کشورمان در این سازمان، او را در زمان دولت آقای روحانی عازم ایران کردم اما با وجود وعده همکاری، عضویت دائم محقق نشد. من نمی‌خواهم بگویم چه کسی در آن برهه مقصر بود اما پیگیری با مرکب غلیظ صورت نگرفت.

صفری با اشاره به پیشینه سازمان همکاری شانگهای تصریح کرد: سازمان شانگهای اصلا یک سازمان امنیتی برای تامین امنیت منطقه در برابر آمریکا و ناتو بود. آمریکا بعد از فروپاشی شوروی، به‌دنبال تجزیه روسیه هم بود که در واکنش به این امر، کشورهای آسیای مرکزی سازمان شانگهای را شکل دادند. وی افزود: ایجاد سازمان شانگهای، یک ترمز بسیار قوی در برابر آمریکا بود. شانگهای، امروز بزرگ‌ترین سازمان دنیاست که جمعیت اعضای آن به‌خصوص چین و روسیه و هند، دوسوم کل دنیا را پوشش می‌دهند.

سفیر سابق کشورمان در روسیه با بیان اینکه عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای برای کشورمان منفعت امنیتی (به‌خصوص مبارزه با تروریسم، قاچاق و جنایات سازمان‌یافته‌شده)، سیاسی و اقتصادی خواهد داشت، تاکید کرد: بخش اصلی سازمان شانگهای درحال‌حاضر، همکاری‌های اقتصادی است. در این سازمان، بانکی ازسوی چین و روسیه ایجاد شده و کشورهای آسیای مرکزی از وام‌های این بانک و سایر امکانات اقتصادی سازمان دارند بهره می‌برند. 

صفری با بیان اینکه ایران در دوره عضو ناظر هم با سازمان شانگهای مبادلات اقتصادی داشت، تاکید کرد: با وجود مبادلات اقتصادی، ایران نمی‌توانست از امکانات سازمان شانگهای استفاده کند؛ مثلا ما اجازه گرفتن وام از بانک این سازمان را نداشتیم. البته باوجوداینکه عضو ناظر بودیم اما همواره در سطح رییس‌جمهوری یا معاون اول رییس‌جمهوری در نشست‌های این سازمان شرکت می‌کردیم؛ یعنی خود اعضای سازمان هم می‌دانستند که ایران به عضویت دائم علاقه‌مند‌ است.

صفری در پاسخ به این سوال که عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای چه پیام سیاسی برای غرب به‌ویژه برای آمریکا خواهد داشت، گفت: غرب خواهد فهمید که در صورت تحریم، فضا برای ایران بسته نخواهد شد و دنیا بسیار وسیع است و می‌شود مسائل را از زاویه‌های دیگر توسعه داد.

وی افزود: اشتباه ما همیشه این بوده که هیچ‌گاه همسایه‌ها و قدرت‌های نوظهور اقتصادی را در نظر نداشته‌ایم. نگاه به غرب و اروپا بسیار خوب است و نباید کنار گذاشته شود اما همواره نگاه‌مان به این طرف (اشاره به کشورهای منطقه و همسایه) ضعیف بوده است.

 معاون سابق وزارت امورخارجه کشورمان درهمین‌باره تاکید کرد: اگر پتانسیل کشورهای منطقه و شرق بیشتر از غرب نباشد، کمتر هم نیست و ما می‌توانیم بسیاری از مسائل خود را با کشورهای همسایه و آسیای مرکزی و کشورهای قدرتمند نوظهور مثل چین و روسیه و هند حل کنیم.

صفری با بیان اینکه با عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای، غرب تسهیلات زیادی را برای ما ایجاد خواهد کرد، گفت: به نظر من، پس از عضویت دائم ایران در شانگهای، کشورهای غربی برای ایجاد بالانس، تسهیلاتی خواهند داد و در زمینه‌های تجاری و اقتصادی، زمینه‌های همکاری با ایران را باز خواهند کرد.